Κράτος,Οικογένεια και Υποχρεωτική Εκπαίδευση

Το κείμενο μου γράφτηκε με αφορμή το σχόλιο ενός συνιστολόγου που δημοσιεύτηκε πρόσφατα. Εκει ο αρθογραφος μας αρνειται εξ ολοκληρου τον δημοσιο και υποχρεωτικό χαρακτήρα της εκπαίδευσης των ανηλίκων (θυμίζω ότι υποχρεωτικό θεωρείται το δημοτικό και το γυμνάσιο).Τολμώ να πω ότι διαφωνώ με μια τόσο μαξιμαλιστική οπτική του συγκεκριμένου θέματος.

Ας δεχτούμε καταρχήν σαν κοινή βάση συζήτησης μια θεμελιώδη αρχή: ότι η φιλελεύθερη κοινωνία τείνει να ελαχιστοποιεί τις πηγές εξαναγκασμού και να μεγιστοποιεί τα πεδία ελεύθερης δραστηριότητας των μελών της...Κάτω από το φως αυτής της θέσης γίνεται φανερό ότι ο υποχρεωτικός χαρακτήρας της παροχής μιας χρήσιμης υπηρεσίας (εστω κι αν είναι η παιδεία) συνιστά εξίσου με τους περιττους απαγορευτικούς κανόνες, βίαιη ενέργεια. Κανείς δεν μπορεί να επιμορφώσει υποχρεωτικά έναν ενήλικα δίχως την συναινεση του.

Νομίζω όμως ότι σε οποιαδήποτε φιλελεύθερη κοινωνία, τα παιδιά, ιδίως στην προεφηβική ηλικία, δεν μπορούν να απολαμβάνουν των ελευθεριών που δικαιούνται και χρησιμοποιούν οι ενήλικοι πολίτες. Ο λόγος είναι προφανής. Οι πνευματικές ικανότητες ενός παιδιού δεν έχουν φτάσει ακόμα στην πλήρη ακμή της ενήλικης ζωής Από αυτήν την βιολογική και ψυχολογική έλλειψη προκύπτει η αναγνώριση ενός περιορισμένου πλαισίου ελευθερης δράσης στα παιδιά. Έτσι οι ανήλικοι δεν έχουν δικαιοπρακτική ικανότητα, με άλλα λόγια στερούνται της δυνατότητας να συνάπτουν συμβάσεις αμοιβαίας συναίνεσης. Η ίδια «κρατική πρόνοια» που όταν εφαρμόζεται στους ενηλίκους θεωρείται ορθώς φασιστικό μέτρο, στους ανηλίκους μπορεί να αποβεί σωτήρια (με χαρακτηριστικό παράδειγμα την ποινικοποίηση της παιδοφιλίας).

Συνεπώς ένα παιδί δεν είναι,ούτε μπορεί να είναι απολύτως ελεύθερο. Χρειάζεται προστάτες. Αυτό το ρόλο καλείται να παίξει ο γονέας με την υποχρέωση της «γονικής μέριμνας». Η γονική μέριμνα όταν αναληφθεί από τον δικαιούχο της και δεν αποκρουστεί εξ ολοκλήρου, παύει να είναι «δικαίωμα»: γινεται καθήκον, και ως τέτοιο γεννά επιμέρους υποχρεώσεις. Θα πρέπει να δεχτούμε ότι ο γονιός που επιφορτίζει τον εαυτό του με την μέριμνα του τεκνου του, έχει χρέος να θρέψει τον ανήλικο που είναι ανύμπορος να εργαστεί.. Αυτή η διαπίστωση διαγράφει ουσιαστικά τη διαφορά θετικών-αρνητικών δικαιωμάτων. Δεν αρκεί να μην «απαγορεύει» ο γονιός την διατροφή στον ανήλικο. Θα πρέπει να την παρέχει κιόλας. Η γονική μέριμνα δεν σημαινει ομως απόλυτη δικαιοδοσία του γονιού πάνω στο ανήλικο: Ποια θα πρέπει να ειναι άραγε η αντίδραση μιας φιλελεύθερης κοινωνίας απέναντι στο χιλιαστή γονιό που δεν επιτρεπει τη μετάγγιση αιματος ή τον εμβολιασμό του παιδιού του;

Η στοιχειώδης εκπαίδευση αποτελεί αντικειμενικά ένα απαραίτητο εφόδιο για κάθε ανθρώπινο πλάσμα. Είναι δε ένα εφόδιο που το νεαρό πλάσμα είναι ανίκανο να παρέχει στον εαυτό του. Στην ουσία λοιπόν έχουμε δύο διαφορετικές ελευθερίες που συγκρούονται. Την ελευθερία του παιδιού να αποκτήσει μια στοιχειώδη παιδεία,στόχο που δεν μπορεί να επιτύχει από μόνο του λόγω της φυσικής του αδυναμίας. Και την ελευθερία του γονιού να μην την παρέχει. Στην δεύτερη περίπτωση η άρνηση ισοδυναμεί με απαγόρευση, δίχως να υπάρχει συγκατάθεση του θιγόμενου, αφού το παιδί οπως ειπαμε δεν έχει αποκρυσταλλωμένη ικανότητα βούλησης. Στην πρώτη η νομικά υποχρεωτική αποδοχή ισοδυναμεί με επιβολή. Μια κολλεκτίβα αποφασίζει ερήμην του ανηλίκου ούτως ή άλλως. Θεωρώ λοιπόν ότι προτιμότερη είναι η λύση που προσφέρει το εφόδιο της παιδείας στο παιδί, παρά αυτή που το αφαιρεί.

.Μια άλλη πτυχή της υποχρεωτικότητας της εκπαίδευσης είναι η υποχρεωτική διδασκαλία συγκεκριμένων μαθημάτων, μιας ελάχιστης βάσης παρεχόμενων γνώσεων. Ένα σχολείο, δημόσιο ή ιδιωτικό, οφείλει να διδάξει στα παιδιά κάποιες στοιχειώδεις γνώσεις, πχ γραμματική και συντακτικό, μαθηματικά , στοιχεία φυσικών και χημικών επιστημών, ίσως μια εισαγωγή στο δαρβινισμό κλπ . Ένας τεράστιος αριθμός ενηλίκων δεν έχει την κατάρτιση για να διδάξει τα παραπάνω μαθήματα στα παιδιά . Από την αλλη πλευρά, ο συντηρητισμός του σχολείου συχνα ωχριά μπροστα στα τρομακτικά αποθέματα οπισθοδρόμησης,στις ακραίες,γελοίες και φανατικές απόψεις που υποστηρίζουν χιλιάδες ενήλικες γονείς. Φανταστείτε τώρα πλάι στα μορφωμένα παιδιά και την παράλληλη διαμόρφωση ενός ποσοστού ανηλίκων εκπαιδευμένων από ιδεολόγους γονείς στο Δημιουργισμό, στις Ρατσιστικές βιολογικές θεωρίες, στις Ραϊχικές θεωρίες περί οργόνης, σε παρερμηνείες του δαρβινισμού και νεοχριστιανικές ή μουσουλμανικές ανοησίες. Φανταστείτε μια μάζα παιδιών που δεν είχαν ποτέ την ευκαιρία να εντρυφήσουν στην επιστημονική γνώση, και αφήνονται έρμαια στο ντελίριο φανατικών.

Σ έναν κόσμο δίχως υποχρεωτική εκπαίδευση , και δίχως ένα μίνιμουμ πρόγραμμα μαθημάτων οριζόμενων από ένα φιλελεύθερο κράτος, η εκπαίδευση των παιδιών θα επαφιόταν κυριολεκτικά στο έλεος της οικογένειας. Θα ξεφορτωνόμασταν λοιπόν έναν κολλεκτιβιστικό θεσμό για να αποθεώσουμε έναν άλλον. Θα αποδυναμώναμε το κράτος, μετατρέποντας την οικογένεια σε «κράτος». Στα αδιέξοδα του κρατισμού θα απαντούσαμε με τα πανομοιότυπα αδιέξοδα της οικογενειοκρατίας.

Η υποχρεωτικοτητα της στοιχειώδους εκπαίδευσης είναι η ασπίδα προστασίας της παιδικής μόρφωσης ενάντια στην προκατάληψη και την ελαφρόμυαλη συμπεριφορά των γονιών απέναντι στα ίδια τους τα παιδιά. Η υποχρεωτικότητα της διδασκαλίας ενός μίνιμουμ πλαισίου μαθημάτων από όλα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα οποιασδήποτε μορφής, είναι η ασπίδα της αληθινής παιδείας ενάντια στα σκοτάδια της ημιμάθειας των επίδοξων δασκάλων. Φυσικά δεν θιγουμε εδώ το ζήτημα της διάρκειας της κατώτερης εκπαιδευσης ή της ελευθερίας στις μεθόδους διδασκαλίας. Αυτό είναι θέμα προς συζήτηση. Αλλά το παιδί θα πρέπει να γίνει δέκτής μόρφωσης. Και ναι, ελλείψει ωριμότητας είναι δυνατό να αντιδρά μπροστά σ αυτήν την υποχρέωση, όπως μορφάζει στη γευση του αντιβιωτικού που θα το θεραπεύσει. Αυτο καθεαυτό είναι ασήμαντο σε σχέση με τις μακροπρόθεσμες ευεργετικές συνέπειες ενός στοιχειώδους εκπαιδευτικού προγράμματος.

Πάντως το λεγόμενο home-schooling δεν αποτελεί έναν κατ ανάγκη κακό θεσμό, στην περίπτωση μόνο που θα προβλέπεται μέθοδος πιστοποίησης των παρεχόμενων γνώσεων (ετήσιες εξετάσεις κλπ). Έτσι θα διαπιστωθεί η αποτελεσματικότητα της γονεικής διδασκαλίας και θα προληφθούν εκπαιδευτικά εγκλήματα εις βάρος των παιδιών...

Η μούχλα των δημοσίων σχολείων δεν θα εξοντωθεί με την μεταφορά του καθήκοντος ή χειρότερα, του «δικαιώματος» της διδασκαλίας στους γονείς...Το ζητούμενο σήμερα είναι η αναμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος με την έκδυση του από τις κρατικιστικές φόρμες οργάνωσης και την μετάγγιση του σπόρου του ανταγωνισμού στο βάλτο της δημόσιας εκπαίδευσης (πχ με το συστημα κουπονιών). Η παροχή στους γονείς της πλήρους εξουσίας να αποφασίζουν αν το παιδι τους θα διδαχτεί τις 4 πράξεις της αριθμητικής δεν έχει να προσφέρει τίποτα στην υπόθεση της Ελευθερίας. Μονάχα να αφαιρέσει....