Ν. Μουζέλης εναντίον R. Dawkins

Στο σημερινό τεύχος της εφημερίδας ΤΟ ΒΗΜΑ (Κυριακή 24/06/07), ο καθηγητής Ν. Μουζέλης δημοσιεύει απάντηση στην προδημοσίευση του βιβλίου του Richard Dawkins ‘Η περί Θεού αυταπάτη’, στην οποία και αναφέρθηκα σε προηγούμενο σχόλιό μου.

Διαβάζοντας την απάντηση αυτή του καθηγητή, κάποια σχόλια είναι νομίζω αναπόφευκτα.

Ξεκινώντας την απάντησή του, ο κ. Μουζέλης ομολογεί ότι δεν έχει διαβάσει το πλήρες κείμενο του βιβλίου κι ότι βασίζει την κριτική του στην προδημοσίευση της εφημερίδας. Αυτό βέβαια είναι προφανές κι από το γεγονός ότι αναφέρεται στο βιβλίο του Dawkins ως ‘The God Illusion’, ενώ βέβαια ο πραγματικός τίτλος του βιβλίου είναι διαφορετικός - ‘The God Dellusion’ – μικρή ίσως διαφορά, αλλά όχι ασήμαντη, όπως μπορεί κανείς να καταλάβει διαβάζοντας το βιβλίο. Το βιβλίο του Dawkins έχει τεράστια εμπορική επιτυχία στον αγγλόφωνο κόσμο κι ακόμα και σήμερα βρίσκεται στην τέταρτη θέση (ως paperback) των πωλήσεων του amazon.co.uk, πίσω μόνο από τον Harry Potter και ένα βιβλίο μαγειρικής . Θα περίμενε λοιπόν κανείς, ο κ. Μουζέλης να μπει τουλάχιστον στον κόπο να φυλλομετρήσει το βιβλίο το οποίο αποφάσισε να σχολιάσει. Είμαι σίγουρος ότι θα κατάφερνε έτσι να αποφύγει τις αστοχίες που χαρακτηρίζουν το σχόλιό του.
Γράφει ο κ. Μουζέλης:

Το βιβλίο του R.D. έρχεται να προστεθεί στον μεγάλο αριθμό πονημάτων που προσπαθούν με λογικά επιχειρήματα να αποδείξουν είτε την ύπαρξη είτε την ανυπαρξία του θείου. […] Από αυτή την άποψη ο ανθρωπισμός του R.D. δεν προσθέτει τίποτε στα ήδη υπάρχοντα επιχειρήματα. Για να το πω απλά, ο συγγραφέας παραβιάζει ανοιχτές θύρες.

Ο Richard Dawkins όμως δεν προσπαθεί να αποδείξει ‘την ανυπαρξία του θείου’ με το βιβλίο του. Ούτε ισχυρίζεται ότι μπορεί κανείς λογικά να αποδείξει κάτι τέτοιο. Αυτό που όντως προσπαθεί να αποδείξει ο Richard Dawkins είναι ότι όλα τα γνωστά επιχειρήματα που προσφέρονται υπέρ της ύπαρξης του θεού δεν αποδεικνύουν απολύτως τίποτα. Ο στόχος του βιβλίου δεν είναι ο θεός, αλλά η πίστη στο θεό – η παράλογη αυτή στάση του να ‘πιστεύουμε’ κάτι υπό την απουσία και της παραμικρής σχετικής απόδειξης: The God Dellusion.

That you cannot prove God's nonexistence is accepted and trivial, if only in the sense that we can never absolutely prove the non-existence of anything. What matters is not whether God is disprovable (he isn't) but whether his existence is probable.

Ο κ. Μουζέλης συνεχίζει:

Ο συγγραφέας του «Η περί Θεού Αυταπάτη» μας λέει πως «μπορεί η πίστη να είναι πανταχού παρούσα, αλλά αυτό δεν αυξάνει καθόλου την αλήθεια των ισχυρισμών της θρησκείας… […] Στην επόμενη σελίδα όμως ο R.D. προσπαθεί να αποδείξει τη μη ύπαρξη του Θεού αναφερόμενος στα αρνητικά αποτελέσματα της θρησκείας. […] Αλλά αν, όπως υποστηρίζει ο R.D., η καθολικότητα και το καλό που δημιουργεί η θρησκεία δεν αποδεικνύουν την ύπαρξη Θεού, τότε ούτε το κακό που κάνει αποδεικνύει τη μη ύπαρξή του.

Ο Richard Dawkins βέβαια, δεν ισχυρίζεται πουθενά στο βιβλίο του κάτι τέτοιο – ούτε στην προδημοσίευση μπορεί κανείς να εντοπίσει αυτά που του καταλογίζει ο κ. Μουζέλης. Ο R. Dawkins δεν αναφέρεται στο κακό που κάνει η θρησκεία για να αποδείξει τη μη ύπαρξη του θεού, αλλά απλά για να απαντήσει στα ενστικτώδη επιχειρήματα που θέλουν τη θρησκευτική πίστη ως την πηγή και τον θεματοφύλακα της ηθικής και τους άθεους ως ανήθικους ανθρώπους που η απουσία του φόβου του θεού τους έχει στερήσει κάθε ηθική ‘πυξίδα’.
Συνεχίζοντας την κριτική του, ο κ. Μουζέλης αναφέρεται στο σχόλιο του Dawkins περί του τεράστιου κόστους των θρησκευτικών μνημείων και της μηδενικής χρησιμότητάς τους.

Εδώ βλέπουμε την επιρροή του Bentham, καθώς και του σημερινού φονταμενταλισμού της αγοράς στην πιο χυδαία εκδοχή του. […] Για να πω το προφανές, υπάρχουν, πέρα από τον οικονομικό ωφελιμισμό, και άλλα κριτήρια αξιολόγησης θρησκευτικών μνημείων – κριτήρια αισθητικά, πνευματικά, πολιτισμικά, πολιτικά κτλ.

Ο Richard Dawkins δεν έχει την πρόθεση να αξιολογήσει τα θρησκευτικά μνημεία, αλλά το θράσος και την υποκρισία της εκκλησιαστικής και πολιτικής εξουσίας που πατάει στο σβέρκο του απλού πολίτη για να σηκώσει τα μνημεία αυτά υπέρ των ειδώλων της ίδιας της εξουσίας τους: το φόβο και την απειλή της τιμωρίας. Δεν μου κάνει εντύπωση βέβαια ότι ο κ. Μουζέλης, για να αντιπαρατεθεί με το ‘σημερινό φονταμενταλισμό της αγοράς’, έρχεται να υποστηρίξει τον αυταρχισμό των φεουδαρχών και της παπικής εξουσίας. Μιας και αυτός ακριβώς ο ‘φονταμενταλισμός’ της ελευθερίας και του ορθολογισμού ήταν που έφερε και το τέλος της εποχής που φαίνεται να νοσταλγεί ο σχολιαστής. Φαντάζομαι όμως ότι αν βρισκόταν κάτω από το σπαθί του φεουδάρχη ή πάνω στην πυρά τις Ιεράς Εξέτασης θα είχε μάλλον διαφορετική άποψη.

Πιο κάτω, ο κ. Μουζέλης αναφέρεται στην άποψη του Richard Dawkins ότι ‘η θρησκευτική πίστη αποτελεί έναν ιδιαίτερα ικανό παράγοντα εξουδετέρωσης της ορθολογικής σκέψης’ ως «παράδειγμα ανιστορικότητας». Γράφει:

Και όταν μάλιστα εξετάσουμε την πίστη επιστημόνων (όπως ο Νεύτων, για παράδειγμα) που υποστηρίζουν ότι ο Θεός δημιούργησε μεν τον κόσμο αλλά δεν επεμβαίνει στη νομοτελειακή λειτουργία του, τότε η άμεση σύνδεση μεταξύ ορθολογικής σκέψης και θρησκείας είναι προφανής.

Είναι η δεύτερη φορά που ο κ. Μουζέλης αναφέρεται στο κείμενό του σε κάτι που είναι προφανές. Το μόνο όμως που είναι προφανές, είναι ότι τέτοιου είδους επιχειρήματα δεν είναι αρκετά στο να υποστηρίξουν τη θέση του σχολιαστή. Ο Νέυτωνας ήταν όντως πιστός χριστιανός, και ξόδεψε μάλλον πολύ περισσότερο χρόνο στην προσπάθειά του να ‘αποδείξει’ την ύπαρξη του θεού, απ’ ότι στο να γράψει το Principia Mathematica. Και η αλήθεια είναι ότι οι παραλογισμοί του πήγαινε πολύ πιο πέρα από την πίστη σε ένα μη-παρεμβατικό δημιουργό του κόσμου. Τι αποδεικνύει όμως αυτό πέρα του πεπερασμένου των δυνατοτήτων του ανθρώπινου μυαλού; Ο μεγάλος μαθηματικός Nash έπασχε από σχιζοφρένεια και πέρασε σχεδόν όλη τη ζωή του αντιμέτωπος με παραισθήσεις και φανταστικές συνομωσίες. Όσο η ασθένεια του Nash αποδεικνύει την άμεση σχέση μεταξύ ορθολογικής σκέψης και σχιζοφρένειας, άλλο τόσο οι παραλογισμοί του Newton αποδεικνύουν την άμεση σχέση μεταξύ ορθολογικής σκέψης και θρησκείας.

Τελειώνοντας ο κ. Μουζέλης την κριτική σε ένα βιβλίο που δεν έχει διαβάσει και σε ένα συγγραφέα του οποίου τις απόψεις αγνοεί παντελώς, αποφασίζει να επιτεθεί στο Διαφωτισμό, δείχνοντάς μας έτσι και τις πραγματικές του προθέσεις.

Ο R.D. επιδεικνύει το είδος της αλαζονείας που κυριάρχησε στη Δυτική Ευρώπη κατά την περίοδο του Διαφωτισμού. […] Ο μετανεωτερικός άνθρωπος, μετά την εμπειρία του Ολοκαυτώματος και των κοσμικών «επιστημονικών» πίστεων του ναζισμού και του σταλινισμού, έχει χάσει την αισιοδοξία των διαφωτιστών. Ο συγγραφέας του «Η περί Θεού Αυταπάτη» φαίνεται να έχει καθηλωθεί στον ξεπερασμένο δογματισμό της περιόδου των «φώτων».

Θα προσπαθήσω να αποφύγω την απάντηση στο λαϊκισμό της παραπάνω παραγράφου που θέλει να συνδέσει την επιστημονική σκέψη με το ναζισμό και το σταλινισμό, και θα παραπέμψω τους ενδιαφερόμενους στο σχετικό κεφάλαιο του βιβλίου του R. Dawkins. Θα θυμίσω μόνο ότι το ότι μπορούμε να κάνουμε αυτή τη συζήτηση σήμερα ελεύθερα και χωρίς φόβο στις εφημερίδες και τα blogs, είναι η μεγάλη κληρονομιά του ορθολογισμού και αυτής της εποχής των «φώτων». Δεν ξέρω αν ο 'μετανεωτερικός άνθρωπος' του κ. Μουζέλη υπάρχει και έξω από τη φαντασία του Derrida, Lyotard και του κ. Χριστόδουλου. Είμαι σίγουρος όμως ότι με μεγάλη δυσκολία θα επέλεγε την επιστροφή στο μεσσιανικό σκοταδισμό των προηγούμενων αιώνων - ακόμη και μπροστά στην υποτιθέμενη παρακμή και χυδαιότητα της εποχής μας.