Η αθεράπευτη νεκροφιλία του Φαιοκόκκινου Μετώπου

Πρόσφατα έπεσε στα χέρια μου το εξαιρετικό βιβλίο του Άκη Γαβριηλίδη «η αθεράπευτη νεκροφιλία του ριζοσπαστικού πατριωτισμού». Εκεί,ο συγγραφέας, αποδομεί με μοναδικό τρόπο την ουσιαστικά εθνικιστική πλευρά του νεώτερου αριστερού κινήματος,όπως αναπτύχτηκε από το τέλος του εμφυλίου πολέμου και μέχρι τις μέρες μας. Η ανάλυση του είναι πολύτιμη καθώς φωτίζει την ιδιαίτερη φύση του πολιτικού εκείνου κράματος που οι φιλελεύθεροι αποκαλούμε «φαιοκόκκινο μέτωπο». Είναι όμως και καινοτόμα καθώς πλουτίζει την πολιτική ανάλυση με εργαλεία παρμένα από «γειτονικές» επιστήμες, όπως την κοινωνιολογία και την ψυχολογία.Οι παρακάτω σημειώσεις κρατήθηκαν κατά την ανάγνωση του βιβλίου και έχουν έναν αναγκαστικά περιληπτικό χαρακτήρα. Χρησιμεύουν περισσότερο σαν ένα διάγραμμα για τη μεθοδολογία της μελέτης της φαιοκόκκινης «συμμαχίας» παρά σαν εξαντλητική ανάλυση του φαινομένου.

Το τέλος του εμφυλίου πολέμου αφήνει στην αριστερά μια βαριά κληρονομιά: να διαχειριστεί το δυσβάσταχτο φορτίο της στρατιωτικής ήττας του κομμουνιστικού κινήματος. Ταυτόχρονα, το νέο στάτους κβο γεννά μια ακόμα επείγουσα αναγκαιότητα: την προσπάθεια (τραγική κάποιες φορές) επανένταξης ενός τμήματος της κοινωνίας στο θριαμβεύον εθνικό κράτος. Η προσπάθεια αυτή σημαδεύεται από τις λυσσώδεις προσπάθειες του ίδιου του εθνικού κράτους να απομονώσει τη συγκεκριμένη ομάδα (τους «αναρχοκομμουνιστοσυμμορίτες») , να την τσακίσει ηθικά και υλικά, να την εκδιώξει από κάθε πλευρά της πολιτικής ζωής, με λίγα λόγια να την εκμηδενίσει.

Η όποια πολιτική στάση της Αριστεράς μετά τον εμφύλιο,ήταν λοιπόν μοιραίο να καθοριστεί σε τελική ανάλυση από τις τραγωδίες που έζησαν τα μέλη της τόσο σε πολιτικό επίπεδο (το κόμμα στην παρανομία) ,όσο και σε ατομικό (εξορίες,διώξεις κλπ). Αυτό το άχθος οδήγησε την αριστερή διανόηση σε συγκεκριμένες ,αρκετά παράδοξες ατραπούς. Οι συνέπειες μπορούν να αναγνωστούν τόσο με καθαρά πολιτικά όσο και με ψυχαναλυτικά «εργαλεία». Mια περιληπτική σύνοψη επιχειρείται παρακάτω:

1.Μυθοπλασία: η στρατιωτική ήττα απομονώνεται από το «στρατιωτικό» της σκέλος και ανάγεται στην προδοσία των συμμετεχόντων. Από τον Σιάντο ως το Ζαχαριάδη, όλοι σχεδόν οι ηγέτες βαπτίζονται προδότες του κινήματος, «βαλτοί»,υποκινούμενοι,μαριονέτες. Το αρχέτυπο του «προδότη ηγέτη» στοιχειώνει τη σκέψη της μετεμφυλιακής αριστεράς και δίνει στις ικανότητες της βάσης (ως αντίθεση στην σάπια ηγεσία) σχεδόν μυθολογικές διαστάσεις («το μεγαλείο του Λαού μας»). Αυτή η μυθοπλασία συνεχίζει να επιζεί και να καρπίζει τόσο στην περίοδο του Κυπριακού,όσο και πιο μετά με διαφορετικούς στόχους κάθε φορά (χούντα,Καραμανλής κλπ). Ταυτόχρονα αναπτύσσεται ως υποπροιόν και της επόμενης συνέπειας:

2. Άρνηση. Ο πόλεμος χάνει την ταυτότητα του «εμφυλίου» (απώθηση) και μετατρέπεται σε ελληνοαγγλική ή ελληνοαμερικανική σύρραξη. Η νόμιμη ελληνική κυβέρνηση υποβιβάζεται στο στάτους του υποχειρίου των ξένων και ως συγκρουόμενοι πόλοι ορίζονται ο «ελληνικός λαός» και ο ξενος ιμπεριαλισμός.

Αυτή η συνέπεια οδηγεί σε μια νέα ερμηνευτική: ο ελληνικός λαός ομογενοποιείται, επανενοποιείται, συλλαμβάνεται από τους αριστερούς ως «ενιαιος» ιστορικά και κοινωνικά,ως θύμα της ξένης εκμετάλλευσης (θυμίζει τη ρητορική περί «εθνικής ενοτητας»,ένα δάνειο από τον συντηρητικό εθνικισμό). Ο πάσχων αμνός, το αντικειμενο εκμετάλλευσης των ισχυρών αυτού του κόσμου. Η συγκεκριμένη θυματοποίηση, με τη συστηματική προβολή της από καλλιτεχνικά και ιστορικά έργα έχει διττό στόχο: αφ ενός να επουλώσει το εμφυλιακό τραύμα.Και αφ ετέρου να χρησιμεύσει ως δίοδος επανένταξης της αριστεράς στο σώμα της κρατικά ελεγχόμενης κοινωνίας.

Δεν είναι τυχαία η απόπειρα να ταυτιστεί η Εθνική Αντίσταση με τον ΕΛΑΣ. Αφού ο ΕΛΑΣ διατηρεί το μονοπώλιο της αντίστασης του έθνους, τότε μέσω μιας υποσυνείδητης αντιμετάθεσης ο αντιστασιακός ΕΛΑΣ «γίνεται» το έθνος στην ένοπλη μορφή του και το έθνος βαφτίζεται ως ανέκαθεν «αντιστασιακό». Η πρώτη μετάθεση έχει μια πολύ ξεκάθαρη (και πολιτικά περιορισμένη) συνέπεια: Ολες οι υπόλοιπες αντιστασιακές δυνάμεις πλην ΕΛΑΣ βαφτίζονται δοσιλογικές, υποταγμένες αποφύσεις, προσκολλημένες στο στρατό κατοχής: ανθέλληνες. Η δευτερη-και εδώ είναι το ενδιαφέρον- παράγει μια ολόκληρη ιστορική κοσμοθέαση που προβάλει το ελληνικό έθνος σαν τρισχιλιετή οντότητα με ξεκάθαρο πεπρωμένο να αντιστέκεται στους εισβολείς (από τον Ξέρξη ως τον...Μπους).

3.Η μετατροπή της εξουσίας σε καταπιεσμένη,ανικανοποίητη επιθυμία. Η εξουσία στην οποία βρέθηκε τόσο μα τόσο κοντά το ΚΚΕ καταλήγει ένα σιωπηλό,ανομολόγητο αντικείμενο πόθου. Στην πορεία της μετεμφυλιακής ιστορίας, μια διάχυτη μελαγχολία επικαλύπτει την αριστερά ως πολιτικό μηχανισμό.Χάθηκε, εξαιτίας των «ξένων», αυτό που έπρεπε να κερδιθεί . Μια υφέρπουσα μνησικακία έρχεται να συμπληρώσει την πολιτική θλίψη. Ακριβώς εδώ βρίσκεται η ρίζα του υστερικού αντιαμερικανισμού: οι Αμερικανοί εμπόδισαν το ΔΣΕ να κατακτήσει αυτό που δικαιωματικά του ανήκε. Το μίσος είναι σχεδόν ενστιχτώδες αν όχι θανατηφόρο. Ταυτόχρονα η εξουσία,πανταχού παρούσα ως χαμένο «αντικείμενο» , σε συμβολικό επιπεδο «κρέμεται» πάνω από την Ελλάδα και έξω από αυτήν, σε ξένα χέρια που κατά προτίμηση ανήκουν στους «νεοταξίτες εξουσιαστές»

Σ αυτά τα τρία στοιχεία υποθέτω πως βρίσκεται η ιστορική πηγή του φαιοκόκκινου μετώπου από τα αριστερά, ή αλλιώς του αριστερού εθνικισμού. Η έννοια της εθνικής ενότητας,του έθνους «σε κατάσταση πολιορκίας», ο διάχυτος αντιαμερικανισμός, η πρακτορολογία, ενώνουν τους αριστερούς με τους δεξιούς εθνικιστές και τους οδηγούν σε κοινό μπλοκ.

Και πού βρίσκεται η νεκροφιλία; Μα ακριβώς σε όλα αυτά. Τι κρυβεται άραγε κάτω από τον «καθαρό βράχο», όπως χαρακτηρίζει την ελληνική χώρα ο Σβορώνος; Πίσω από τους «νέους αγώνες» του Θεοδωράκη; Κάτω από τη πυρωμένη γη του Ρίτσου; Ας αφήσουμε τον τελευταίο να μας το πει μέσα από τη Ρωμιοσύνη του:

Στο χώμα η ρίζα του νεκρού ζητάει νερό για να τινάξει ελάτι


Είναι ο "άλιωτος νεκρός" που αναφέρει χαρακτηριστικά ο Θεοδωράκης. Ο νεκρός σαν "λίπασμα" λευτεριάς, η συστηματική εξύμνηση της θυσίας στη θέση του θύματος, η αναγκη που εκφράζεται στο στίχο του "Αξιον Εστί": "θέλει και οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους".

Ο ριζοσπαστικός εθνικισμός, αριστεράς τε και δεξιάς κοπής, μπορεί να ανθίσει μόνο πάνω σε μαζικούς τάφους.