Project Cybersyn: Ένα αποτυχημένο πείραμα φουτουριστικού σοσιαλισμού

Άγνωστο στην ελληνική κοινωνία, το Cybersyn ήταν το όραμα του ηγέτη της Χιλής Αλιέντε για μια σοσιαλιστική οικονομία προγραμματιζόμενη και σχεδιαζόμενη κεντρικά σε «πραγματικό χρόνο». Το κατασκεύασε ο επιστήμονας Στάνφορντ Μπιρ και ανέλαβαν να το λειτουργήσουν στρατιές τεχνικών από τη Χιλή και την Αγγλία.

Τα αρχικά σχέδια ήταν φαραωνικού τύπου για την εποχή: ένα πανίσχυρο ηλεκτρονικό δίκτυο που θα ένωνε τις κρατικοποιημένες παραγωγικές μονάδες μεταδίδοντας στιγμιαία όλα τα απαραίτητα στοιχεία στο Κέντρο, δηλαδή στα ηγετικά στελέχη της κυβέρνησης, τα οποία κατόπιν θα αναλάμβαναν να πάρουν τις κατάλληλες αποφάσεις.

Η αριστερά θριαμβολόγησε, παραδεχόμενη έτσι έμμεσα πως το αληθινό πρόβλημα του σοσιαλισμού είναι στην ουσία του ένα πρόβλημα συγκέντρωσης και διαχείρισης της οικονομικής πληροφορίας, όπως είχε επισημάνει από νωρίς ο Φ. Χάγιεκ. Αλλά εκεί που το αποκεντρωμένο σύστημα της αγοράς μέσα από τον μηχανισμό των τιμών, καθιστά τον καθένα μας συμμέτοχο στις οικονομικές διεργασίες, ο φουτουριστικός σοσιαλισμός του Αλιέντε θα ανέθετε την εξουσία αυτή σε μια χούφτα «ειδικών». Ας υποθέσουμε για μια στιγμή πως θα ήταν δυνατό ένας εγκέφαλος να συγκεντρώνει και να επεξεργάζεται όλη αυτή την τεράστια μάζα πληροφοριών (κάτι που φυσικά δεν είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί). Ας υποθέσουμε επίσης ότι θα αντιστεκόταν στον πειρασμό να την καταχραστεί. Ακόμα κι έτσι όμως, η απόλυτη διαχείριση εξακολουθεί να προϋποθέτει και απόλυτο έλεγχο. Όλες οι σχετικές πληροφορίες, διυλισμένες και επεξεργασμένες θα κατέληγαν σε αυτό το επιτελικό κέντρο:




Η προοπτική θα ήταν εφιαλτική. Τούτο το σύστημα ελέγχου και διαχείρισης , ικανό να ελέγξει μυριάδες οικονομικές μονάδες, εργαζομένους και καταναλωτές θα συνιστούσε όπως έχει επισημανθεί , μια οικονομική εκδοχή του Πανοπτικού, του σχεδίου φυλακής που κατασκεύασε ο Μπένθαμ και χαρακτηρίστηκε από το Φουκώ ως το διάγραμμα ενός μηχανισμού εξουσίας στην πιο ιδανική του μορφή», «ένα είδος εργαστηρίου εξουσίας», που «χάρη στους μηχανισμούς επιτήρησης που διαθέτει, αποκτά ολοένα μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και ικανότητα διείσδυσης στη συμπεριφορά των ατόμων». Δεν είναι τυχαίο ότι οι καταπιεστικές κυβερνήσεις της Ν.Αφρικής και της Βραζιλίας ζήτησαν από το Beer να κατασκευάσει ένα αντίστοιχο σύστημα και γι’ αυτές.

Το σχέδιο τελικά αποδείχτηκε μια τεχνολογική φάρσα. Στη θέση του ηλεκτρονικού δικτύου που κάποιος χαρακτήρισε με μια δόση υπερβολής «σοσιαλιστικό ίντερνετ» τοποθετήθηκαν Τέλεξ, παρατημένα από την προηγούμενη κυβέρνηση. Οι πληροφορίες καταχωρούνταν σε δύο ηλεκτρονικούς υπολογιστές IBM 360 που αναλάμβαναν να τις αξιολογήσουν. Σημειωτέον ότι όπως γράφει ο Tyler Cowen, η συγκεντρωμένη ισχύς των δυο αυτών υπολογιστών είναι πολύ μικρότερη από ενός iphone. Θα κυβερνούσατε μια χώρα με ένα iphone? Δε νομίζω!


Το ίδιο το περίφημο «επιτελικό κέντρο» δεν ήταν τίποτα άλλο από μια απάτη. Οι ηλεκτρονικές οθόνες που διακρίνονται στη φωτογραφία είναι συνηθισμένες οθόνες προβολής σλάιντς, ελεγχόμενες από υπαλλήλους εκτός αιθούσης. Οι φουτουριστικές καρέκλες-τουλίπες αποτελούν ωμές αντιγραφές αντίστοιχων καθισμάτων από την τηλεοπτική σειρά Startrek της εποχής. Ακόμα και τα εντυπωσιακά πληκτρολόγια, αλίμονο, είναι απλά τηλεκοντρόλ για την προβολή των σλάιντς. Όλα σκηνοθετημένα. Μια τεράστια σκηνοθεσία που θα έδινε στους ηγέτες την ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας.O Beer είχε καταφέρει να φτιάξει μια εικόνα τεχνολογικού σοσιαλισμού. το πρακτικό της όμως αντίκρυσμα ήταν μηδαμινό.



Όπως έγραψε ένας τεχνικός του προγράμματος, η επιρροή του , παρόλη τη δυναμική του προβολή από το καθεστώς , ήταν ελάχιστη: « δεν είδα ούτε έναν μάνατζερ να κινητοποιείται (…) δεν πρόκειται ούτε καν για «μισή» επανάσταση, είναι μια μίξη που αν δεν προσεχτεί ίσως θα φτάσει να διογκώσει εκ νέου τη γραφειοκρατία».

Αντίθετα, το πρόγραμμα έδωσε περιθώριο στην αντιδραστική δεξιά να ξεσηκώσει τους πολίτες ισχυριζόμενη πως το πρόγραμμα Cybersyn θα σήμαινε το τέλος της ιδιωτικότητας και της ατομικής ελευθερίας. Ίσως λέμε εμείς, αν όμως κατάφερνε να πραγματώσει τους στόχους του. Είδαμε ότι κάτι τέτοιο ήταν αδύνατο για πρακτικούς και οικονομικούς λόγους. Παρόλα αυτά, η έντονη δυσαρέσκεια του κόσμου, την οποία δεν κατασίγασαν ούτε τα χαριτωμένα προπαγανδιστικά τραγουδάκια που παρήγγειλε ο Beer σε ντόπιους στιχουργούς, ανάγκασαν το καθεστώς να επέμβει για να προστατέψει τον σχεδιαστή του από απειλές κατά της ζωής του. Τελικά η ανατροπή και ο θάνατος του Αλιέντε έφερε το σύστημα στα χέρια της χούντας. Ο Πινοσέτ προσπάθησε να το χρησιμοποιήσει. Όταν αντιλήφθηκε το φιάσκο διέταξε την καταστροφή του εφαρμόζοντας κατόπιν πιο ωμά, άρα και πιο εγγυημένα εξουσιαστικά εργαλεία: την διαχρονική δηλαδή δύναμη του εκτελεστικού αποσπάσματος και των ανακριτικών γραφείων.

Έτσι το πρόγραμμα πέρασε στην ιστορία στην καλύτερη περίπτωση ως «ρομαντική ουτοπία» και στη χειρότερη ως περιττή σπατάλη δημοσίων εσόδων. Η αποτελεσματικότητα του υπήρξε μηδαμινή, ενώ στη διάρκεια της εφαρμογής του η Χιλή βίωσε μια από τις πιο σκληρές οικονομικές κρίσεις του 20ου αιώνα, κρίση που φυσικά δεν προκάλεσε το Cybersyn, αλλά ούτε όμως και κατάφερε να αντιμετωπίσει. Τα συμπεράσματα δικά σας.