Το Χρέος (μέρος 1ο): Η κοινωνία των "εντός" και "εκτός" συστήματος

Αναδημοσίευση από το blog koblopoulos.

(Τύψεις, παραλείψεις, αφιερώσεις, άγχη και λοιπές προσωπικές υποχρεώσεις ανάβαλλονται μέχρι νεωτέρας. Προέχει το ζουμί. Καλή χρονιά σε όλους φυσικά!)

Έχοντας αμελήσει το blogging λόγω διαφόρων προσωπικών υποχρεώσεων και έλλειψης χρόνου, νιώθω ανεύθυνος: δημόσιος λόγος σημαίνει ευθύνη και πόσο μάλλον σε ταραγμένους καιρούς σαν τους δικούς μας. Το να έχεις, λοιπόν, blog, ακόμα και της ελάχιστης αναγνωσιμότητας και να μην παίρνεις θέση για τα φλέγοντα ζητήματα της τρέχουσας συγκυρίας, στο δικό μου αξιακό σύστημα τουλάχιστον, μεταφράζεται σε ανευθυνότητα. Εξαιρώντας αναδημοσιεύσεις, σε τούτο το blog δεν έχουμε πάρει θέση.

Για την παραπάνω ανευθυνότητα έχει παίξει σημαντικό ρόλο η τεχνοκρατική μας ιδιότητα: ο συντάκτης είναι μεταπτυχιακός φοιτητής Οικονομικής Θεωρίας στην ΑΣΟΕΕ. Οι απαιτητικές υποχρεώσεις του μεταπτυχιακού δυσκολεύουν την έκφραση δημοσίου λόγου (καθώς ρουφάνε όλο μας το χρόνο!), αλλά οι γνώσεις που σου προσφέρει την επιβάλλουν. Ο συνδυασμός οδηγεί σε μια σειρά αναρτήσεων, στις οποίες θα αναλύονται οι θεμελιώσεις ιδέες της διπλωματικής εργασίας του συντάκτη, για την απόκτηση του προαναφερθέντος μεταπτυχιακού τίτλου.

Το θέμα της διπλωματικής μου είναι, ουσιαστικά, να αναλυθούν μερικοί λόγοι που οδήγησαν την ελληνική οικονομία και κοινωνία στα σημερινά τους χάλια. Όχι, όλοι οι λόγοι, αλλά μερικοί που έχουμε εντοπίσει και θεωρούμε εξαιρετικά σημαντικούς με τον επιβλέποντά μου, καθηγητή Τρύφωνα Κολλίντζα. Αυτή και μερικές άλλες αναρτήσεις, λοιπόν, θα επεξεργάζονται μια σειρά ιδεών που νομίζουμε ότι έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της σημερινής κατάστασης. Νομίζω πως μέσα από αυτές θα φανεί πολύ καλά η άποψη μου για το γιατί έγιναν έτσι τα πράγματα, ποιοι ευθύνονται και πόσο και τελικά το τι πρέπει να γίνει.

Η πρώτη και βασικότερη ιδέα ανήκει καθηγητή μου (δείτε εδώ) και θα είναι το θεμέλιο της ανάλυσης μας. Για να καταλάβουμε τι έχει συμβεί, πρέπει να δούμε την Ελλάδα σαν μια κοινωνία ανθρώπων χωρισμένων σε δύο θεμελιώδεις κατηγορίες: τους "εντός συστήματος"(ή insiders) και τους "εκτός συστήματος" (ή outsiders). Περισσότερα για την ιδέα αυτή (και πολύ καλύτερα γραμμένα) μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Οι όροι "insiders" και "outsiders" προέρχονται από τη βιβλιογραφία των Οικονομικών της Εργασίας (Labour Economics- βλ. Lindbeck and Snower, "The insider- outsider theory of employment and unemployment", MIT Press, 1989), αλλά στο παρόν πλαίσιο δεν έχουν το ίδιο νόημα. Τα μοντέλα insiders- outsiders χρησιμοποιήθηκαν για να εξηγήσουν τα διάφορα είδη διαχωρισμού (segmentations) που παρατηρούνται στην αγορά εργασίας (πχ μέλη του συνδικάτου και μη μέλη, ειδικευμένοι- ανειδείκευτοι εργαζόμενοι κοκ) και τις επιδράσεις τους στην απασχόληση και την παραγωγικότητα. Θεωρούνται γενικώς αρκετά επιτυχημένα και ήταν πολύ της μόδας στη βιβλιογραφία στη δεκαετία του '90. Μπορείτε να διαβάσετε μια ωραία παρουσίαση εδώ.

Εμείς απλά θα δανειστούμε τα ονόματα γιατί πιστεύουμε ότι αντικατοπτρίζουν σχετικά επιτυχημένα τα χαρακτηριστικά των δύο θεμελιωδών ομάδων που είναι χωρισμένη η ελληνική κοινωνία. Οι εντός συστήματος απολαμβάνουν θεμιτά και αθέμιτα οφέλη, ενώ το σύστημα τους προστατεύει από τον ανταγωνισμό και την αξιοκρατία. Σκεφτείτε για παράδειγμα τις εξής κατηγορίες πολιτών: οι εργαζόμενοι σις ΔΕΚΟ, στους κλάδους του ιδιωτικού τομέα με έντονη συνδικαλιστική παρουσία ή/και επιδοτήσεις, επιχειρηματίες που προμηθεύουν το Δημόσιο, τα ΜΜΕ, επαγγελματίες κλειστών επαγγελμάτων και επιχειρήσεις που προστατεύονται από τον ανταγωνισμό.

Στην αντίπερα όχθη βρίσκονται οι εκτός συστήματος, που είναι μεν πολύ περισσότεροι, αλλά είναι διάσπαρτοι και, σε αντίθεση με τους εντός συστήματος, πολύ λίγο ή καθόλου οργανωμένοι, όσον αφορά την προάσπιση των συμφερόντων τους. Φέρτε στο μυαλό σας τη σιωπηρή πλειοψηφία, αποτελούμενη από:μισθωτούς του μη προστατευόμενου ιδιωτικού τομέα, νέους, συνταξιούχους, ανέργους, οικονομικούς μετανάστες, μικρομεσαίες επιχειρήσεις, επαγγελματίες που δε φοροδιαφεύγουν και ξένους που προσπαθούν να επενδύσουν στην Ελλάδα.

Ο διαχωρισμός είναι αρκετά γενικός και αυτό είναι μια ακόμη ομοιότητα με τα αυθεντικά insiders-outsiders models: προσπαθούν να "πιάσουν" το γενικότερο δυνατό segmentation που μπορεί να υπάρχει στην αγορά εργασίας, με την έννοια ότι όλοι οι διαχωρισμοί (και άλλα παραδείγματα: white- blue collar workers, λευκοί- μαύροι, άντρες-γυναίκες κοκ) μπορούν να θεωρηθούν υποπεριπτώσεις του ίδιου γενικού πλαισίου. Προσπαθούμε να βρούμε τη γενικότερη έννοια διαχωρισμού των κοινωνικών ομάδων στην Ελλάδα, μετά τη μεταπολίτευση, έτσι ώστε όλες οι συγκρούσεις συμφερόντων να μπορούν να ενταχθούν σε αυτή.

Το σκηνικό είναι απλό και βρίσκεται στην καρδιά της Public Choice βιβλιογραφίας: οι εντός συστήματος επιδιώκουν προσόδους (rents), για τα μέλη των διαφόρων ομάδων τους και μόνο, από το πολιτικό σύστημα και, κυρίως, την εκάστοτε κυβέρνηση. Είναι νομίζω εμφανής η αντίθεση ανάμεσα στα συμφέροντα των εντός και εκτός συστήματος. Στις συγκρούσεις κερδίζουν σχεδόν πάντα οι εντός συστήματος. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς το γιατί: έστω κι αν αντιλαμβάνονται την προσοδοθηρία (rent seeking) των insiders, οι outsiders δεν αντιδρούν σε αυτή, ακολουθώντας επακριβώς μια συμπεριφορά τύπου free rider. "Ότι είναι να γίνει, θα γίνει και χωρίς εμένα. Γιατί, λοιπόν, να πάρω το κόστος εναντίωσης στην όποια δεδομένη προσοδοθηρία, οποιασδήποτε ομάδας βολεμένων; Αφού δεν αντιδρά κανένας, εγώ θα βγάλω το φίδι απ' την τρύπα;!".

Ας σημειώσουμε παρακαλώ κάτι: εδώ δεν υπάρχουν καλοί και κακοί. Υπάρχουν μόνο ορθολογικοί δρώντες που προσπαθούν να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους: insiders, outsiders, πολιτικοί. Όλοι καλοί είμαστε φυσικά, αλλά και το συμφέρον, συμφέρον. Υπό την έννοια αυτή, ο διαχωρισμός που προτείνουμε είναι "φυσικός", σύμφωνα με τα standards της Public Choice βιβλιογραφίας.

Για να συμπληρωθεί το σκηνικό χρειάζεται ακόμη μια έννοια: ο διάμεσος ψηφοφόρος (median voter). Είπαμε ότι οι outsiders είναι πλειοψηφία. Το ποιο κόμμα θα κυβερνήσει, λοιπόν, εξαρτάται από αυτούς. Πριν από κάθε εκλογική διαδικασία ξεκινάει η ίδια ρητορική, η οποία απευθύνεται στον αδικημένο, εκτός συστήματος ψηφοφόρο. Μιλάει για εξάλειψη αδικιών, ανάπτυξη, δικαιοσύνη κλπ προεκλογικά συνθήματα, χτυπώντας στο κέντρο του φαντασιακού του απελπισμένου outsider. Αυτό που συμβαίνει είναι το εξής: οι outsiders "τσιμπάνε" και εκλέγουν τον πολιτικό που έχει υποσχεθεί να γκρεμίσει, κάνοντας μεταρρυθμίσεις, τη θεμελιώδη αδικία. Όταν, όμως, τα κόμματα που χρησιμοποίησαν την προαναφερθείσα ρητορική γίνουν κυβέρνηση, δεν μπορούν να υλοποιήσουν τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις γιατί θίγουν τα συμφέροντα των insiders! Αυτοί, μαχητικοί, οργανωμένοι και με σημαντική εκλογική επιρροή, αντιδρούν βάναυσα σε κάθε μεταρυθμιστική προσπάθεια που τους παίρνει το κομμάτι της πίτας, που άξια έχουν προστατεύσει τόσα χρόνια.

Υπάρχουν και άλλοι λόγοι ακύρωης των μεταρρυθμίσεων, αλλά αυτό θα αποτελέσει μια ξεχωριστή ανάρτηση από μόνο του. Ας κάνουμε και μια κοινότυπη σημείωση ακόμα: όλες οι μεταρρυθμίσεις ζημιώνουν κάποιους και οφελούν κάποιους άλλους. Αν, όμως, τα οφέλη μιας μεταρρύθμισης είναι μεγαλύερα από τις ζημίες, τότε η μεταρρύθμιση αυτή είναι ωφέλιμη για το κοινωνικό σύνολο και, στο βαθμό που υπάρχει η πολιτική βούληση και οι κατάλληλες τεχνολογίες, οι ζημιωμένοι θα μπορούσαν να αποζημιωθούν και να δεχτούν την αλλαγή.

Αυτό, λοιπόν, είναι το σκηνικό στο οποίο πιστεύουμε ότι παίζεται η θεατρική παράσταση της Ελληνικής κοινωνίας, από τη μεταπολίτευση και μετά. Πού αντικατοπτρίζεται η διαμάχη; Στο τεράστιο δημοσιονομικό χρέος, στα μόνιμα ελλείμματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, στην υψηλή διαρθρωτική ανεργία, στις κακές δημόσιες υπηρεσίες, στην ανισοκατανομή εισοδήματος υπέρ των εντός συστήματος και στην παντελή έλλειψη αξιοπιστίας του ελληνικού πολιτικού σκηνικού.

Και άραγε υπάρχει λύση; Υπάρχει τρόπος να ξεφύγουμε από την ακολουθία "κακών Nash ισορροπιών" (θα εξηγηθεί εκτενώς σε επόμενη ανάρτηση) που αποτελούν τη σημερινή ελληνική οικονομία και κοινωνία; Πιστεύω πώς ναι: η μαγική λέξη είναι η "δέσμευση". Αλλά περισσότερα στις επόμενες αναρτήσεις. Προς το παρόν, στήσαμε το σκηνικό και αναφέραμε τους χαρακτήρες. Ακολουθούν οι πράξεις και η λύση του δράματος! Σας εύχομαι καλή χρονιά!