Για την κατεδάφιση των κτιρίων στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου:Μια φιλελεύθερη άποψη

Πολύ συζήτηση έχει γίνει τελευταία για τον επικείμενο αποχαρακτηρισμό και κατεδάφιση των δύο κτιρίων στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου.Η πλευρά που είναι υπέρ της υπουργικής απόφασης ζητάει την κατεδάφιση των κτιρίων για να καταστεί εφικτή η...συνομιλία του νέου Μουσείου της Ακροπόλεως με τον Παρθενώνα. Οι κάτοικοι των δύο κτιρίων και οι πολυάριθμοι , ομολογουμένως, υποστηρικτές τους είναι εναντίον της κατεδάφισης, τονίζοντας την αρχιτεκτονική αξία των δύο κτιρίων και το χαρακτηρισμό τους ως διατηρητέα. Μου έκανε όμως ιδιαίτερη εντύπωση πως δεν έγινε καμία προσπάθεια να βασιστεί η αντίθεση στην κατεδάφιση, στην προστασία των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων .Σε μια χώρα που έχει το μεγαλύτερο ποσοστό ιδιοκτητών ακινήτων στην Ευρώπη , η υποκρισία ,όπως και το χάσμα μεταξύ των αριστερόστροφων ελίτ και της μεγάλης μάζας του πληθυσμού, είναι φανερή. Ενδεικτικό του ιδεολογικού κλίματος είναι το άρθρο του Α.Γιακουμακάτου,αναπληρωτή καθηγητή Ιστορίας και Θεωρίας της Αρχιτεκτονικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στο "Βήμα" της 15-07-2007, όπου ο συγγραφέας επισημαίνει:

" Η ιστορία αυτή βέβαια αποδεικνύει ποιος ήταν στην ουσία ο λόγος της μακρόχρονης και ενορχηστρωμένης αντίδρασης κατά της υλοποίησης του Μουσείου της Ακρόπολης. Οι πάσης φύσεως ανιδιοτελείς «κάτοικοι» είχαν δίκιο: απειλούνταν οι ιδιοκτησίες τους. Δεν είναι κακό, αρκεί να γνωρίζουμε πώς ακριβώς έχουν τα πράγματα. Δεν θα έπρεπε όμως κάποτε το δημόσιο όφελος να υπερισχύσει του ιδιωτικού; Τι προτιμούμε: την ιδιωτική οικοδομή του 1925 ή το νέο Μουσείο της αθηναϊκής Ακρόπολης;"

Δεν έλειψαν βέβαια και τα φαρμακερά σχόλια για την οικονομική επιφάνεια των κατοίκων των δύο κτιρίων.Μέσα σε αυτό το εχθρικό ιδεολογικό κλίμα, οι κάτοικοι ντρέπονται να πουν πως παλεύουν για την ιδιοκτησία τους και είναι φυσικό να μεταφέρουν τη βάση της επιχειρηματολογίας τους σε άλλο πεδίο (που ίσως είναι και πιο πρόσφορο νομικά).
Αν όμως δεχτούμε πως η Ελλάδα αποτελεί μια δυτική κοινωνία, τότε η έννοια της ατομικής ιδιοκτησίας αποτελεί έναν από τους πιο θεμελιώδεις θεσμούς της , και πράγματι προστατεύεται με το άρθρο 17 του Συντάγματος.Το ίδιο άρθρο βέβαια αναγνωρίζει πως το κράτος έχει το δικαίωμα να απαλλοτριώνει την ατομική ιδιοκτησία ("Kανένας δεν στερείται την ιδιοκτησία του, παρά μόνο για δημόσια ωφέλεια που έχει αποδειχθεί με τον προσήκοντα τρόπο, όταν και όπως ο νόμος ορίζει, και πάντοτε αφού προηγηθεί πλήρης αποζημίωση..."). Κρίσιμο όμως ζήτημα για τη θέση της ατομικής ιδιοκτησίας στην κοινωνία μας και τα όρια της κρατικής παρέμβασης είναι η ευρύτητα με την οποία ερμηνεύουμε την έννοια της "δημόσιας ωφέλειας".Άραγε η... συνομιλία του νέου Μουσείου της Ακρόπολης με τον Παρθενώνα ,όπως... λυρικά υποστηρίζουν οι θιασώτες της κατεδάφισης ,αποτελεί επαρκή λόγο "υπέρτερου δημοσίου συμφέροντος"; Ή για να γίνουμε πιο πεζοί, δικαιολογείται να καταδαφίζεται μια ιδιωτική ιδιοκτησία επειδή κρύβει τη θέα από την άκρη της υπαίθριας εξέδρας του εστιατοριου του μουσείου; Αυτά είναι τα κρίσιμα ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν. Δεν εξετάζω καθόλου την αισθητική και αρχιτεκτονική αξία των δύο κτιρίων.Δηλαδή αν έχεις την ατυχία το σπίτι σου να μην είναι art deco τεχνοτροπίας, δεν τη γλυτώνεις την μπουλντόζα;
Πέρα όμως απ'ολα αυτά, αξίζει τον κόπο να εξετάσουμε τη νοοτροπία αυτών που στην παρούσα συζήτηση είναι υπέρ της κατεδάφισης (και σίγουρα και πολλών που είναι κατά, αλλά για διαφορετικούς λόγους). Γραφειοκράτες, κρατικοδίαιτοι "οραματιστές" αρχιτέκτονες, δημοσιογράφοι που έχουν υποκύψει στην ακαταμάχητη γοητεία του κεντρικού σχεδιασμού . Η ιδιωτική ιδιοκτησία δεν είναι γι'αυτούς ένας βασικός θεσμός της κοινωνίας που αξίζει να προστατευτεί αλλά απλά ένα εμπόδιο στο γενικότερο σχέδιο.Δεκάρα δε δίνουν πως πίσω από κάθε ιδιοκτησία υπάρχουν άνθρωποι ,οι κόποι τους , οι αναμνήσεις τους. Γι αυτούς η πόλη δεν είναι παρά τουβλάκια ΛΕΓΚΟ όπου ότι δεν μας αρέσει στο μάτι το γκρεμίζουμε.Αν μπορούσαν θα γκρέμιζαν όλη την πόλη, και θα την ξανάχτιζαν με βάση το ιδανικό σχέδιο που έχει ο καθένας τους στο μυαλό του.Το πρόβλημα βέβαια είναι πως ο καθένας έχει και ένα διαφορετικό "μεγαλεπήβολο" όραμα. Όπως προσφυώς έγραψε στο έργο του "The Ulitimate Foundation of Economic Science" ο μεγάλος Αυστριακός οικονομολόγος Ludwig Von Mises για τους κάθε λογής λάτρεις του κεντρικού σχεδιασμού:

"[The planners] are driven by the dictatorial complex. They want to deal with their fellow men in the way an engineer deals with the materials out of which he builds houses, bridges, and machines. They want to substitute "social engineering" for the actions of their fellow citizens and their own unique all-comprehensive plan for the plans of all other people. They see themselves in the role of the dictator—the duce, the Führer, the production tsar—in whose hands all other specimens of mankind are merely pawns. If they refer to society as an acting agent, they mean themselves. If they say that conscious action of society is to be substituted for the prevailing anarchy of individualism, they mean their own consciousness alone and not that of anybody else"

Βέβαια, όλα αυτά δεν είναι καινούργια.Δεν είναι τυχαίο πως ο αστικός σχεδιασμός αναπτύχθηκε ιδιαίτερα από τα τέλη του 19ου αιώνα, σε μια εποχή που οι ιδέες του κεντρικού σχεδιασμού και του κολλεκτιβισμού αντικατέστησαν το σχετικό laissez-faire της προηγούμενης περιόδου. Η ιδέα της ανάπτυξης μιας πόλης από τα πάνω, από σοφούς γραφειοκράτες , η κατασκευή μεγαλεπήβoλων δημοσίων κτιρίων φαραωνικής εμπνεύσεως, θυσιάζοντας τα ιδιωτικά κτίρια, γνώρισε τις δόξες της στο αυταρχικό καθεστώς του Ναπολέοντος του Γ' , στη φασιστική Ιταλία του Μουσολίνι, στη Γερμανία του Χίτλερ και βέβαια στην ΕΣΣΔ του Στάλιν.Για να πιάσουμε το λεπτό ιδεολογικό νήμα που συνδέει όλα αυτά , ο συγγραφέας στο παραπάνω άρθρο του "Βήματος" θρηνεί που

"η Αθήνα... όπως και οι νεοελληνικές μας πόλεις, δεν αναπτύχθηκε με πρωσική λογική ούτε υιοθέτησε μακρόπνοες μεθόδους σχεδιασμού με ιεράρχηση των προτεραιοτήτων. Κυρίως είναι πόλεις «ιδιωτικές», χωρίς αντίληψη, σχεδιασμό και φροντίδα του δημόσιου χώρου."

Η εξύμνηση της νεφελώδους έννοιας του δημοσίου χώρου, το ιδιωτικό σαν το απόλυτο κακό. Και φυσικά η απαραίτητη θυσία :

"Η υλοποίηση ενός ανάλογου έργου όπως το νέο Μουσείο, που όφειλε μεταξύ άλλων να εξασφαλίσει ικανοποιητική, οργανική επαφή με τα κλασικά μνημεία, είναι προφανές ότι δεν θα γινόταν χωρίς θυσίες. Στην περίπτωση αυτή η θυσία αφορά κυρίως το κτίριο του Κουρεμένου στον αριθμό 17 της Διονυσίου Αρεοπαγίτου."


Θα χρειαζόταν ένα ακόμη άρθρο για να δειχθεί πώς και γιατί η "αυθόρμητη τάξη" της ελεύθερης αγοράς, είναι το πιο κατάλληλο μέσο για την ανάπτυξη μιας πόλης.Αν δεχτούμε όμως πως το κράτος έχει το δικαίωμα να κάνει απαλλοτριώσεις, τουλάχιστον ας φροντίζουμε το σχετικό άρθρο του συντάγματος να ερμηνεύεται στενά.Μόνο έτσι μπορούμε να εξασφαλίσουμε πως η ατομική ιδιοκτησία θα παραμείνει μια νησίδα ελευθερίας, ένα εχέγγυο ανεξαρτησίας του πολίτη απέναντι σε μια ολοένα επεκτεινόμενη κρατική εξουσία. Διαφορετικά, ας προσέχουμε μήπως βρεθούμε κάποια μέρα άστεγοι επειδή κάποιος γραφειοκρατης του απέναντι υπουργείου θέλει να έχει θέα από το γραφείο του για να ρεμβάζει τις ατέλειωτες ώρες της δημοσιοϋπαλληλικής ραστώνης...