Πορεία προς τον Φιλελευθερισμό

Το μόνο αξίωμα, το μόνο "άρθρο πίστεως" το φιλελεύθερου, είναι το πρωτείο του ατόμου και τα δικαιώματά του, όλα τα άλλα στασιάζονται, ποικίλλουν, εξελίσσονται και προβληματίζουν.

Σπάνια κάνουμε αναφορά σε ελληνικά φιλελεύθερα βιβλία, και διότι είναι λίγα και διότι η ξένη παραγωγή είναι πολύ πλουσιότερη και πρωτότυπη. Υπάρχουν όμως και οι ελάχιστες εξαιρέσεις, που αξίζουν της προσοχής και της αναφοράς μας. H Πορεία προς τον Φιλελευθερισμό του Μάρκου Δραγούμη, γραμμένη στις αρχές της δεκαετίας του '90, είναι ίσως το καλύτερο βιβλίο της ελληνικής βιβλιογραφίας γύρω από το αντικείμενο (σίγουρα είναι από όσα έχω διαβάσει, και είναι τόσα λίγα που δεν νομίζω να μου έχουν ξεφύγει πολλά) και αποτελεί το καλύτερο εισαγωγικό βιβλίο στο θεωρητικό υπόβαθρο του φιλελευθερισμού.

Το βιβλίο χωρίζεται σε 5 κεφάλαια. Το πρώτο ασχολείται με το άτομο (του οποίου το πρωτείο συνιστά την πρωταξία του φιλελευθερισμού, όπως λέει ο συγγραφέας), το ενιαίο της προσωπικότητάς του, τις ευθύνες του, τα δικαιώματά του, τις αξίες των οποίων ειναι φορέας και τη σχέση του με έθνος και το θείο. Το δεύτερο μέρος παρουσίαζει την ιστορική πορεία των φιλελεύθερων ιδεών στην Ευρώπη, όπως εκφράστηκαν μέσα από τη σκέψη των Hobbes, Locke, Montesquieu, Smith, de Toqueville, St.Mill και του Hayek στον οποίο αφιερώνεται το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου.

Το τρίτο κεφάλαιο περιγράφει την λειτουργία του καπιταλισμού και του μηχανισμού του αόρατου χεριού. Πώς τελικά κατορθώνει να αυτορρυθμίζεται, να αυτοδιορθώνεται και να αυτοανανεώνεται μέσω του ανταγωνισμού καταπολεμώντας τα μονοπώλια και γεννώντας "θαύματα", όχι μόνο στον ανεπτυγμένο κόσμο αλλά και στον Τρίτο, όπως στο Χονγκ-Κονγκ, την Κορέα, την Ταϊβάν ή την Κύπρο. Αντίθετα τα παραδείγματα στην Ινδία, την Αιγυπτο, την Αφρική ή τις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού, δέιχνουν ότι ανάπτυξη μέσω του κρατικίστικου δρόμου δεν υπάρχει.

Το τέταρτο κεφάλαιο εξετάζει την τελοκρατία (το βασίλειο των δοτών σκοπών του συγγραφέα), που ξεκινά ως ουτοπία και οδηγεί στον ολοκληρωτισμό μέσω ιδεολογημάτων όπως η "γενική βούληση" του Ρουσσώ ή η "πάλη την τάξεων" του Μαρξ. Ο χώρος που αφιερώνεται στην ΕΣΣΔ είναι ιδαίτερα μεγάλος. Επίσης, το κεφάλαιο αυτό εξετάζει τα ιδεολογήματα της κοινωνικής δικαιοσύνης και της αναδιανομής του εισοδήματος, καθώς και τις ήπιες μορφές τελοκρατίας, μέσω της ισότητας αποτελεσμάτων, του δυτικού σοσιαλισμού. Εξετάζεται επιπλέον η οικτρή αποτυχία του αυτοδιαχειριστικού σοσιαλισμού γεικά, και στην Γιουγκοσλαβία ειδικά.

Το πέμπτο κεφάλαιο ασχολείται με τον ελληνικό φιλελευθερισμό, το κίνημα του διαφωτισμού πριν την Επανάσταση, του ρομαντισμού μετά από αυτήν, τη γέννηση του ελληνικού κράτους που κληρονόμησε τις τελοκρατικές δομές του Βυζαντίου και της Τουρκοκρατίας, διογκώθηκε, κατέλαβε όλο το χώρο της κοινωνίας των πολιτών, άργησε να εκσυγχρονιστεί σε ένα κράτος δικαίου. Η ελληνική τελοκρατία υπό την συντηρητική, ελληνιχριστιανική ή αρχαιολατρική της μορφή, καθώς και υπό την αριστερή, κομμουνιστική ή σοσιαλιστική της εκδοχή, πολέμησε καταπολέμησε το πρωτείο του έλληνα και δυσκόλεψε τον εκσυγχρονισμό της χώρας. Ο επίλογος τέλος αμφισβητεί το "τέλος της Ιστορίας" με το τέλος του κομμουνισμού και του ψυχρού πολέμου, που ήταν πολύ της μόδας όταν γράφτηκε το βιβλίο.

Το μεγάλο πλεονέκτημα του βιβλίου, το οποίο θα του επέτρεπε να έχει επίδραση στο ελληνικό κοινό, είναι ότι είναι γραμμένο από έναν ειλικρινή πρώην αριστερό. Η επιχειρηματολογία του δεν είναι απλά η παράθεση απόψεων ενός ανθρώπου που δεν είχε ποτέ επαφή με τις αριστερές ιδεοληψίες της ελληνικής κοινωνίας, όπως πχ θα μπορούσαν να κατηγορηθούν πολλοί σύγχρονοι φιλελεύθεροι. Αντίθετα, τα επιχειρήματά του βιβλίου είναι αυτά που οδήγησαν έναν αριστερό χωρίς παρωπίδες στην προσωπική του μεταστροφή και την απόρριψη όχι απλά των πρακτικών του σοσιαλισμού, αλλά και της συνολικής φιλοσοφίας που κρύβεται πίσω τους.

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα: Ο Μάρκος Δραγούμης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1926 και σπούδασε Ιατρική. Ως φοιτητής ανακατεύθηκε με το φοιτητικό κίνημα, εντάχθηκε στην Αριστερά, εξορίστηκε για ένα χρόνο στον Άγιο Ευστράτιο, εκλέχθηκε βουλευτής της ΕΔΑ το 1958 για να παραιτηθεί αμέσως μετά την εκλογή του υπέρ του συνεργαζομένου τότε με την ΕΔΑ Σταμάτη Μερκούρη, πατέρα της Μελίνας Μερκούρη. Ασχολήθηκε με τα δικαιώματα του ανθρώπου, το κίνημα υπέρ της ειρήνης και την δημοσιογραφία στις εφημερίδες "Αυγή" και "Δημοκρατική Αλλαγή". Το 1966 πήγε στην Αγγλία για να να μελετήσει το αγγλικό σύστημα περίθαλψης. Πριν προλάβει να τελειώσει την διατριβή του, στην Ελλάδα αναλαμβάνει την εξουσία η Χούντα των Απριλιανών, που τον αναγκάζει να παρατήσει τις σπουδές του και μετάσχει στον αντιδικτατορικό αγώνα ως μέλος του ΠΑΜ κα ιτις αντιδικτατορικής επιτροπής των Ελλήνων του Λονδίνου. Το 1970 όμως, μετά τα γεγονότα της Πολωνίας, εγκαταλειπει την Αριστερά, έχοντας πεισθεί (όπως εξήγησε σε άρθρο του) ότι ο υπαρκτός σοσιαλισμός είναι ανεπίδεκτος "βελτιώσεως", παραγωγός αθλιότητας και ανελευθερίας. Η "Πορεία προς το Φιλελευθερισμό" είναι το μεγαλύτερο συγγραφικό του έργο.