O Hayek και η ιδέα της ευρωπαϊκής ομοσπονδίας

Από όλους του ελέγχους της δημοκρατίας, το ομοσπονδιακό σύστημα υπήρξε ο αποτελεσματικότερος και ο πιο κατάλληλος. Το ομοσπονδιακό σύστημα περιορίζει την κυρίαρχη εξουσία διαιρώντας την και αποδίδοντας στην κυβέρνηση μόνο μερικά προσδιορισμένα δικαιώματα.
Λόρδος Άκτον

Είναι η ιδέα της ευρωπαϊκής ομοσπονδίας ένα φιλελεύθερο όραμα, ή απλά η ονείρωξη σοσιαλδημοκρατών και συντηρητικών γραφειοκρατών; Η ενίσχυση των ομοσπονδιακών θεσμών, προστατεύουν ή απειλούν τις ατομικές μας ελευθερίες; Τελικά, μια ευρωπαϊκή ομοσπονδία διευκολύνει ή εμποδίζει την γιγάντωση του ήδη υπερτροφικού κράτους;

Ο F.A.Hayek μας καταθέτει σε πολλά γραπτά του, την απερίφραστη υποστήριξή του, τόσο στο ομοσποδιακό σύστημα οργάνωσης, όσο και στην ομοσπονδιακή προοπτική της Ευρώπης. Μάλιστα το σημαντικότερο κείμενο του στο θέμα είναι γραμμένο μόλις το 1939 (The Economic Conditions of Interstate Federalism, το οποίο περιλαμβάνεται επίσης ως κεφάλαιο του βιβλίου του Individualism and Economic Order, 1948). Σε αυτό το κείμενο εξηγεί ξεκάθαρα γιατί το ομοσπονδιακό σύστημα ευνοεί τις φιλελεύθερες πολιτικές και εμποδίζει τον παρεμβατισμό, την αναδιανομή και τον προστατευτισμό. Ο συλλογισμός του στηρίζεται ουσιαστικά σε τρία βασικά επιχειρήματα.

Το πρώτο είναι ότι σε μια υπερεθνική ομοσπονδία δεν υπάρχει ανάλογο αίσθημα αλληλεγγύης μεταξύ των πολιτών, όπως αυτό που αναπτύσσεται μεταξύ πολιτών του ίδιου έθνους, με αποτέλεσμα να είναι πολύ πιο δύσκολη η υπερψήφιση ανάλογων πολιτικών προτάσεων. Με τα δικά του λόγια:

In the national state, current ideologies make it comparatively easy to persuade the rest of the community that it is in their interest to protect “their” industry or “their” wheat production. . . . The decisive consideration is that their sacrifice benefits compatriots whose position is familiar to them.

Το δεύτερο βασικό επιχείρημα του Hayek είναι ότι σε μια μη-ομογενή Ευρώπη, η οποία θα αναπτύσσεται στα πλαίσια ενός πλήρως απελευθερωμένου εμπορίου μιας κοινής αγοράς, θα αναδυθεί αναπόφευκτα μια οικονομία βασισμένη στις φιλελεύθερες αρχές. Αλλιώς θα αποτύχει.

there would have to be less government all round if federation is to be practicable

Το τρίτο επιχείρημα του Hayek είναι ότι μια ομοσπονδία, όπου κάποιες σημαντικές αποφάσεις λαμβάνονται από ομοσπονδιακά όργανα, είναι λιγότερο ευάλωτη σε προσοδοθηρικές ομάδες πίεσης ή εξαρτήσεις, σε σχέση με τις κυβερνήσεις των εθνικών κρατών.

Ο Hayek συνεχίζει και αφιερώνει ουσιαστικά το δωδέκατο κεφάλαιο του Συντάγματος της Ελευθερίας (Η Αμερικανική Συμβολή). Εκεί επεκτείνει τα επιχειρήματα υπέρ της ομοσπονδίας, εξηγώντας πώς τελικά η διαίρεση των εξουσιών περιορίζει σε κάθε περίπτωση την εξουσία που μπορεί να ασκήσει η κάθε μια (το παράδειγμα της χώρας μας, όπου επί της ουσίας η εκτελεστική εξουσία έχει καταργήσει κάθε έλεγχο από τις υπόλοιπες, είναι η καλύτερη συνηγορία). Ο Hayek επικαλείται και συνυπογράφει τα σχόλια του Madison και του Λόρδου Acton για την αναγκαιότητα και την αποτελεματικότητα της ομοσπονδίας και καταλήγει:

η ομοσπονδιακή κυβέρνηση είναι, κατά μια πολύ προσδιορισμένη έννοια, περιορισμένη κυβέρνηση.

Την ιδεατή του πολιτειακή οργάνωση ο Hayek την περιγράφει στον τρίτο τόμο του Law, Legislation and Liberty (The Political Order of a Free People). Μια οργάνωση πολύ κοντά στο ομοσπονδιακό σύστημα των ΗΠΑ.

Τελικά, δεν είναι απειλή για τις ελευθερίες μας το ομοσπονδιακό κράτος, με ισχυρή κεντρική εξουσια. Η σημερινή κατάσταση της διογκομένης γραφειοκρατίας, των υπέρογκων αναδιανεμητικών πολιτικών (ΚΑΠ), ελεγχόμενη από τις επιμέρους εθνικές κυβερνήσεις, είναι το πρόβλημα. Μια ισχυρή ομοσπονδιακή δομή στην βάση ενός λιτού, δεσμευτικού Συντάγματος, θα ενίσχυε την εφαρμογή φιλελεύθερων πολιτικών, θα περιόριζε την αυθαιρεσία των εθνικών κρατών επί των πολιτών τους (και πάλι η Ελλάδα αποτελεί λαμπρή συνηγορία υπερ αυτού) και θα εγγυώταν τα ατομικά δικαιώματα και τις βασικές ελευθερίες των Ευρωπαίων πολιτών, πολύ πιο αποτελεσματικά από το σημερινό καθεστώς.