Η ιδιότητα του Πολίτη στη σύγχρονη κοινωνία

του Χαράλαμπου Τσέκερη*

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως το ζήτημα της «επανίδρυσης» ή «επανεφεύρεσης» του κράτους, το ζήτημα δηλαδή του συνολικού επανασχεδιασμού και της ριζικής αναδιοργάνωσης της κρατικής λειτουργίας, είναι κομβικό για την ανάπτυξη και την ευημερία των σύγχρονων κοινωνιών. Όπως λ.χ. παρατηρεί ο Νίκος Μουζέλης, τα προβλήματα στη δομή και τη λειτουργία της Δημόσιας Διοίκησης μάλλον, παρά οι «ξένες δυνάμεις» ή το «μεγάλο κεφάλαιο», αποτελούν την «πρωταρχική αιτία» για την οπισθοδρόμηση της χώρας μας. Σ’ αυτό το πλαίσιο, θα πρέπει να αναζητηθεί μια νέα ισόρροπη σχέση ανάμεσα στο κράτος, στους δημοσίους θεσμούς, στην αγορά και την κοινωνία των πολιτών.

Μια τέτοια αναζήτηση φέρνει στο προσκήνιο κρίσιμα ερωτήματα που αφορούν στην κοινωνιολογική έννοια της «ιδιότητας του πολίτη» (πολιτειότητα). Γιατί η κατάργηση των οικονομικών συνόρων και η επέκταση των επίσημων πολιτικών και νομικών δικαιωμάτων ισότητας δεν έχουν μειώσει τις κοινωνικές ανισότητες και το χάσμα ανάμεσα στον πλούτο και τη φτώχεια; Γιατί τα δικαιώματα που απορρέουν από την ιδιότητα του πολίτη σε ορισμένες κατηγορίες ανθρώπων (πχ. μετανάστες, πρόσφυγες, κάτοικοι χωρών του Τρίτου Κόσμου) περιορίζονται με αυξανόμενους ρυθμούς; Πόσο έχει αλλάξει η καθημερινή κοινωνική ζωή μετά την 11η Σεπτέμβρη; Ποια είναι η θέση της γυναίκας στη σύγχρονη «παγκοσμιοποιημένη» ή «κοσμοπολιτική» κοινωνία; Πόσο ρεαλιστική είναι σήμερα η δυνατότητα της πολιτικής χειραφέτησης (ελευθερία από την άνιση κατανομή πολιτικής εξουσίας), της κοινωνικο-οικονομικής χειραφέτησης (ελευθερία από την εξουθενωτική φτώχεια και την άνιση κατανομή πλούτου), αλλά και της πολιτιστικής χειραφέτησης (ελευθερία από τη «χειραγωγούμενη κοινωνικοποίηση» και τη «συμβολική βία»);

Τα ερωτήματα αυτά τέθηκαν στο επίκεντρο της συζήτησης στο διεθνές συνέδριο με θέμα «Γυναίκες και η Έμφυλη Ιδιότητα του Πολίτη σε μία Τοπική/Παγκοσμιοποιημένη Κοινωνία» (Αθήνα, 31 Μαΐου – 1 Ιουνίου 2007), το οποίο συν-διοργανώθηκε από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών και τη Διεθνή Κοινωνιολογική Εταιρεία, υπό την αιγίδα της Γενικής Γραμματείας Ισότητας. Πρόκειται κυρίως για τη συζήτηση του «ευ ζην», της «καλής ζωής», σύμφωνα με την οποία οφείλουμε όλοι, στο μέτρο του εφικτού, να αναλαμβάνουμε τις ευθύνες μας απέναντι στην οικογένεια, την κοινωνία και τον κόσμο. Όπως υποστήριζε ο Θουκυδίδης, «ο άνθρωπος και αν ευτυχεί ατομικά παρ’ όλα αυτά καταστρέφεται μαζί με την πατρίδα του, αν αυτή καταστραφεί, αν δε, στην αντίθετη περίπτωση, ο ίδιος δυστυχεί, ενώ η πατρίδα του ευτυχεί, έχει πολύ περισσότερες πιθανότητες να διασωθεί» («Αντί Προλόγου», Θουκυδίδη, Β' 60).

Στις μέρες μας, είναι πλέον ευρέως αποδεκτό το γεγονός ότι η ιδιότητα του πολίτη δεν ανήκει αποκλειστικά στη «δημόσια σφαίρα» (Habermas). Διαθέτει και μια περιεκτική «ιδιωτική» διάσταση, μέσω της ενάρετης άσκησης καθηκόντων και ελεύθερου διαλόγου, της συστηματικής καλλιέργειας του πνευματικού βίου, της προσωπικής ευθύνης και του «αυτοτελούς εαυτού» (Giddens), της συνεχούς ανάπτυξης της λογικής της ουσιαστικής συναίνεσης, της ισοτιμίας και της δημοκρατικής οικογένειας, της ανεκτικής συμπεριφοράς (ενάντια στον φανατισμό, τον δογματισμό και τη μισαλλοδοξία), της αυτενέργειας σε προβλήματα της καθημερινότητας και της επιθυμίας για απελευθέρωση από μορφές καταπίεσης που αναφέρονται σε προσωπικές εμπειρίες. Το Ιδιωτικό και το Δημόσιο, λοιπόν, συμμαχούν, αλληλο-συμπληρώνονται και αλληλο-ενισχύονται, συνεισφέροντας αμοιβαία στη δημοκρατική ανανέωση της κοινωνίας των πολιτών (civil society) και τους φιλελεύθερους αγώνες ενάντια στη συμβολική χειραγώγηση και τον πολιτιστικό/συμβολικό αποκλεισμό. Οι αγώνες αυτοί, σταδιακά, τροφοδοτούν τον ουσιαστικό σεβασμό της ετερότητας και αναδεικνύουν την εικόνα του ενδυναμωμένου και πολυδύναμου πολίτη, του πολυδιάστατου και πολυεπίπεδου ανθρώπου.

*Διδάκτωρ Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου