Εσθονία, η Τίγρης της Βαλτικής

Μια και τα μοντέλα έχουν γίνει της μόδας στη χώρα μας (από πολιτικούς που είναι ανίκανους όχι να δημιουργήσουν πολιτικές προτάσεις, αλλά ούτε να αντιγράψουν) ας περιγράψουμε άλλο ένα μοντέλο επιτυχίας, μιας χώρας που ξεκίνησε πάμφτωχη πριν 15 χρόνια, χωρίς φυσικούς πόρους και με παρωχημένες υποδομές, και σήμερα τρέχει με ιλλιγγιώδεις ρυθμούς προς το μέλλον. Αυτή την εκπληκτική επιτυχία αναγνώρισε το Ινστιτούτο Cato ανακοίνωσε χθες ότι το βραβείο Milton Friedman Prize for Advancing Liberty για το 2006 θα δωθεί στον Mart Laar, πρώην πρωθυπουργό της Εσθονίας και κύριο αρχιτέκτονα της εκπληκτικής μεταμόρφωσης της χώρας σε μια από τις πιο ελεύθερες και δυναμικές οικονομίες του κόσμου.

Ο ίδιος ο Laar δήλωσε για το βραβείο του: "I am very happy and proud to receive such an important prize. The Milton Friedman Prize is especially important to me as I am such an admirer of Milton Friedman's works and I am proud that we succeeded to prove in Estonia that Milton Friedman's ideas really work. This is not a prize for me but to all my fellow Estonians, who have made the Estonian miracle possible." Και δεν υπάρχει καλύτερη επιβεβαίωση για τα λόγια του από την οικονομική πραγματικότητα:

Με ρυθμούς ανάπτυξης να φτάνουν πλέον το 10% ετησίως (πέρισυ 9,8%), την ανεργία στο 6,2%, τους μισθούς να ανεβαίνουν κατά 14,2% σε ονομαστικές τιμές (και περίπου 10% σε πραγματικές), το κατακεφαλήν εισόδημα να έχει φτάσει τα 17.672$, τις επενδύσεις να ανεβαίνουν στο 29,1% (από 28,4%), τα δημόσια έξοδα να περιορίζονται στο 18,2%, η Εσθονία είναι σήμερα υπόδειγμα ανάπτυξης για τις οικονομίες της μετασοβιετικής εποχής σε Ανατολή και Δύση.

Tο Πρόγραμμα Σύγκλισης της Εσθονίας αναφέρει μεταξύ άλλων και τα εξής: το δημόσιο χρέος θα βρεθεί στο 6% το 2005 (πρόκειται για την καλύτερη επίδοση στην ΕΕ των 25) και προβλέπεται να περιορισθεί ακόμη περισσότερο, στο 3,2% το 2008. Η Εσθονία πληροί ήδη τα κριτήρια της Συνθήκης του Μάαστριχτ σε ό,τι αφορά το έλλειμμα, ενώ την τριετία 2005-2007 η αύξηση του ΑΕΠ θα τρέχει με 5%-6% ετησίως. O πληθωρισμός τρέχει πλεόν με 1,3% ετησίως.

Με βάση την κατάταξη του Index of Economic Freedom for 2006 της Wall Street Journal και του Heritage Foundation, η Εσθονία είναι 7η μεταξύ 157 χωρών. Παρομοίως, βρίσκεται στην 9η θέση του 2005 Economic Freedom of the World (που συντάσσει το CATO Institute, το καναδικό Fraser Institute και 50 ακόμα ανεξάρτητα ινστιτούτα). Ο δείκτης Growth Competitiveness Index για το 2005 και το 2006 του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ βρίσκει την Εσθονία στην 20η θέση μεταξύ 104 χωρών, και η Παγκόσμια Τράπεζα τοποθετεί την Εσθονία 16η στην έκθεσή της “Doing Business in 2006”, που περιλαβάνει 155 χώρες. Η Εσθονία είναι πλέον μέλος του ΝΑΤΟ, της ΕΕ και του ΠΟΕ, και έχει ιδιωτικοποιήσει την οικονομία της σε ποσοστό πάνω από 90%.

Η Εσθονία στις αρχές της δεκαετίας του 1990, έπρεπε να αρχίσει σχεδόν από το μηδέν αφού είχε τεράστιες ελλείψεις σε υποδομές, θεσμούς ή πόρους. Ο Laar ανέλαβε την εξουσία ως πρωθυπουργός το 1992 σε ηλικία 32 ετών! Πίστευε βαθιά ότι η επιτυχία της Εσθονίας βρισκόταν στην ατομική ελευθερία και την αυτοδιάθεση. Διαπραγματεύτηκε την απόσυρση των ρωσικών στρατευμάτων σε 2 χρόνια, εισήγαγε το kroon (την εσθονική κορώνα) ένα από τα σταθετότερα έκτοτε νομίσματα της Ευρώπης (το οποίο θα καταργηθεί το 2007 με την υιοθέτηση του ευρώ) και κατήργησε όλες τις περιττές και αντιαναπτυξιακές ρυθμιστικές παρεμβάσεις. Επίπλέον εφάρμοσε ένα μαζικό πρόγραμμα αναμόρφωσης της οικονομίας ιδιωτικοποιώντας τα περιουσιακά στοιχεία του κράτους και ανοίγοντας τις αγορές της σε ξένους επενδυτές.

Ένα από τα κύρια σημεία-κλειδιά της επιτυχίας της Εσθονίας ήταν η υιοθέτηση ενός απλού και σταθερού flat tax φορολογικού συστήματος, για άτομα και επιχειρήσεις, από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη. Αυτό οδήγησε την Εσθονία να γίνει από τις πρώτες χώρες στην κατα κεφαλήν εισροή ξένων επενδύσεων στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη, επιτρέποντας των εκσυγχρονισμό των απαρχαιωμένων παραγωγικών δομών της καταστροφικής σοβιετικής περιόδου και την εισαγωγή νέων τεχνολογιών. Αρχικά οι περισσότερες επενδύσει προήλθαν από τις γειτονικές Σουηδία και Φινλανδία, φέρνοντας όχι μόνο χρήματα αλλά και ιδέες, τεχνολογία και managers που μεταλαμπάδευσαν το δυτικό πνεύμα επιχειρηματικότητας στην Εσθονία. Παράλληλα επένδυσε σοβαρά στην εκπαίδευση ξοδεύοντας σχεδόν 7% του ΑΕΠ της στην δημόσια παιδεία.

Όπως σε όλη την Βαλτική, η υψηλή τεχνολογία και το ίντερνετ είναι ζωτικά στο εμπόριο και την βιομηχανία της Εσθονίας. Μάλιστα δύο νεαροί Εσθονοί ήταν οι εμπνευστές του VOIP (Voice over Internet protocol), και η εταιρία που το πρωτοέφερε στην αγορά, η Skype, ήταν πριν εξαγοραστεί από την eBay για 2,5 δις$ Εσθονικών και Σκανδιναβικών συμφερόντων, βάζοντας την Εσθονία στην χάρτη της υψηλής τεχνολογίας. Το παράδειγμα του Skype καταδεικνύει τις προοπτικές ενός νεαρού, παραγωγικού, δημιουργικού, εκπαιδευμένου πληθυσμού που δεν φοβάται να ρισκάρει, μέσα σε ένα περιβάλλον που περιορίζει τα γραφειοκρατικά και φορολογικά εμπόδια και τις κανονιστικές ρυθμίσεις και αποθεώνει την επιχειρηματικότητα και την καινοτομία.

Η φιλελευθεροποίηση της Εσθονίας χρειάστηκε την παραγωγή τεράστιου νομοθετικού έργου, πράγμα που έγινε αναγκαστικά σταδιακά. Για την ιδιωτικοποίηση της περιουσίας πχ, το νέο Κοινοβούλιο νομοθέτησε ένα σύστημα με κουπόνια, όπου κάθε Εσθονός έλαβε ένα αριθμό κουποιών ανάλογα με τα χρόνια εργασίας του. Στη συνέχεια μπορούσε να ανταλλάξει τα κουπόνια αυτά αγοράζοντας σπίτια ή μετοχές στις ιδιωτικοποιούμενες εταιρίες. Έτσι αποφεύχθηκαν τα ληστρικά μαφιόζικα φαινόμενα που ανπτύχθηκαν στο κενό εξουσίας άλλων πρώην σοβιετικών δημοκρατιών.

Οι μεταρρυθμίσεις δεν έγιναν αυτόματα, ούτε όλοι συμφωνούσαν αρχικά. Ειδικά οι μεγαλωμένοι με τα μαρξιστικά "οικονομικά" γραφειοκράτες της Εσθονίας. Όπως λέει ο Laar: "I had read only one book on economics — Milton Friedman's Free to Choose. I was so ignorant at the time that I thought that what Friedman wrote about the benefits of privatization, the flat tax and the abolition of all customs rights, was the result of economic reforms that had been put into practice in the West. It seemed common sense to me and, as I thought it had already been done everywhere, I simply introduced it in Estonia, despite warnings from Estonian economists that it could not be done. They said it was as impossible as walking on water. We did it: we just walked on the water because we did not know that it was impossible."

Η Εσθονία, η Σουηδία, η Δανία, η Φινλανδία, η Ιρλανδία, η Νέα Ζηλανδία, η Λιθουανία, οι ΗΠΑ, η Βρετανία κτλ κτλ δεν είναι απλά διαφορετικά μοντέλα για αναφορά σε ανούσιες πολιτικές αντιπαραθέσεις πολιτικών, που απλά μας δουλεύουν. Είναι διαφορετικές εκφράσεις της ίδιας βασικής πολιτικής, της οικονομικής ελευθερίας και της απελεύθερωσης και αξιοποίησης των δυνάμεων και της λειτουργίας της αγοράς. Υπάρχουν μεταξύ τους πολλές διαφορές στο πώς διαχειρίζονται τον παραγόμενο πλούτο, στο τρόπο παραγωγής του όμως ελάχιστες. Η ιδιωτική πρωτοβουλία καιη απελευθερωμένη αγορά είναι σε όλες αυτές τις χώρες η ατμομηχανή της οικονομίας, πράγμα που εδώ δεν έχει γίνει ούτε κατανοητό, ούτε αποδεκτό.

Γι'αυτό θα βλέπουμε σιγά σιγά χώρες όπως η Εσθονία (ή η Σλοβενία, η Τσεχία, η Λιθουανία κτλ) να μας προσπερνάνε και μεις θα συνεχίζουμε τσακωνόμαστε για μοντέλα και πολιτικές, τσακίζοντας παράλληλα την δημιουργικότητα της χώρας μας πάνω στο το διογκωμένο και πεινασμένο τέρας της γραφειοκρατίας, των δημοσίων υπαλλήλων, της φορολογίας, των κανονιστικών ρυθμίσεων, των απαράδεκτων παροχών και της διαφθοράς.