Υπονομεύουν τα ιδιωτικά πανεπιστήμια τα κρατικά? Η Αμερικανική εμπειρία

Το παρακάτω κείμενο γράφτηκε με αφορμή τα σχόλια που έγιναν σε προηγούμενο κείμενο, και βασίζεται στην προσωπική μου εμπειρία αλλά και πρόσφατες θεωρίες στον χώρο των οικονομικών επιστημών. Πριν ξεκινήσω θα ήθελα να αναφέρω ότι είμαι απόφοιτος ελληνικού κρατικού πανεπιστημίου, Διδάκτορ Αμερικανικού πανεπιστημίου, και Επίκουρος καθηγητής σε Αμερικανικό Πανεπιστήμιο.

1. Ποια είναι η αποστολή των ανωτάτων ιδρυμάτων (πανεπιστημίων ή κολλεγίων) στις ΗΠΑ?
Παρά τις όποιες μικρές διαφορές τους, τα περισσότερα ανώτατα ιδρύματα αναγνωρίζουν τρεις στόχους:

α) Ο πρώτος στόχος είναι η μόρφωση των φοιτητών. Ο στόχος περιλλαμβάνει τόσο την εκμάθηση και απομνημόνευση πληροφοριών και τεχνικών που θεωρούνται ορθές από την επιστημονική ή άλλη αρμόδια κοινότητα, αλλά και την καλλιέργεια δεξιοτήτων που επιτρέπουν στον φοιτητή να συλλέγει πληροφορίες και να παράγει έργο σε όποιο περιβάλλον και αν βρεθεί. Για παράδειγμα, ο φιλόλογος μπορεί να μάθει τεχνικές για το πώς να γράψει για ένα συγκεκριμένο θέμα ή να ερμηνεύσει ένα συγκεκριμένο κείμενο, αλλά και για το πώς, παίρνοντας ερεθίσματα από τον κόσμο γύρω του να γράψει αργότερα ένα δικό του κείμενο ή να ερμηνεύσει ένα κείμενο το οποίο δεν είχε διδαχτεί. Ο πολιτικός μηχανικός μπορεί να μάθει φυσική και ιδιότητες υλικών, αλλά και πώς να χρησιμοποιεί αυτές τις γνώσεις για να χτίσει μια γέφυρα σε όποιο περιβάλλον κληθεί να λειτουργήσει (π.χ. σεισμογενές ή όχι). Ο επιστήμονας μπορεί να μάθει όχι μόνο τις πληροφορίες που θεωρούνται ορθές από την επιστημονική κοινότητα και πώς να θέτει κάποιες από αυτές τις πληροφορίες υπό αμφισβήτιση και να προωθεί εναλλακτικές θεωρίες.

β) Ο δεύτερος στόχος είναι η παραγωγή πρωτογενούς γνώσης. Στον τομέα αυτό ανήκει η επιστημονική έρευνα, η συγγραφή ενός καινούργιου βιβλίου ή μια καινούργια ερμηνεία ενός υπάρχοντος έργου, η δημιουργία ενός καινούργιου πίνακα ή μουσικού κομματιού ή μιας καινούργιας τεχνοτροπίας, κ.ο.κ.

γ) Η προσφορά στην κοινωνία. Στον τομέα αυτό ανήκει η συμμετοχή των φοιτητών σε εθελοντικές δράσεις προς όφελος της κοινωνίας, η συγγραφή κειμένων από τους καθηγητές σε έντυπα και εφημερίδες, η συμμετοχή τους σε ημερίδες ανοιχτές στο κοινό ή σε συζητήσεις στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο, η παροχή συμβουλών σε θέματα που άπτονται του αντικειμένου τους προς τις διάφορες βαθμίδες της εκτελεστικής εξουσίας, κ.ο.κ.

Βεβαίως, το κάθε πανεπιστήμιο, ανάλογα με τους πόρους που διαθέτει, μπορεί να δώσει μεγαλύτερη έμφαση σε κάποιους από τους τρείς στόχους και λιγότερη στους άλλους. Πλούσια ιδιωτικά ιδρύματα όπως το Harvard, το Princeton, το Yale, κ.α. μπορούν να επιτελούν και τους τρεις στόχους με μεγάλη επιτυχία. Το ίδιο ισχύει και για αρκετά κρατικά όπως στην Πολιτεία της Καλιφόρνια το UCLA, το UC Berkley, κ.α.. Άλλα κρατικά (π.χ. τα California State Universities) αφοσιώνονται κυρίως στην μόρφωση νέων της Πολιτείας οι οποίοι προέρχονται από χαμηλό κοινωνικο-οικονομικό υπόβαθρο και δεν είναι ίσως τόσο προετοιμασμένοι για ανώτατες σπουδές. Εκεί οι καθηγητές έχουν ως κύρια αρμοδιότητα τη διδασκαλία αυτών των «δύσκολων» φοιτητών. Το ίδιο ισχύει και για μερικά ιδιωτικά κολλέγια που προσφέρουν τμήματα με χαμηλό αριθμό φοιτητών ανά καθηγητή, καθηγητές που έχουν ως πρώτο στόχο τη διδασκαλία, κ.λπ.. Έτσι ο φοιτητής έχει τη δυνατότητα να επιλλέξει το είδος του ιδρύματος που του αρέσει. Ο φοιτητής που ενδιαφέρεται κυρίως για το κόστος ίσως να επιλέξει το δημόσιο, ενώ κάποιος άλλος μπορεί να επιλέξει ένα πιο ακριβό κολλέγιο για να είναι σε μικρότερο τμήμα και να είναι τριγυρισμένος από ωραιότερους κήπους. Κάποιος που προτιμάει το πρεστίζ ενός μεγάλου ερευνητικού πανεπιστημίου μπορεί να το επιλέξει, ενώ κάποιος άλλος που θέλει να διδάσκεται από τον καθηγητή και όχι από κάποιον διδακτορικό φοιτητή μπορεί να επιλέξει ένα σχολείο που βάζει πάνω από όλα τη διδασκαλία. Και κάποιος που αισθάνεται ότι δεν είναι καλά προετοιμασμένος μπορεί να διαλέξει ένα ίδρυμα που οι καθηγητές αφοσιώνονται στο πώς να διδάξουν άτομα σαν και αυτόν . Βλέπετε, αντίθετα με την Ελλάδα όπου η λογική είναι ότι πρέπει να σπουδάζουν μόνο λίγοι εκλεκτοί, στις ΗΠΑ η λογική είναι ότι όσο πιο πολοί σπουδάζουν τόσο το καλύτερο. Για αυτό και το ποσοστό του εργατικού δυναμικού με ανώτατο πτυχίο αυξήθηκε τις τελευταίες τρεις δεκαετίες από το περίπου ένα τέταρτο σε πάνω από το μισό.

2. Είναι η ύπαρξη ιδιωτικών (κρατικών) πανεπιστημίων επικίνδυνη για τα κρατικά (ιδιωτικά)?

Η πραγματικότητα δείχει το αντίθετο. Όπως προανέφερα η Πολιτεία της Καλιφόρνια έχει μερικά από τα καλύτερα κρατικά/πολιτειακά πανεπιστήμια στις ΗΠΑ. Αυτό δεν έχει εμποδίσει την ύπαρξη επίσης πολύ γνωστών ερευνητικών ιδιωτικών πανεπιστημίων όπως τα Stanford Unversity, και California Institute of Technology, καθώς και πολλών μικρότερων γνωστών κολλεγίων. Ίσως το καλύτερο παράδειγμα είναι η περιοχή της Βοστώνης. Η Βοστώνη έχει δύο από τα καλύτερα πανεπιστήμια (ιδιωτικά) στον κόσμο. Θα περίμενε κανείς ότι κανένα άλλο πανεπιστήμιο δεν θα ήθελε να είναι στην περιοχή διότι πώς να ανταγωνιστεί αυτά τα δύο σε μια πόλη του μεγέθους της Θεσσαλονίκης. Και όμως, μερικά από τα καλύτερα πανεπιστήμια και κολλέγια της χώρας είναι επίσης εγκατεστημένα στη Βοστώνη καθώς και πολλά άλλα λιγότερο γνωστά, γεγονός που κάνει την περιοχή να έχει τον υψηλότερο αριθμό ανωτάτων ιδρυμάτων ανά κάτοικο. Ονόματα? Boston University, Boston College, Babson College, Wellesley College, Suffolk University, κ.α. Γιατί συμβαίνει αυτό?

Για τον ίδιο λόγο που ο φιλόδοξος μουσικός δεν πάει σε μια περιοχή που δεν υπάρχουν άλλοι μουσικοί για να ξεφύγει από τον ανταγωνισμό, αλλά αντίθετα πάει στη Νέα Υόρκη ή την Νέα Ορλεάνη (αν είναι της τζαζ) όπου υπάρχουν πολλοί άλλοι ικανότατοι μουσικοί. Για τον ίδιο λόγο το Παρίσι ήταν κάποτε πόλος έλξης μεγάλων ζωγράφων όπως ο Πικάσο ή ο Μοντιλιάνι. Το γεγονός ότι ήταν εκεί ο Πικάσο δεν απέτρεψε τον Μοντιλιάνι αλλά το αντίθετο. Για τον ίδιο λόγο ο παραγωγός έργων προτιμάει το Λος Άντζελες όπου είναι όλοι οι άλλοι μεγάλοι παραγωγοί, και ο προγραμματιστής προτιμάει το Silicon Valey της Καλιφόρνια. Ο λόγος αυτός ονομάζεται "εξωτερικές οικονομίες".

Οι καθηγητές του BU θέλουν να είναι κοντά σε αυτούς Harvard γιατί μπορούν να ανταλλάσουν ιδέες, να επεξεργάζονται οι μεν τις ιδέες των δε, να δουλεύουν από κοινού σε έρευνα, να συμμετέχουν οι μεν σε σεμηνάρια που οργανώνουν οι δε, να βγάινουν για καφέ η φαγητό μαζί, κ.ο.κ. Το ίδιο ισχύει και για τους φοιτητές. Ακόμα και οι φοιτητές ή καθηγητές των μικρότερων κολλεγίων που παράγουν κυρίως διδακτικό έργο οφελούνται από το να είναι κοντά στα κέντρα παραγωγής πρωτογενούς γνώσης. Η παρουσία του ενός ωφελεί τον άλλο. Για αυτό η Βοστώνη προσελκύει καθηγητές, ερευνητές και φοιτητές από όλο τον κόσμο, αλλά και εταιρίες που θέλουν να είναι κοντά σε τέτοιο αξιόλογο εργατικό δυναμικό. Αντίθετα, λίγοι καθηγητές ή φοιτητές θα προτιμούσαν ένα πανεπιστήμιο σε μια απομακρυσμένη αγροτική πόλη μακριά από άλλα πανεπιστήμια. Η λογική που λέει ότι αν ο απόφοιτος ή ο καθηγητής του BU δεν είχε να ανταγωνιστεί αυτόν του Harvard θα ήταν σε πλεονεκτική θέση αγνοεί ότι η ύπαρξη του άλλου, για τους λόγους που προαναφέρθηκαν, κάνει και τον ίδιο καλύτερο. Τον βοηθάει να μάθει περισσότερα. Ίσως αν το BU ήταν το μόνο πανεπιστήμιο στη Βοστώνη να έκανε τον απόφοιτό του πιο ελκυστικό για τις όποιες θέσεις εργασίας υπήρχαν. Αλλά πόσες εταιρίες θα ήθελαν να εγκαταστήσουν την παραγωγή τους σε ένα τέτοιο μέρος?

Η δική μου εμπειρία αλλά και μια πιο εις βάθος ανάλυση του θέματος λέει ότι τα καλά ιδιωτικά πανεπιστήμια στην Ελλάδα θα ωφελήσουν υπό προϋποθέσεις τα κρατικά και το αντίστροφο. Τα κρατικά ανώτατα ιδρύματα στην Ελλάδα είναι υποβαθμισμένα για δικούς τους λόγους που δεν έχουν να κάνουν με την ύπαρξη η όχι ιδιωτικών. Η δε συνύπαρξη και των δυο θα βοηθήσει στο να έλξει η Ελλάδα καλύτερους καθηγητές, φοιτητές, (γιατί να σπουδάζει ο άλλος αρχαιολογία στο Λονδίνο και όχι στην Αθήνα), αλλά και θέσεις εργασίας. Το παράδοξο είναι ότι στη "σοσιαλιστική" Ελλάδα δυσκολεύμαστε να ξεφύγουμε από τη λογική του ανταγωνισμού και να δούμε το δάσος που κρύβεται πίσω από το δέντρο. Την ίδια στιγμή που οι αριστεροί οικονομολόγοι έχουν πετύχει να μας πείσουν ότι παρά τον ανταγωνισμό η οργάνωση της παραγωγής βασίζεται και απαιτεί κυρίως τη συνεργασία σε ατομικό επίπεδο (μεταξύ των εργαζομένων της επιχείρησης, του προμηθευτή με τον προμηθευόμενο, των ερευνητών ενός ιδρύματος με αυτούς ενός άλλου) στην Ελλάδα συνεχίζουμε να θεωρούμε ότι η επιτυχία του άλλου αποβαίνει εις βάρος μας.