O J.Rawls υπό το πρίσμα του R.Coase

(Το παρακάτω κείμενο βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις διαλέξεις του κ. Α.Χατζή, καθώς και στις σημειώσεις του που μπορείτε να βρείτε εδώ)

Στην ανάρτηση που ακολουθεί θα προσπαθήσω να δείξω τη σχέση που έχει το "θεώρημα του Coase" που διατύπωσε ο νομπελίστας οικονομικών R.Coase με τις αρχές της δικαιοσύνης που διατυπώνει στη "Θεωρία της δικαιοσύνης" ο J.Rawls.Eπειδή τα ακόλουθα βασίζονται σε μια ιδέα που μου ήρθε σχετικά πρόσφατα οποιαδήποτε κριτική θα ήταν χρήσιμη και θα ληφθεί σοβαρά υπόψην.Ας δούμε τι μας λέει εν συντομία ο Coase, τι μας λέει ο Rawls και αν υπάρχει κάποια κοινή βάση μεταξύ τους.


Ο R.Coase είναι γνωστός στην οικονομική ανάλυση κυρίως για το θεώρημα του Coase, το οποίο είναι η ουσιαστική απαρχή ενός νέου κλάδου των οικονομικών, της οικονομικής ανάλυσης του Δικαίου.Πριν πούμε τι μας λέει το θεώρημα του Coase ας δώσουμε το γενικό πλαίσιο της οικονομικής ανάλυσης του Δικαίου(ΟΑΔ). Η ΟΑΔ βασίζεται στην υπόθεση ότι τα άτομα είναι ορθολογικά(ξεκίνησε από το πανεπιστήμιο του Σικάγο, για όσους λέει κάτι αυτό...):είναι δηλαδή άτομα με καλώς ορισμένες, συνεπείς και σχετικά σταθερές προτιμήσεις που έχουν ως στόχο τη μεγιστοποίηση μιας συνάρτησης χρησιμότητας, που εκφράζει τις προτιμήσεις αυτές. Συνεπώς οι ενέργειες των ατόμων θα στοχεύουν στη μεγιστοποίηση της ωφέλειας τους που εκφράζεται με την παραπάνω συνάρτηση χρησιμότητας.

Εφόσον, λοιπόν, τα άτομα είναι ορθολογικά και έχουν ως στόχο τη μεγιστοποίηση της ωφέλειας τους επηρεάζονται από κίνητρα και μάλιστα με σχετικά προβλέψιμο τρόπο.Δηλαδή τα άτομα εφόσον θέλουν να μεγιστοποιήσουν τη χρησιμότητά τους θα κινηθούν με τέτοιο τρόπο ανάλογα με τους περιορισμούς του περιβάλλοντος(έχουμε μια μεγιστοποίση υπό περιορισμούς, τους οποίους θέτει το περιβάλλον των ατόμων).Ένα σύνολο τέτοιων περιορισμών αποτελεί και το Δίκαιο της κοινωνίας.Τα άτομα προσπαθούν να πράξουν αυτό που πιστεύουν πως είναι το καλύτερο γι'αυτά, υπό τον περιορισμό, όμως, που τους θέτει το σύστημα Δικαίου της κοινωνίας της οποίας είναι μέλη.Έτσι, βλέπουμε τον τρόπο που η ΟΑΔ αντιμεωπίζει το Δίκαιο:ως ένα σύνολο κανόνων που επηρεάζει (κατευθύνει) τη δράση των ατόμων επιδρώντας στα κίνητρα τους( τα οποία θα ακολουθήσουν επειδή είναι ορθολογικοί δρώντες).

Το θεώρημα του Coase λέει το εξής απλό:ότι αν ισχύουν τα εξής παραπάνω και είναι εύκολη και χωρίς κόστος η διαπραγμάτευση μεταξύ των ατόμων, το Δίκαιο δεν μπορεί να επηρεάσει την κατανομή (allocation) των δικαιωμάτων!Τα δικαιώματα δεν θα ανήκουν τελικώς σε εκείνον στον οποίο τα παραχώρησε το Δίκαιο, αλλά σε εκείνον που τα αξιολογεί περισσότερο( σε εκείνον δηλαδή που τα θέλει, είναι πρόθυμος και μπορεί να τα αγοράσει).Δηλαδή, η αγορά είναι ισχυρότερη από το Δίκαιο!Προσοχή:τα παραπάνω ισχύουν αν δεν υπάρχει κόστος διαπραγμάτευσης.Το θεώρημα λέει το εξής:έστω δύο άτομα, ο Α και ο Β και ο Α έχει ένα δικαίωμα που ο Β δεν το έχει.Εφόσον είναι ορθολογικοί και δεν υπάρχει επιπλέον κόστος στη διαπραγμάτευσή τους, αν ο Β αξιολογεί περισσότερο από τον Α το δικαιώμα αυτό θα το αγοράσει!Συνεπώς το ότι το Δίκαιο παραχώρησε το δικαιώμα αυτό στον Α δε λέει τίποτα:αν ο Β το θεωρεί σημαντικότερο απ'ότι το θεωρεί ο Α θα το αγοράσει!

Καταλήγουμε, λοιπόν, στο ότι όποιος αξιολογεί περισσότερο κάποιο δικαίωμα θα το αγοράσει ανεξάρτητα από τον αρχικό κάτοχο του δικαιώματος.Δηλαδή η κατανομή των δικαιωμάτων μεταξύ των ατόμων δεν θα επηρεαστεί καθόλου από το Δίκαιο.Θα γίνει σύμφωνα με τις ατομικές αξιολογήσεις(προτιμήσεις των ατόμων).Το Δίκαιο, όμως, μπορεί να επηρεάσει τη διανομή (distribution) του πλούτου:έστω ότι ο Β αξιολογεί ένα δικαίωμα περισσότερο από τον Α.Σε όποιον άπο τους δύο και να παραχωρηθεί το δικαίωμα, το θεώρημα του Coase λέει ότι μετά τη διαπραγμάτευση θα καταλήξει στον Β.Αν, όμως, έχει παραχωρηθεί στον Α, ο Β θα πληρώσει τον Α για να το πάρει, ενώ αν έχει παραχωρηθεί από την αρχή στο Β δεν θα υπάρξει καμία μεταφορά πλούτου.Βλέπουμε, λοιπόν, ότι το σε ποιον θα παραχωρηθεί αρχικά το δικαίωμα παίζει ρόλο στην κατανομή του πλούτου.

Εδώ νομίζω πως υπάρχει μια φοβερή σχέση με τις αρχές της δικαιοσύνης που προτείνει ο J.Rawls στη "Θεωρία της δικαιοσύνης".Συγκεκριμένα, ο Rawls παρουσιάζει τη δεύτερη θεμελιώδη αρχή δικαιοσύνης ως εξής:οι κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες διευθετούνται έτσι ώστε ταυτόχρονα να αποβαίνουν προς το μεγαλύτερο όφελος των λιγότερο ευνοημένων και να συναρτώνται με αξιώματα και θέσεις ανοικτές σε όλους υπό συνθήκες ακριβοδίκαιης ισότητας ευκαιριών.Αν συνδυάσουμε αυτά που μας λέει το θεώρημα του Coase για την κατανομή του πλούτου με την αρχή αυτή νομίζω ότι μπορεί να εξαχθεί το εξής:το Δίκαιο πρέπει να κατανέμει τα δικαιώματα με τέτοιο τρόπο ώστε η κατανομή αυτή να αποβεί προς όφελος των λιγότερο ευνοημένων.Δηλαδή είναι δίκαιο να δίνονται περισσότερα "δικαιώματα" στους λιγότερο ευνοημένους ώστε να υποχρεωθούν οι περισσότερο ευνοημένοι να τα αγοράσουν και να υπάρξει μια μεταφορά πλούτου από τους περισσότερο στους λιγότερο ευνοημένους μέσω της κατανομής δικαιωμάτων.

Με άλλα λόγια, ο Rawls μας λέει ότι οι ανισότητες είναι ανεκτές αν τελικά αποβαίνουν προς όφελος των λιγότερο ευνοημένων.Ο Coase μας εξασφαλίζει ότι ανισότητες στην κατανομή των δικαιώματων είναι προς όφελος των λιγότερο ευνοημένων από τη στιγμή που οι πλουσιότεροι είναι πρόθυμοι να αγοράσουν τα δικαιώματα αυτά και να επιτευχθεί έτσι η πολυπόθητη αναδιανομή πλούτου:οι πλούσιοι που αξιολογούν περισσότερο τα δικαιώματα αυτά θα αγοράσουν τα δικαιώματα από τους φτωχότερους, εξασφαλίζοντας ότι το δικαίωμα θα πάει σε αυτόν που το αξιολογεί περισσότερο και ότι θα υπάρξει μεταφορά πλούτου από τους πλουσιότερους στους φτωχότερους.Το θεώρημα του Coase αποδεικνύει ότι η στρέβλωση που μπορεί να προκύψει από την ανισότητα στην κατανομή των δικαιωμάτων (αν γίνει εννοείται με ορθό τρόπο)θα αποβεί προς όφελος των λιγότερο ευνοημένων, πως είναι δηλαδή συμβατή με τη δεύτερη θεμελιώδη αρχή δικαιοσύνης του J.Rawls.

Η βασική ιδέα είναι η εξής:ο Rawls λέει ότι αν είναι να υπάρχει κάποια στρέβλωση, τότε αυτή πρέπει να ωφελεί αυτούς που είναι χειρότερα.Ο Coase λέει ότι μπορούμε να χειριστούμε την (ανα)διανομή εισοδήματος που θα προκύψει από τη στρέβλωση (με δεδομένο ότι το να πάρει κάποιος ένα δικαίωμα που δεν έχει κάποιος άλλος, είναι μία στρέβλωση, με βάση την πρώτη αρχή δικαιοσύνης του Rawls).Αν, λοιπόν, τα συνδυάσουμε, το συμπέρασμα είναι ότι μπορούμε να χειριστούμε τη στρέβλωση με τέτοιο τρόπο ώστε η νέα διανομή να συμφωνεί με το κριτήριο maximin του Rawls, δηλαδή να ωφεληθούν αυτοί που είναι χειρότερα.

Παράδειγμα:έστω ότι θέλουμε να μοιράσουμε χώρους για parking αυτοκινήτων σε πολίτες(άδειες παρκαρίσματος).Ο Coase (και η κοινή λογική) λέει το εξής απλό:οι άδειες θα καταλήξουν στα άτομα που τις αξιολογούν/χρειάζονται περισσότερο.Είτε το Δίκαιο τις δώσει κατευθείαν σε αυτούς τους πολίτες είτε τις δώσει στους οικονομικά ασθενέστερους, τα άτομα που χρειάζονται πραγματικά τις άδειες θα πληρώσουν για αυτές και τελικά θα τος αποκτήσουν.
Εδώ τώρα θα συμβεί μια στρέβλωση, κάποιοι πολίτες θα έχουν κάτι που δε θα έχουν οι υπόλοιποι (εν προκειμένω το δικαίωμα για άνετο parking).Ο Rawls λέει ότι από τη στρέβλωση πρέπει να ωφελούνται οι ασθενέστεροι.Ο Coase μας δίνει τον τρόπο που θα γίνει αυτό:οι άδειες θα δωθούν στους οικονομικά ασθενέστερους.
Αυτοί που χρειάζονται τις άδειες θα πληρώσουν για να τις αποκτήσουν και θα έχουμε μεταφορά εισοδήματος προς τους οικονομικά ασθενέστερους.