Η απόλυση

(Απλοϊκοί ρομαντικοί στοχασμοί καθημερινής τρέλας- στη Βάσω...)

Η μάνα μου δούλευε για πολλά χρόνια ως επιμελήτρια στς εκδόσεις "Ελληνικά Γράμματα" του οργανισμού Λαμπράκη. Έφυγε από την εταιρεία πριν τρία χρόνια. Κράτησε όμως επαφές με τους φίλους που έκανε εκεί, ειδικά με τις κοπέλες που δούλευαν στο ίδιο γραφείο. Η εταιρεία πριν δύο περίπου εβδομάδες έκλεισε- ο πρώτος εκδοτικός οίκος που ακούω να κλείνει. Όλοι οι εργαζόμενοι, περίπου εκατό άνθρωποι, απολύθηκαν. Οι ηλικίες τους κυμαίνονται από τα 19 μέχρι τα 55- με την κατανομή δυστυχώς να είναι ασύμμετρη προς τα δεξιά...Η μάνα μου είναι σε καθημερινή επαφή με τος ανθρώπους αυτούς: άνθρωποι σε διάφορα πόστα, διάφορες ηλικίες, διαφόρων προσόντων, κόσμοι διαφορετικοί μεταξύ τους, χτυπημένοι από την ίδια κατραπακιά...Μερικοί έρχονται σπίτι, τους ακούω να μιλάνε, να φωνάζουν, να χειρονομούν, να κοιτάζουν. Ναι, να κοιτάζουν. Γιατί αυτό το βλέμμα αγαπητέ αναγνώστη δεν το αντικρύζεις μόνο- αλλά και το ακούς να ουρλιάζει μέσα στο κεφάλι σου...

Πίσω από τις στατιστικές υπάρχουν άνθρωποι, πίσω από τα νούμερα ζωές, πίσω από τις εκθέσεις όνειρα και επιθυμίες. Η απόλυση είναι μια βάρβαρη πράξη. Η ηθική μου περνάει άσχημα. Η σύγκρουση είναι προφανής. Είμαι βαθιά ανθρωπιστής, αγαπητοί. Ο πόνος των ανθρώπων είναι το μεγαλύτερο κακό για μένα- και οι άνθρωποι αυτοί πονάνε. Νιώθουν άχρηστοι. Δεν βλέπουν μέλλον στη ζωή τους. Δεν προβάλλουν την εικόνα τους στο μέλλον- υπάρχει μεγαλύτερος πόνος από αυτόν;! Δεν ξέρουν τι να κάνουν, είναι σε απόγνωση. Μίας κοπέλας ο άντρας είναι οικοδόμος και έχει να δουλέψει δύο μήνες. Τώρα απολύθηκε και αυτή και έχουν δύο δάνεια. Μία άλλη επιστρέφει στο πατρικό της στην ηλικία των 37! Τι να πεις σε αυτούς τους ανθρώπους;! Τι να πω σε αυτούς τους ανθρώπους;!

Από την άλλη, είμαι φιλελεύθερος. Βαθιά και ειλικρινά. Δεν μπορώ να είμαι υπέρ ενός νόμου που απαγορεύει τις απολύσεις. Θεωρώ δικαίωμα του κάθε αφεντικού να κλέινει και ανοίγει όποτε του καπνίσει την επιχείρησή του (υπό συγκεκριμένους όρους πάντα, όπως την απόλυτη τήρηση της εργατικής νομοθεσίας). Αλλά τώρα; Τώρα είμαι σε απελπιστικά δύσκολη θέση! Η ηθική μου καταβαραθρώνει τις πολιτικοοικονομικές μου απόψεις! Δεν ξέρω τι να πω. Δεν θεωρώ τις απολύσεις καταχρηστικές- αλλά οι ζωές των ανθρώπων; Τα όνειρα τους, οι φιλοδοξίες τους, το μέλλον τους; Οι (οικονομικές, πολιτικές, φιλοσοφικές) θεωρίες υπάρχουν για να κάνουν τις ζωές μας καλύτερες. Λογομαχούμε για τις πολιτικές και οικονομικές μας θέσεις, ορμώμενοι από το ότι πιστεύουμε ότι αν εφαρμοστούν, θα καλυτερέψουν τις ζωές των ανθρώπων, θα τους κάνουν να ζουν πιο ευτυχισμένοι. Αυτή είναι η βάση όλων των θέσεων, των απόψεων, των επιστημών.

Άραγε υπάρχει λύση; Δυστυχώς, η θεωρία και η εμπειρία επιβεβαιώνουν πως οι κοινωνίες χωρίς απολύσεις, είναι κοινωνίες δυστυχίας. Η απαγόρευση των απολύσεων, σχεδόν πάντα συνδυαζόταν και με απαγόρευση και άλλων ελευθερίων. Ο Χάγιεκ στο "Road to Serfdom" θεμελιώνει το γιατί όταν το κράτος ελέγχει την τσέπη σου, αναπόδραστα θα ελέγξει και το μυαλό σου. Και μάλιστα με τον πιο ανορθολογικό και αναποτελεσματικό τρόπο. Ο Πόππερ στην "Ανοικτή Κοινωνία" δείχνει την κατάντια των ιστορικιστικών προφητείων που υπόσχονται διαφόρων ειδών παραδείσους με λυμένα όλα τα προβλήματα. Η ιστορία μας δείχνει τη Ρωσία του Στάλιν, την Κούβα του Φιντέλ, την Κίνα του Μάο- μια αλυσίδα που φαίνεται να καταλήγει στη Βενεζουέλα του Τσάβες...Απλοϊκά επιχειρήματα για κάποιους, αρκετά όμως για μένα...

Αλλά το πρόβλημα είναι εκεί: με τις ζωές των ανθρώπων τι γίνεται;! Απορρίπτουμε τα παραπάνω γιατί φέρνουν τη δυστυχία- αλλά βάζουμε μια άλλη δυστυχία στη θέση τους; Κατά μία έννοια, ναι. Δεν υπάρχει τέλειο σύστημα, πλήρης λύση. Κάθε πράγμα έχει τα καλά του και τα κακά του και μόνο η προσωπική ηθική του καθενός μας του επιτρέπει να διαλέξει. Η θυσία της ελευθερίας για μένα είναι ανεπίτρεπτη- θυσιάζω υλική ευμάρεια για να απολαμβάνω έναν αυξημένο αριθμό ελευθεριών. Εδώ όμως υπάρχει ένα θεμελιώδες ζήτημα...

Δεν έχω απολυθεί ποτέ, γιατί δεν έχω δουλέψει ποτέ. Και όποιος είναι έξω από το χορό, πολλά τραγούδια ξέρει! Κάτι ήξερε και ο Μαρξ που έλεγε ότι αν δεν μπεις στην παραγωγή, να πουλήσεις την εργατική σου δύναμη, καλύτερα να το βουλώνεις(βέβαια ούτε και αυτός δούλευε, αλλά αυτό είναι αλλουνού παπά ευαγγέλιο...)! Ίσως είναι καλύτερα να το βουλώσω. Ωραίες είναι οι θεωρίες, οι φιλελεύθερισμοί και οι λοιπές μαγκιές περί ευθύνης κλπ, αλλά εκεί έξω είναι ο πραγματικός κόσμος και μάλλον είναι καλύτερα να κρίνεις με βάση αυτόν. Αντικρίζοντας την απόγνωση του ανέργου μένω άφωνος. Η θεωρία μου περί ελευθερίας δεν έχει να του πει τίποτα. Το δίλλημα που για μένα είναι καθοριστικό, γι' αυτόν είναι ανύπαρκτο. Τα επιχειρήματά μου είναι γι' αυτόν κούφια λόγια. Και πώς να μην είναι, άλλωστε...;

Αλλά πιστέψτε με, δεν προσπαθώ να αντιμετωπίσω αυτό το ζήτημα με θεωρία: οι απόψεις μου είναι αυτές που είναι και κάτι τέτοιο, όσο δυνατό κι αν είναι, δεν θα με κάνει να τις αλλάξω. Ίσως ακούγεται ηλίθιο, αλλά οι δομικές μου θέσεις, ο ηθικός πυρήνας της κοσμοθεωρίας μου δεν άλλαξε με κάτι τέτοιο- με άλλα λόγια, η θεωρία είναι ίδια. Αυτό το ζήτημα αγαπητοί είναι ένα πραγματικό ζήτημα. Και ως εκ τούτου, μπορεί να αντιμετωπιστεί μονάχα με πράξη. Στο μόνο πράγμα που μπορεί η- αριστεροφιλελεύθερη- θεωρία μου να με βοηθήσει σε αυτό τον ηθικό προβληματισμό είναι στο να προτείνει πράξεις!

Κατ' αρχάς, ο εργαζόμενος πρέπει να διεκδικεί όσο πιο πολύ μπορεί(δηλαδή όσο του επιτρέπουν οι συνθήκες) τα εργατικά του δικαιώματα. Η αποζημίωση είναι ένα από αυτά και δεν πρέπει να χαριστεί! Αν χρειαστεί πρέπει να παρέμβει η δικαιοσύνη και να εξασφαλίσει τις αποζημιώσεις των απολυμένων. Έχουν δουλέψει γι' αυτές και είναι αναφαίρετο δικαίωμα τους να τις πάρουν! Το πρώτο πράγμα στο οποίο πρέπει να βοηθάμε (θεωρητικά, πρακτικά, θεσμικά) τους ανθρώπους που έχουν χάσει τη δουλειά τους είναι να διεκδικούν όσο πιο πολύ αντέχουν αυτά που τους αξίζουν.

Αλλά το πιο βασικό που μπορούμε να πούμε στους απολυμένους είναι ότι το παιχνίδι δε χάθηκε! Το ξέρω- ακόμα κι αν δεν το έχω νιώσει προσωπικά, η οικογένειά μου έχει ταλαιπωρηθεί- πως η απόλυση είναι ένα από τα πιο ισχυρά σοκ που περνάνε οι σημερινοί άνθρωποι. Αλλά αν κάτι πρέπει να φωνάξουμε είναι πως η ζωή δε χάθηκε εδώ! Παραείναι πλούσια και πολυποίκιλη για να σταματάει με την απόλυση! Το αρχικό ταρακούνημα, το αρχικό σοκ, η απόγνωση, το βάρβαρο συναίσθημα της απραξίας δεν μπορεί και δεν πρέπει να διαρκέσει για πολύ! Η επανάσταση αγαπητοί είναι μια πράξη βαθιά προσωπική και σε κάτι τέτοιες περιπτώσεις αυτό φαίνεται περίτρανα: αποτελεί προσωπική επανάσταση του καθενός να ξεπεράσει το σοκ της απόλυσης και να κυνηγήσει και πάλι τη δουλειά!

Ναι, ξέρω θα με κατηγορήσετε για κούφια λόγια. Για ρομαντικές ασυναρτησίες ενός άβγαλτου και άμαθου ηλιθίου. Αλλά δεν βλέπω κάτι άλλο φίλοι...Η επανάσταση εδώ είναι μονόδρομος. Η κρίση είναι κρίση, αλλά δεν θα πεθάνουμε κιόλας! Δεν είναι όλη μας η ζωή η τσέπη μας και η δουλειά μας! Αν πρέπει να φωνάξουμε κουράγιο στους απολυμένους, στα θύματα μαις κατάστασης για την οποία όλοι είμαστε- σε διαφορετικό βέβαια βαθμό- συνυπεύθυνοι, είναι για να τους βοηθήσουμε να δουν μπροστά! Με ταλαιπωρία στην αρχή, αντιμετωπίζοντας προβλήματα που ο καθένας είχε ξεχάσει για πολύ καιρό, η αρχική απόγνωση και τρέλα πρέπει να γίνουν τα θεμέλια για ένα καινούργιο ξεκίνημα! Το κάθε εμπόδιο είναι ταυτόχρονα και στήριγμα: έτσι και το εμπόδιο της ανεργίας. Πρέπει να παλέψουμε για να το κάνουμε στήριγμα για το μέλλον!

Θα κλείσω με την ίδια επίκληση: ίσως τα λόγια μου να σας ακούγονται αστεία, μα σας παρακαλώ να τα πάρετε στα σοβαρά! Ακούγεται ίσως αστείο να προσπαθείς να πείσεις το χρεωμένο άνεργο να δει με αισιοδοξία το μέλλον, αλλά δεν υπάρχει άλλη λύση. Στο κοινωνικό μείγμα που καθημερινά φτιάνουμε όλοι μαζί, η ανεργία δυστυχώς θα υπάρχει πάντα. Καθήκον όλων μας- κράτους, πολιτών, συνανθρώπων- είναι να την κάνουμε να κοστίζει όσο το δυνατόν λιγότερο σε αυτούς που την υφίστανται. Οικονομικά, αλλά κυρίως ψυχολογικά. Αυτή είναι η πράξη, κατά την άποψη μου, η μόνη πραγματικά ηθική πράξη απέναντι σε έναν άνεργο.