Η «Εταιρεία Ελευθεριών του Εμπορίου», στην Ερμούπολη του 19ου αιώνα: Μια άγνωστη σελίδα του Ελληνικού Φιλελευθερισμού.

Ο ελληνικός φιλελευθερισμός απέκτησε τα τελευταία 30 χρόνια μια απαράμιλλη δυναμική.
Όμως δεν είναι η πρώτη φορά που οι ιδέες του ενέπνευσαν τους πολίτες αυτής της χώρας.

Ο φιλελευθερισμός στην Ελλάδα των προηγούμενων αιώνων, όσο περνάει ο καιρός και η έρευνα συστηματοποιείται αποδεικνύεται κίνημα με μια άγνωστη όσο και συναρπαστική ιστορία.

Ερμούπολη Σύρου: 1865.
Σε μια Ελλάδα καθυστερημένη, καθημαγμένη από τους πολέμους, περιορισμένη στις εσχατιές της οθωμανικής αυτοκρατορίας, ο εμπορικός κόσμος συνιστά το πιο προωθημένο και φιλελεύθερο κομμάτι της κοινωνίας. Οι έμποροι περιδιαβαίνουν την Ευρώπη, αλληλογραφούν με διεθνούς φήμης στοχαστές , σαλπάρουν για μακρινές χώρες και γνωρίζουν νέες κουλτούρες και πολιτισμούς . Εξοικειώνονται με ξένους θεσμούς και διεθνείς εξελίξεις, αναπτύσσοντας μια κοσμοπολίτικη νοοτροπία που προωθεί δυναμικά την κατά Κοραή «μετακένωσι» των ευρωπαϊκών ιδεών.

Τα πιο προχωρημένα μυαλά, έρχονται σε επαφή με τον κλασικό φιλελευθερισμό και μαγεύονται από τις διδαχές του. Ένας από αυτούς τους διανοητές- επιχειρηματίες της εποχής είναι και ο Λεωνίδας Ευμορφόπουλος. Τέκνο της Σύρου με πολυσχιδή δράση και βαθιά παιδεία, ταξιδεύει σε ολόκληρο τον κόσμο και επιστρέφει μετά στην πατρίδα του για να αφιερωθεί στο εμπόριο μεταξιού και την τοπική πολιτική.

Ο Ευμορφόπουλος, ρομαντικός και πραγματιστής συνάμα, συμπεραίνει πως ο μόνος τρόπος για να δώσει μια φιλελεύθερη κατεύθυνση στα πολιτικά πράγματα είναι να δημιουργήσει μια κίνηση πολιτών. Έτσι , μαζί με πενήντα περίπου συναδέλφους του ιδρύει το 1865 την "Εταιρεία Ελευθεριών του Εμπορίου".

Η Εταιρεία στο καταστατικό της δηλώνει με σαφήνεια ότι στόχος της είναι η εξάλειψη όλων των δασμών, η κατάργηση των τελωνείων και η θεσμοθέτηση του Ελεύθερου Εμπορίου ανά την επικράτεια. Τα μέλη της εμπλέκονται σε παθιασμένες αντεγκλήσεις με κρατιστές της εποχής, αρθρογραφώντας στον εγχώριο τύπο και εκδίδοντας μια περιοδική επιθεώρηση. Στο περιοδικό αυτό δημοσιεύονται μεταφράσεις ελευθεριακών κειμένων, όπως πχ των ομιλιών του αναρχοκαπιταλιστή οικονομολόγου Gustav De Molinari.

Στα κείμενά τους, οι υποστηρικτές της Εταιρείας εξηγούν το όραμα τους για μια Ελλάδα δίχως εμπορικούς φραγμούς και συντεχνιακούς περιορισμούς, με το κράτος να απέχει από παρεμβάσεις στην οικονομική δραστηριότητα των πολιτών. Έτσι, διαβεβαιώνουν, πως οι τιμές των προϊόντων θα πέσουν, η αποταμίευση των πτωχών θα αυξηθεί, ενώ οι εξαγωγές προϊόντων θα ενθαρρύνουν την βελτίωση της παραγωγής και το άνοιγμα νέων αγορών.

Αναφορές στον Άνταμ Σμιθ δε λείπουν από αυτούς τους πρώιμους φιλελεύθερους διανοητές, ενώ ορισμένοι πηγαίνουν ακόμα πιο μακριά σημειώνοντας πως ένας κόσμος ελεύθερου εμπορίου θα εμποδίζει τους αδελφοκτόνους πολέμους λειτουργώντας ως ανάχωμα του εθνικισμού. Ο Γ.Δρόσος , υποστηρικτής της Εταιρίας, παραπέμπει σε κείμενα του F. Bastiat ενώ, πνευματικός πατέρας του κινήματος θεωρείται από τα μέλη του, ο διαπρεπής φιλελεύθερος R.Cobden που με την πολιτική του δράση άνοιξε το δρόμο για την απελευθέρωση του εμπορίου στη Βρεττανία.

To 1865, πληροφορούμενη το θάνατο του Cobden, η Εταιρεία στέλνει στη χήρα του συλλυπητήρια επιστολή, όπου τη διαβεβαιώνει πως οι Έλληνες ιδεολογικοί του σύντροφοι θα συνεχίσουν τον αγώνα για το ελεύθερο εμπόριο στην Ευρώπη και ολόκληρο τον κόσμο.

Μέλη της κίνησης είναι Έλληνες έμποροι που ζουν στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Από τη Ν.Υόρκη μέχρι την Οντέσσα και από το Άμστερνταμ μέχρι την Αλεξάνδρεια, η Εταιρία συγκινεί και εμπνέει ομογενείς επιχειρηματίες που προσχωρούν μαζικά στις τάξεις της: το 1865 ξεκίνησε με 50 συμμετέχοντες και μόλις 2 χρόνια αργότερα, τα μέλη της είχαν οκταπλασιαστεί.

Η Εταιρία αυτή των Ελλήνων φιλελευθέρων του 19ου αιώνα επιδίωξε από νωρίς να επηρεάσει τις πολιτικές εξελίξεις, εντάσσοντας και αρκετούς βουλευτές στους κόλπους της. Ένα από τα μέλη της θα φτάσει μέχρι και του σημείου να γίνει πρωθυπουργός (ο Δ.Βούλγαρης), ενώ μέλος της ήταν και ο πατέρας της Ελληνικής οικονομικής επιστήμης, Ι.Σούτσος.

Παρόλη όμως την επιτυχία της, παρόλο το πάθος των μελών της και τις αρχικές τους επιτυχίες, η Εταιρία τέλειωσε τις μέρες της άδοξα, δίχως να πραγματοποιήσει κανέναν από τους στόχους της. Ο λόγος ήταν απλός: το 1866 η Κρήτη επαναστατεί και όλη η Ελλάδα μπαίνει στους ρυθμούς πυρετωδών προετοιμασιών για την πραγμάτωση της Μ.Ιδέας. Τα τρομακτικά έξοδα των εξοπλισμών καλύπτονται από δασμούς και έμμεσους φόρους. Η αντικρατιστική ρητορική της Εταιρίας δεν έχει θέση σε μια χώρα που ετοιμάζεται σύσσωμη για πόλεμο. Οι απόψεις της απορρίπτονται μέχρι και από τα κατά τόπους εμπορικά επιμελητήρια που προτιμούν τα ρόδα του εθνικισμού από τα αγκάθια του ελεύθερου ανταγωνισμού. Ο Λ.Ευμορφόπουλος αποσύρεται από τα κοινά και η Εταιρία τελικά διαλύεται ενώ τα μέλη της ακολουθούν αυτόνομες πορείες.

Έτσι τελειώνει το πρώτο φιλελεύθερο πείραμα στην χώρα μας. Η οργάνωση του, πιστή στα φιλελεύθερα ιδεώδη, παρέμεινε σε επίπεδο διακομματικής κίνησης πολιτών , αποφεύγοντας τις πελατειακές σχέσεις και τον αγοραίο κομματισμό. Παρά τις τιτάνιες προσπάθειες όμως, το κλίμα της ελληνικής πολιτικής , ο συγκεντρωτισμός της κυβέρνησης και ο εθνικιστικός παροξυσμός, νίκησαν το φιλελεύθερο ρομαντισμό. Παρόλα αυτά , η κληρονομιά των πρώτων εκείνων Ελλήνων φιλελεύθερων παραμένει: το όραμα ενός κόσμου απελευθερωμένου απ τα κρατικά δεσμά,και μιας κοινής παγκόσμιας αγοράς, πραγματώθηκε εν μέρει, μέσα από την σύγχρονη παγκοσμιοποίηση, δίνοντας σε εκείνες της προσπάθειες μια ,έστω και καθυστερημένη, δικαίωση..


για περισσότερες πληροφορίες στο θέμα αυτό και μια πιο αναλυτική παρουσίαση εδώ