Ανοιχτή καταδίκη του ρατσισμού από τα στελέγχη της ΝΔ (;)

Η Αλβανία ετοιμάζεται να νομιμοποιήσει τους γάμους ζευγαριών του ίδιου φύλου. Οι υπουργοί και οι βουλευτές της σημερινής κυβέρνησης έχουν δηλώσει περισσότερες από μια φορές ότι "η (ελληνική) κοινωνία δεν είναι έτοιμη" να αποδεχτεί τον γάμο ζευγαριών του ίδιου φύλου, ήδη από τις πρώτες συζητήσεις για το σύμφωνο συμβίωσης επί υπουργίας Χατζηγάκη, και τώρα ξανά με την πρόταση ΠΑΣΟΚ-ΣΥΡΙΖΑ πριν 2 εβδομάδες για την επέκταση των προνοιών του συμφώνου συμβίωσης στα ζευγάρια του ιδίου φύλου. Από την άλλη, διαπιστώνουμε η αλβανική κοινωνία είναι κάτι περισσότερο από "έτοιμη" να προχωρήσει στο ίδιο βήμα. Να υποθέσω λοιπόν ότι οι πολιτικοί της ΝΔ, ενώ στα λόγια κόπτονται για την "πολιτισμική ανωτερότητα" της Ελλάδας, στην πράξη παραδέχονται ότι η Αλβανία είναι πολύ πιο πολιτισμένη, ως λαός και ως κοινωνία;

Εξέγερση για ελευθερία και άλλα παραμύθια του Xinjiang

Υπάρχει μια εθνότητα στην Κίνα η οποία υφίσταται διακρίσεις συστηματικές και θεσμοποιημένες. Το βαθμολογικό όριο στις εισαγωγικές εξετάσεις πανεπιστημίου για αυτήν την εθνότητα είναι επίσημα πολύ υψηλότερο από το όριο για όλες τις άλλες.Στην αγορά εργασίας, το κράτος με επίσημη πολιτική του δίνει προτεραιότητα για δουλειά σε όλες τις άλλες μειονότητες.Ακόμα χειρότερα, το κράτος απαγορεύει μόνο στις οικογένειες αυτής της εθνότητας να έχουν περισσότερα από ένα (1) παιδιά με επίσημο σκοπό την πλυθησμιακή συρρίκνωση της συγκεκριμένης εθνότητας. Αυτή η εθνότητα δεν είναι οι Θιβετιανοί, ούτε οι Uyghur (ανατολικοτουρκεστανοί) τουXinjiang. Είναι οι Χαν, η μεγαλύτερη εθνότητα στην Κίνα που υφίστανται αυτές τις διακρίσεις.

Στα δυτικά media βέβαια δεν θα βρει κανείς πολύ συμπόνοια για αυτούς. Το οργανωμένο πογκρόμ εναντίον τους στην Λάσα πέρσι κατά την διάρκεια του οποίου για μέρες (ενώ η αστυνομία ήταν απούσα) οι Θιβετανοί σκοτώνανε Χαν, ερμηνεύτηκε σαν εξέγερση των Θιβετανών στην καταπίεση του Πεκίνου. Τα επεισόδια στο Xinjiang (τα οποία ξεκίνησαν όταν Uyghur εργάτες βιάσανε δύο Χαν στο Guangdong) που στην Δύση παρουσιάστηκαν σαν εξέγερση για περισσότερες ελευθερίες, στην πραγματικότητα ήτανε το αντίθετο. Οι ντόπιοι θέλανε περιορισμό ατην ελεύθερη μετακίνηση των Χαν στην περιοχή τους.

Τώρα, οποιοσδήποτε έχει σχέση με την περιοχή, ξέρει ότι οι Χαν είχανε και έχουνε τα ίδια προβλήματα στην Ταϊλάνδη, στην Ινδονησία, στις Φιλιππίνες, στο Βιετνάμ κλπ. Ο λόγος είναι απλούστατα ότι οι Χαν είναι πιο επιτυχημένοι. Είναι “businesssavvy”, όπου πηγαίνουνε δουλεύουνε σκληρά, δημιουργούνε οικονομική δραστηριότητα και γιαυτό είναι πάντα πλουσιότεροι από τούς ντόπιους. Οι Χαν είναι κάτι σαν τους εβραίους της Ασίας. Είναι έξυπνοι και επιτυχημένοι και γιαυτό οι ντόπιοι τους χθονούν και κάθε τόσο τους επιτίθενται.

Είναι γεγονός ότι σε όλο τον κόσμο και σε όλες τις ιστορικές εποχές, υπήρχαν/υπάρχουν διαφορές στην απόδοση και επιτυχία μεταξύ των εθνών και πολλές φορές αυτές οι διαφορές οφείλονται σε εγγενείς (κυρίως πολιστικούς) παράγοντες. Αυτή η απλή αλήθεια είναι βέβαια too much στην Ελλάδα για τους εγχώριους «κοσμοπολίτες» και την κυρίαρχη αριστερογενή διανόηση κατά την οποία οποιαδήποτε υπόνοια ότι η εθνική κουλτούρα και πατριωτισμός (α λα corporate culture) μπορεί να έχει και θετικά αποτελέσματα, είναι του Καρατζαφέρη και καταδικαστέα στο πυρ το εξώτερον. Μάλιστα.

Καλοκαιρινά αναγνώσματα

Οι καλοκαιρινές διακοπές, για όσους δεν έχουν ήδη αρχίσει, πλησιάζουν. Φέτος, αποφάσισα να αφήσω τον υπολογιστή μου στο σπίτι και να πάρω μαζί μου μονάχα τα παρακάτω τρία βιβλία. Αποτοξίνωση από την τεχνολογία με αυξημένες δόσεις λογοτεχνίας.

Με αυτό το post ρίχνω το γάντι σε όλους τους φίλους και αναγνώστες να μοιραστούν μαζί μας τα δικά τους καλοκαιρινά αναγνώσματα.

To ‘Love, Poverty, and War : Journeys and Essays’ του Christopher Hitchens. Δεν έχει σημασία αν συμφωνείς ή διαφωνείς με τις απόψεις, τις ερμηνείες ή τις αισθητικές προτιμήσεις του Christopher Hitchens. Δεν υπάρχει σπουδαιότερος τεχνίτης στο χώρο του δοκιμίου (ή της αρθρογραφίας, αν προτιμάτε) στην εποχή μας. (Το άρχισα ήδη και το απολαμβάνω.)

Agree or disagree with polemicist Hitchens, there is no denying the clarity of his thinking, the depth of his reading, the thoroughness of his inquiries, the independence of his opinions, and the brio of his superbly fashioned prose. An expat Brit who has written for the Nation and Vanity Fair and authored a number of stinging books, Hitchens cannot abide fuzzy logic, cant, hypocrisy, or lies and has enraged the Right and the Left with his vehement criticism of religion and his thrashing of Michael Moore and Bill Clinton. Hitchens writes astutely about post-9/11 patriotism and war and about why history is no longer taught in American schools. But this daring political analyst is also passionate about literature and offers discerning interpretations of Proust, Huxley, and Bellow. And he even shares glimpses of his less toxic self, reading Kipling to Borges in Buenos Aires, and driving across southern Illinois in a red Corvette looking for sites commemorating Abraham Lincoln. Hitchens' compassion is as sure as his ire is hot, making for a bracing and provocative collection.

Ξαναδιαβάζω το ‘Until I Find You’, του John Irving – ενός από τους πιο επιδέξιους συγγραφείς της εποχής μας και σταθερά μέσα στο top 5 μου. (Αυτή τη φορά το ξαναδιαβάζω σε paperback για να μη φθαρεί η first edition έκδοση που έχω στη βιβλιοθήκη μου με την υπογραφή του συγγραφέα.)

This is the story of the actor Jack Burns, the bastard son of Alice, a tattoo-artist. Alice and Jack travel through the Baltic’s port cities in search of William Burns, Jack’s absconding father and ‘ink addict’. But William, a church organist and profligate womaniser, is always one step ahead – always departing in a wave of scandal, with a new tattoo somewhere on his body from a local ‘scratcher’.
William can't be found and Jack must grow up without a father. His childhood and education shaped by sexual experiences with older women. Later, as a young man with a beautiful face, Jack moves to Hollywood where international fame and stardom await. But with the shadow of his absent father always looming, Jack sets off again in search of the truth.
An absorbing and moving book about obsession and loss, truth and storytelling, the signs we carry on us and inside us, and the traces we can’t get rid of, Until I Find You is John Irving's giant tapestry of life’s hopes. It is a masterpiece to compare with Irving’s great novels, and restates his position as the most glorious, comic, moving novelist at work today.

Το βιβλίο του Δημήτρη Φύσσα ‘Πλατεία Λένιν, πρώην Συντάγματος’ – μια πρόταση του φίλου Φώτη.

Κι αν η Ελλάδα είχε γίνει κι αυτή κομμουνιστική; Αν, αντί για τις ΗΠΑ, κυριαρχούσε στην πολιτική μας ζωή η Σοβιετική Ένωση; Αν η εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973 ήταν αντεστραμμένη; Η ζωή μας πώς θα ήταν, καλύτερη ή χειρότερη; Ή, μήπως, σε άλλα καλύτερη και σε άλλα χειρότερη; Από το 1947 η χώρα είναι η "Σοσιαλιστική Δημοκρατία Ελλάδας", που ακολουθεί πιστά τη Σοβιετική Ένωση. Το κυβερνών ΚΚΕ του σύντροφου Χαρισιάδη είναι το μοναδικό πολιτικό κόμμα, τα σύνορα βρίσκονται στον Όλυμπο, ο Ποιητής έχει γράψει τον νέο Εθνικό Ύμνο, η σημαία είναι η Τρίχρωμη με το σφυροδρέπανο, πλατείες και δρόμοι έχουν αλλάξει όνομα, τα ρεμπέτικα είναι απαγορευμένα. Τον Νοέμβρη του 1973 ξεσπάει η εξέγερση του Πολυτεχνείου, που επεκτείνεται σε πολλά σημεία της Ελλάδας. Η Λαοκρατία Σερβίδου, πρόσφατα αποφυλακισμένη φοιτήτρια της Αρχιτεκτονικής, παύει να συλλέγει τραγούδια της φυλακής και πρωτοστατεί στην εξέγερση, αν και δεν πιστεύει στη νίκη. Ο ηχολήπτης Βαγγέλης Βάγγερ, παλιός φίλος της Λαοκρατίας, φέρνει στο Πολυτεχνείο τον ραδιοφωνικό πομπό της κατάληψης. Ο Μελέτης Γερακιώτης, ανώτατο στέλεχος του ΚΚΕ, προσπαθεί να μείνει ουδέτερος και να ζήσει αγνοώντας την πραγματικότητα. Παράλληλα ο αναγνώστης παρακολουθεί τη σκληρή τύχη ενός υπαρκτού προσώπου, για το οποίο ελάχιστοι μιλούν σήμερα. Είναι ο Κώστας Καραγιώργης, γιατρός, ηγέτης της αντίστασης στη Θεσσαλία κατά την Κατοχή• ανώτατο στέλεχος του ΚΚΕ, διευθυντής του "Ριζοσπάστη" και κορυφαίος δημοσιογράφος που εξοντώθηκε από το ΚΚΕ μόλις στα 47 του χρόνια ως "εχθρός του Κόμματος και του κινήματος και υπηρέτης του ταξικού εχθρού".

Ο δρόμος προς την κόλαση

Λέμε καθημερινά ότι ο δρόμος προς την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις. Θα πρόσθετα επίσης και εύηχα και εύληπτα συνθήματα. Τί οδήγησε την Γαλλία, από την επανάσταση που ξεκίνησε σαν σήμερα πριν 220 χρόνια στην κόλαση της Τρομοκρατίας και τελικά στην 20χρονη σχεδόν στρατιωτική δικτατορία του Ναπολέοντα Ά; Ήταν δυνατόν να προβλεφθεί και να αποφευχθεί αυτή η κατάληξη;

Τα αυτά ερωτήματα θα ήταν ρητορικά, αν δεν τα είχε απαντήσει ήδη από τον Νοέμβριο του 1790, ο Edmund Burke. Ο Burke ήταν γνωστός Ουϊγος της εποχής του, γνωστός για τις θέσεις του υπέρ των δικαιωμάτων των Ιρλανδών καθολικών, των Ινδών και φυσικά για την υποστήριξή του στην Αμερικανική Επανάσταση του 1776. Αρχικά είχε δει με συγκρατημένη συμπάθεια την Γαλλική Επνάσταση. Την 1η Νοεμβρίου όμως του 1790 εξέδωσε το Reflections on the Revolution in France, ένα πολεμικό έργο που όχι απλά την κατακεραύνωνε αλλά με μαθηματική ακρίβεια προέβλεψε την κατάληξή της (όπως και κάθε ανάλογης επανάστασης). Και δεν πέρασαν παρά λίγα χρόνια μέχρι η επανάσταση να πνιγεί σε ένα ποταμό αίματος που η ίδια προκάλεσε, Τρομοκρατώντας την γαλλική κοινωνία, φτάνοντας στα όρια της γενοκτονίας (πχ Βανδέα), μέχρι τελικά την ανάδυση μιας νέας μορφής τυρρανίας, με την μορφή στρατιωτικής δικτατορίας, δικαιώνοντας πολύ γρήγορα τον Burke (ο οποίος πρόβλεψε και τα δύο) και αφοπλίζοντας όσους βιάστηκαν να αντιπαρατεθούν μαζί του.

Πολύ γλαφυρά ο Πάσχος Μανδραβέλης έγραφε πρόσφατα:

Το πρόβλημα όμως που πρώτος επεσήμανε ο Εντμουντ Μπερκ (τέσσερα χρόνια πριν ο Ροβεσπιέρος εκφωνήσει στη γαλλική Εθνοσυνέλευση αυτή την ομιλία) ήταν η ασάφεια και η θολούρα των αιτημάτων της Γαλλικής Επανάστασης. Γι’ αυτό έγινε σφοδρός πολέμιός της, σε αντίθεση με την αμερικανική επανάσταση, της οποίας υπήρξε φλογερός υποστηρικτής: Ποια ακριβώς «αρετή» θα υπηρετούσε η Γαλλική Επανάσταση; Η αμερικανική επανάσταση είχε συγκεκριμένες προτεραιότητες που εκτενώς παρουσιάστηκαν στη «Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας». Η Γαλλική προέτασσε τις ευγενείς αλλά και εξαιρετικά ασαφείς προθέσεις περί «ελευθερίας, ισότητας, αδελφότητας». Ομως: η «ελευθερία» ήταν το τσάκισμα της βασιλικής απολυταρχίας ή εκτεινόταν σ’ αυτό που αργότερα έγινε σοσιαλιστικό αίτημα για «ελευθερία και από τις οικονομικές ανάγκες των ανθρώπων»; Πόση «ισότητα» και πόση «αδελφότητα» έφερνε τη ροβεσπιέρια «αρετή»; Από τη στιγμή που δεν οριοθετούνται με σαφήνεια τα αιτήματα, τότε η «λαϊκή κυβέρνηση» δεν βρίσκεται ποτέ σε κατάσταση ειρήνης ώστε να υπάρχει μόνο η «αρετή». Αντιθέτως, βρίσκεται διαρκώς σε «επαναστατική κατάσταση» και γι’ αυτό πάντα θα βασίζεται στον «τρόμο». Η ειρωνεία είναι ότι αυτό το έζησαν στον λαιμό τους οι Γιακωβίνοι. Ο Ροβεσπιέρος, αφού διέταξε την καρατόμηση χιλιάδων «εχθρών του λαού», προχώρησε στην καρατόμηση συντρόφων του (όπως ο Δαντών) για «δεξιά απόκλιση», για να καρατομηθεί στο τέλος ο ίδιος και οι στενοί συνεργάτες του με διαταγή της Γαλλικής Εθνοσυνέλευσης.

Και:

Η κοινωνία κατά τον Μπερκ είναι πολύπλοκη και οι γενικές αφηρημένες αρχές όχι μόνο δεν απαντούν στα προβλήματα των ανθρώπων, αλλά είναι πάντα ακραίες. Οι θεσμοί και η παράδοση μιας κοινωνίας είναι η κατακτημένη διά των αιώνων γνώση. Οι επαναστάσεις που βασίζονται σε αφηρημένες αρχές υποτιμούν αυτή τη γνώση και προσπαθούν να χωρέσουν την κοινωνία στα θεωρητικά σχήματα των εμπνευστών τους. «Επειδή θεωρούν ότι τα υποθετικά τους σχέδια έχουν άπειρη αξία, ενώ δεν έχουν καμιά εκτίμηση στην παρούσα κατάσταση της κοινωνίας, στην καλύτερη περίπτωση αδιαφορούν (για τις συνέπειες των πράξεών τους). Δεν βλέπουν πλεονεκτήματα στο καλό, και μειονεκτήματα στο κακό κατά τη διαχείριση των δημοσίων πραγμάτων. Περισσότερο αγαλλιάζουν για το τελευταίο ως ευοίωνο για την επανάσταση. Δεν βλέπουν αρετές ή μειονεκτήματα στους ανθρώπους, στις πράξεις, στις αρχές, παρά μόνο αν προωθούν ή φρενάρουν τα σχέδιά τους για αλλαγή. Ετσι μπορεί τη μια στιγμή να προωθούν βιαίως τα πιο ακραία προνόμια και την άλλη τις πιο ακραίες ιδέες περί ελευθερίας, και να περνούν από την μία στην άλλη φάση χωρίς καμιά σκέψη για τις συνέπειες στο σκοπό, στους ανθρώπους ή στο κόμμα…».

Όσοι, επιφανειακά σκεπτόμενοι, κατηγορούν τον Burke ότι ξαφνικά άλλαξε τις ιδέες του, δεν έχουν παρά να ανατρέξουν στο A Vindication of Natural Society, γραμμένο το 1757, όπου ακολουθεί τις ίδιες αρχές και γραμμή σκέψης. Ο Burke δεν έκανε μια συνολική επίθεση στον Διαφωτισμό. Αντίθετα ως Ουίγος ήταν φορέας του ρεύματος του αγγλοσαξωνικού Διαφωτισμού, των αρχών της Ένδοξης Επανάστασης του 1688, του Montesquieu κτλ και ειλικρινής οπαδός των αντίστοιχων αρχών της Αμερικανικής Επανάστασης. Όμως στην ηπειρωτική Ευρώπη και ειδικά στην Γαλλία, από το δεύτερο τέταρτο του 18ου αιώνα είχε αρχίσει να επικρατεί ένας διαφορετικού τύπου Διαφωτισμός. Ο Διαφωτισμός του Rousseau, που οδήγησε στους Γιακωβίνους και τον Ροβεσπιέρο.

Οι διαφορές μεταξύ τους ήταν θεμελιακές. Το ένα ρεύμα έβλεπε τα ατομικά δικαιώματα συγκεκριμένα και σαφώς καθορισμένα όρια για την δράση του κράτους. Το άλλο έβλεπε το κράτος ως ένα χωρίς όρια μηχανισμό επιβολής κοινωνικής ανασύνθεσης. Το ένα ρεύμα αντιλαμβανόταν την κοινωνία ως αποτύπωση μακρών πολύπλοκων διαδικασιών δοκιμής και λάθους, σταδιακής εξέλιξης και μεταρρύθμισης (ειδικά όπως εκφράστηκε από τον Σκωτικό Διαφωτισμό των Ferguson, Hume και Adam Smith). Το άλλο ως άγραφο πίνακα για κοινωνικό σχεδιασμό με βάση τις επιθυμίες και τις ιδέες των εκφραστών του, εμφορούμενων από μια σχεδόν αλαζονική πίστη στην Λογική και στον σχεδιασμό της κοινωνίας με βάση αυτή. Το ένα ρεύμα αντιλαμβανόταν την ελευθερία του ατόμου ως απουσία καταναγκασμού (από το κράτος, τους συνανθρώπους του, την εξουσία γενικά). Το άλλο ως δικαίωμα συμμετοχής στην πολιτική διαδικασία.

Το ένα οδήγησε στις συνταγματικές ρυθμίσεις του Αμερικάνικου Κράτους, με τον διαχωρισμό των εξουσιών, τα πολλαπλά check and balances και την περιγραφή και την προσεκτική προστασία των ατομικών δικαιωμάτων. Το άλλο στην υπερβολή και στην καταπάτηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών (στην ζωή, στην ελευθερία και στην ιδιοκτησία) από ανεξέλεγκτες εξουσίες στο όνομα αφηρημένων και ασαφών ιδεών. Η διαφορετικότητα αυτων των δύο προσεγγίσεων έγινε πασιφανής με τον δημόσιο διάλογο στην Αγγλία, μετά την επανάσταση του 1789, που τελικά οδήγησε το κόμμα των Ουϊγων σε διάσπαση (μεταξύ των υποστηρικτών και των πολέμιων της κατάστασης στη Γαλλία).

O Burke διείδε με ακρίβεια τα προβλήματα τις πολιτικής εφαρμογής του ηπειρωτικού Διαφωτισμού. Παρά την αντίδραση του Burke όμως, η γιακωβινική αντίληψη κυριάρχησε στην Ευρώπη για ακριβώς δύο αιώνες, έως το 1989, με κόστος εκατομμυρίων νεκρών. Αντίθετα η πολιτική παράδοση του Burke ενσωματώθηκε τόσο στην φιλελεύθερη παράδοση, όσο και στον βρετανικό συντηρητισμό. Και βρήκε την καλύτερη έκφρασή στον 20ο αιώνα με τον F.A.Hayek. O Burke κατέδειξε τον δρόμο που οδηγεί (και οδήγησε) στην κόλαση. Οι ευρωπαϊκές, και όχι μόνο, κοινωνίες χρειάστηκαν να τον βαδίσουν κατ'επανάληψη, για τον εμπεδώσουν.

Περί του Σουηδικού μοντέλου

Αντιγράφω από το άρθρο του Economist ‘Those exceptional Swedes’:

HERE are three Europeans, talking about the best way to help car workers in the recession. For the first, the state must use “all means necessary” to preserve key industries: ie, give carmakers billions of euros. In return, it is “quite normal” to ask them to halt lay-offs, to keep existing factories open and if possible to “bring production home” from lower-cost countries.
A second European says that governments should focus on ensuring individual workers are employable, not propping up uncompetitive firms. For him, the problem with the car industry lies in “the overproduction of cars that nobody wants to buy.” That leads him to a blunt conclusion: save the workers, not the factories that turn out such clunkers. In his words, “when a ship is sinking my main aim is to save the sailors, not the ship.”
That robust second view is echoed by our third European. It is natural for labour-intensive jobs to go to low-cost countries, he says. Higher-cost countries can make things only if they innovate, focus on high-end products and ensure they are the “best in class” worldwide. But if firms are not competitive they should not survive. “Nobody is helped by having people employed in companies that aren’t viable.”
The first European is Nicolas Sarkozy, the French president. The second is Sweden’s centre-right prime minister, Fredrik Reinfeldt, who recently refused to rescue a loss-making carmaker, Saab (though when a Swedish-led consortium agreed to buy Saab from General Motors, his government was ready to offer loan guarantees). And the third is Aleksandar Zuza of a Swedish trade union, IF Metall, which represents production workers at Saab.

Μερικές παρατηρήσεις:

• Η κυβέρνηση της χώρας μας, όπως και μεγάλο κομμάτι της αντιπολίτευσης (θυμάμαι μέχρι και αντίστοιχες προεκλογικές εξαγγελίες από τον κ. Μάνο), ακολουθεί το παράδειγμα του κ. Sarkozy. Η αδυναμία τους να συγκρουστούν με τις ηχηρές μειοψηφίες που ελέγχουν την πολιτική ατζέντα δημιουργεί επιπλέον κόστη στον ήδη υπερχρεωμένο δημόσιο τομέα που καλούμαστε κατόπι να πληρώσουμε με αυξήσεις στην εφορία, έκτατες εισφορές και παρακάμψεις της νομιμότητας για εισπρακτικούς λόγους.


• Το σοσιαλδημοκρατικό ΠΑΣΟΚ, επιμένει – ως ρητορεία τουλάχιστο – στην επιστροφή του κράτους ρυθμιστή, επενδυτή, σχεδιαστή, κυρίαρχου της οικονομίας. Ταυτόχρονα βέβαια μας θυμίζει τη φανταστική του προτίμηση στο Σουηδικό μοντέλο. Χωρίς όμως να υπάρχει αντιστοιχία μεταξύ των εξαγγελιών του και των Σουηδικών πρακτικών.


• Για τους συνδικαλιστές μας δε χρειάζεται φαντάζομαι να σχολιάσω τη στάση τους. Πρώτο και κύριο μέλημά τους ήταν και είναι η πολιτική τους σταδιοδρομία. Εκπροσωπούν μειονότητες μεταξύ των εργαζομένων και βάζουν διαρκώς τα δυνατά τους να φρενάρουν οποιαδήποτε εξέλιξη θα οδηγούσε σε μια πιο ευέλικτη αγορά που θα μπορούσε με μεγαλύτερη ευκολία να απορροφήσει τους όποιους κραδασμούς από τις αναμενόμενες διεθνείς κρίσεις.

Το δυστυχές είναι ότι, μιας και κανείς από τα εμπλεκόμενα μέρη δεν έχει άμεσο συμφέρον να σπάσει αυτή την ισορροπία συμφερόντων, δύσκολα μπορεί κανείς να ελπίζει ότι θα μπορέσουμε σύντομα να ξεφύγουμε από το φαύλο αυτό πολιτικό κύκλο.

Ο γιός του Joe Biden υπηρετεί στο Ιράκ

Οι γιοί των Ελλήνων πολιτικών* που υπηρετούν;

Στην Ελλάδα ο αντιαμερικανισμός είναι κάτι σαν εθνικό μας σπορ. Τα επιχειρήματα των αντιαμερικανών, άλλα δόκιμα, άλλα όχι, κυμαίνονται από την αντίδραση στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ μέχρι τις ταινίες που εισάγουμε - όχι επειδή μας αναγκάζουν οι ΗΠΑ - για να δούμε στους κινηματογράφους. Το τελευταίο διάστημα στην Ελλάδα, αλλεπάλληλα σκάνδαλα έχουν κλονίσει βαθύτατα την πίστη μεγάλης μερίδας του κόσμου και στα τέσσερα σκέλη της εξουσίας, αστυνομία και δικαστήρια, βουλή και κυβέρνηση, κόμματα και πολιτικούς, εφημερίδες, κανάλια και δημοσιογράφους. Η ανθρώπινη φύση τείνει όταν βρίσκεται σε άσχημη κατάσταση να εστιάζει στα θετικά. Έτσι, μπορεί να θεωρούμε δυσλειτουργική την δημοκρατία μας, αλλά αισθανόμαστε ανακούφιση όταν συγκρίνουμε τον εαυτό μας με τους χειρότερους από εμάς. Οι περισσότεροι θεωρούμε ότι δεν πάμε καλά, αλλά τουλάχιστον δεν είμαστε σαν το Ιράν λ.χ., τουλάχιστον έτσι πιστεύουμε. Γιατί όμως δεν συγκρίνουμε ποτέ τον εαυτό μας με τους καλύτερους; Με αυτό που θα θέλαμε να φτάσουμε;

Η ιστορία γνωστή. Ο Joe Biden σε νεαρή ηλικία έχασε την γυναίκα του και τη μικρή του κόρη σε δυστύχημα. Μεγάλωσε τους δυο γιους του, που γλίτωσαν με σοβαρά τραύματα από το ατύχημα, μόνος του. Ο Joe Biden είναι αντιπρόεδρος της μεγαλύτερης δύναμης στον πλανήτη. Είχε ψηφίσει υπέρ του πολέμου στο Ιράκ, αν και σήμερα θεωρεί ότι "ήταν λάθος". Ο γιος του Joe Biden υπηρετεί στο Ιράκ. Ο Joe Biden, ακόμα και αν είχε χίλιους λόγους να ζητήσει να εξαιρεθεί ο γιος του, ανθρώπινο θα ήταν για ένα χήρο που μεγάλωσε τα δυο παιδιά του μόνος του, ποιος θα μπορούσε να αρνηθεί τέτοιο αίτημα εξάλλου, δεν έκανε τίποτα για να αλλάξει την τοποθέτηση του γιου του στο Ιράκ. Ο γιος του, μάλιστα, όλο αυτό το διάστημα, επέστρεψε μόνο για 1 μέρα για να παραβρεθεί στην ορκομωσία του πατέρα του.

Συζητάμε, αναλύουμε, προτείνουμε λύσεις για τη έξοδο από την κρίση που μαστίζει την χώρα μας. Όλοι την αγαπάμε, όλοι θέλουμε το καλύτερο γι'αυτήν. Αλλά όσο ο γιος του Joe Biden είναι στο Ιράκ ενώ οι γιοι των δικών μας πολιτικών και των πολιτικών τους φίλων και των πολιτικών τους πελατών, είναι στα καλύτερα πόστα και τα μη-πράσινα, τα μη-γαλάζια, τα μη-κόκκινα παιδιά στο πουθενά, όσο δεν κατανοούμε ότι η αλλαγή θα ξεκινήσει από εμάς τους ίδιους, τίποτα δεν πρόκειται να πάει προς το καλύτερο. Κι η Αμερική, με όλα τα ελαττώματά της, θα παραμένει η μεγάλη δύναμη που γνωρίσαμε, και το μέλλον της θα φαντάζει λαμπρό, ενώ το δικό μας μέλλον μίζερο και χωρίς ελπίδα.

*και οι ανηψιοί, γραμματείς, κομματικοί φίλοι, γνωστοί και λοιποί παρατρεχάμενοι

Η 4η Ιουλίου είναι γιορτή της ανθρωπότητας

Η 4η Ιουλίου δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται απλά ως μια εθνική εορτή. Το περιεχόμενό της δεν περιορίζεται σε ένα κράτος ή ένα έθνος. Αντίθετα, αποτελεί μια ημερομηνία ορόσημο στην Ιστορία για το άτομο και τα φυσικά του δικαιώματα. Η Αμερικανική Επανάσταση δεν ήταν μια εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση. Δεν είχε σκοπό να απελευθερώσει μια συλλογική εθνική οντότητα από την επικυριαρχία ενός άλλου έθνους. Ούτε ήταν μια ταξική επανάσταση, όπου συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες επαναστάτησαν εναντίον κάποιων άλλων.

Το αγγλικό πολίτευμα είχε πάψει να είναι απόλυτη μοναρχία από την Ένδοξη Επανάσταση του 1688, που έφερε στην εξουσία τον Γουλιέλμο της Οράγγης, όχι όμως ως απόλυτο ελέω Θεού μονάρχη, αλλά περιορισμένο σε έναν ρόλο με ασφυκτικά όρια. Τα όρια αυτά τα ανέγνωσε ο ίδιος κατά την ενθρόνισή του to 1689 με το Bill of Rights.

Η φιλοσοφία γύρω από την διακυβέρνηση του κράτους και τα δικαιώματα του ατόμου, που επικράτησε με την Ένδοξη Επανάσταση περιγράφεται από τον John Locke στην Δεύτερη Πραγματεία του περί διακυβέρνησης. Εκεί ο Locke αναπτύσσει την ιδέα των φυσικών δικαιωμάτων (ζωή, ελευθερία, ιδιοκτησία), την έννοια του περιορισμένου κράτους, που δημιουργείται για να προστατεύονται ακριβώς αυτά τα φυσικά δικαιώματα, τα σαφή όρια της εξουσίας και το δικαίωμα των πολιτών να την ανατρέπουν, όταν αυτή τα υπερβαίνει.

Οποιαδήποτε πολιτική εξουσία νομιμοποιείται μόνο από τους ίδια τα μέλη της πολιτικής της κοινότητας. Όχι μονάχα με τον τρόπο εκλογής της, αλλά κυρίως από τους στόχους της και τα όρια της. Όταν υπερβαίνει τους στόχους που οδηγούν τους ανθρώπους να φεύγουν από την φυσική κατάσταση και να ενώνονται σε πολιτικές κοινότητες, και αντί για την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στη ζωή, την ελευθερία και την ιδιοκτησία, καταλήγει στην παραβίασή τους, τότε η εξουσία απονομιμοποιείται.

Τα χρόνια που μεσολάβησαν μεταξή του 1689 και του 1776 οδήγησαν τους πολίτες των αποικιών στην συνειδητοποίηση και την διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους (που υποβοηθήθηκε σημαντικά από υπερβολικές νομοθετικές πράξεις του Αγγλικού Κοινοβουλίου, όπως το Stamp Act του 1765, που περιόριζαν και καταπατούσαν ακόμα περισσότερο τα δικαιώματά τους). Και είναι σημαντικό να τονιστεί ο ρόλος του Αγγλικού Κοινοβουλίου (που είχε ιδιαίτερα ενισχυθεί στα μέσα του 18ου αιώνα) ως ο μηχανισμός ο φορέας λήψης των αποφάσεων που περιόριζαν τα δικαιώματα των πολιτών των αποικιών. Μπορεί οι αποικίες να μην είχαν εκπροσώπηση, αλλά απέναντί τους δεν ήταν μια απολυταρχία, αλλά ένα εκλεγμένο Κοινοβούλιο και μια περιορισμένη βασιλική εξουσία.

Το κείμενο της Διακύρηξης της Ανεξαρτησίας είναι απευθείας εμπνευσμένο από τα κείμενα και την πράδοση του John Locke και την φιλελεύθερη αντίληψη ότι το άτομο είναι από την φύση του φορέας συγκεκριμένων δικαιωμάτων. Η Διακύρηξη της Ανεξαρτησίας είναι η πολιτική εφαρμογή της Δεύτερης Πραγματείας. Θεμελιώνει το δικαίωμα στην επανάσταση, όχι στην ιστορική κληρονομιά, την εθνική ταυτότητα ή οποιαδήποτε άλλη μορφή συλλογικού "δικαίου", αλλά στην παραβίαση εκ μέρους της Αγγλίας των ορίων της πολιτικής εξουσίας του κράτους σε βάρους των φυσικών δικαιωμάτων του ατόμου. Και αυτό δίνει σε αυτή την επανάσταση το οικουμενικό της νόημα, αφού κάθε άνθρωπος, σε όποια κοινωνία και αν ζει, είναι φορέας των αναφαίρετων φυσικών δικαιωμάτων.

Τέλος, ακριβώς επειδή ο πυρήνας της ήταν το αίτημα για μια πολιτειακή οργάνωση μεγαλύτερου σεβασμού και προστασίας των ατομικών φυσικών δικαιωμάτων, η Αμερικανική Επανάσταση δεν εξετράπη στα όργια αίματος που επακολούθησαν άλλες επαναστάσεις με κολλεκτιβιστικά οράματα.

Απαραβίαστα Δικαιώματα

Με την Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ, ο Thomas Jefferson μας έδωσε ένα από τα σημαντικότερα κείμενα της φιλελεύθερης παράδοσης.

Είναι η πρώτη ίσως φορά στην ιστορία του πολιτισμού μας που οι πολίτες αποφασίζουν να πάρουν τις τύχες τους στα χέρια τους όχι υποκινούμενοι από εθνικά, φυλετικά ή θρησκευτικά ιδεώδη, αλλά τοποθετώντας στην πρώτη γραμμή των διεκδικήσεών τους τρία συγκεκριμένα και απαραβίαστα Δικαιώματα:

Δεχόμαστε τις εξής αλήθειες ως αυταπόδεικτες, πως όλοι οι άνθρωποι δημιουργούνται ίσοι, και προικίζονται από τον Δημιουργό τους με συγκεκριμένα απαραβίαστα Δικαιώματα, μεταξύ των οποίων είναι το δικαίωμα στη Ζωή, το δικαίωμα στην Ελευθερία, και το δικαίωμα στην επιδίωξη της Ευτυχίας.

Στο στόχαστρο του κειμένου ήταν φυσικά οι δυναστικές πολιτικές του Βασιλιά και του αριστοκρατικού του κύκλου, αλλά το όραμα ήταν για μια κυβέρνηση με στόχο την ασφάλεια και την ευτυχία των πολιτών. Και τα κατάφεραν. Παρά τις όποιες ατέλειες, τα πιθανά πισωγυρίσματα κατά καιρούς, την επιρροή στην κυβέρνηση των εκκλησιών που ο Jefferson προσπάθησε με κάθε τρόπο να αποφύγει, οι ΗΠΑ παραμένουν παράδειγμα φιλελεύθερης δημοκρατίας που κανείς δεν μπορεί πια να αγνοήσει.

Πως όποτε μια Μορφή Κυβέρνησης γίνεται καταστροφική για τους σκοπούς αυτούς, είναι Δικαίωμα του Λαού να την αλλάξει ή να την καταργήσει, και να εγκαταστήσει νέα Κυβέρνηση θέτοντας τα θεμέλιά της σε τέτοιες αρχές και οργανώνοντας τις εξουσίες της σε τέτοια μορφή, ώστε να φανεί πιθανότερο να επιφέρει την Ασφάλεια και την Ευτυχία του.

Αν και αρκετά από τα ιδεώδη της Αμερικανικής Επανάστασης έχουν πια ενσωματωθεί στο σύστημα διακυβέρνησης των περισσότερων κρατών του Δυτικού Κόσμου, υπάρχουν ακόμη και σήμερα κίνδυνοι και ατέλειες που οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε. Η αρχή της διάκρισης των εξουσιών αποτελεί για τη χώρα μας ακόμη μακρινό όνειρο. Την καταπιεστική αριστοκρατία έχει αντικαταστήσει η μετριοκρατία των κρατικών γραφειοκρατών που κάθε άλλο παρά στόχο τους έχουν την εξυπηρέτηση του πολίτη. Το ‘τοίχος του διαχωρισμού’ μεταξύ εκκλησίας και κράτους αδυνατεί να χτιστεί πάνω σε ένα σύνταγμα που κυριαρχείται από μεταφυσικές στατιστικές και εξυπηρετήσεις των συμφερόντων της οργανωμένης εκκλησίας. Η ελευθερία της έκφρασης έχει πνιγεί πίσω από πλήθος αστερίσκων.

Έχει καταστήσει [ο Βασιλιάς] τους Δικαστές εξαρτώμενους μόνο από τη Βούλησή του για τη θητεία τους, και του ποσού και της καταβολής του μισθού τους. […]
Έχει θεσμοθετήσει πολυάριθμες νέες θέσεις και έστειλε εδώ ορδές υπαλλήλων που καταπιέζουν το λαό μας και απομυζούν τα υπάρχοντά του.

Ο Δ. Σολωμός μας πληροφορεί ότι με την Ελληνική Επανάσταση «Γκαρδιακά χαροποιήθει / και του Βάσιγκτον η γη, / και τα σίδερα ενθυμήθει / που την έδεναν κι αυτή.» Δεν είμαι τόσο σίγουρος ότι κι ο Jefferson θα μοιραζότανε τον ίδιο ενθουσιασμό αν έβλεπε την κατάσταση της σημερινής μας Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας.

Χωρίς αμφιβολία, η χώρα μας βιώνει την πιο δημοκρατική περίοδο της ιστορίας της. Το έλλειμμα όμως ατομικής ελευθερίας και δημοκρατικής διοίκησης της πολιτείας είναι δυστυχώς ακόμη μεγαλύτερο απ’ ότι θα έπρεπε να ανεχόμαστε.
Αντί των δικαιωμάτων στη Ζωή, την Ελευθερία και την επιδίωξη της ευτυχίας, έχουμε επιτρέψει να μας καθοδηγεί ο πατερναλισμός ενός κράτους ρυθμιστή των πάντων, μια δικαιοσύνη εξαρτημένη από πολιτικές και μη εξουσίες και μια εκκλησία που εξακολουθεί να καθορίζει και τη μορφή και την πορεία της δημοκρατίας μας.

Πορεία προς τον Φιλελευθερισμό

Το μόνο αξίωμα, το μόνο "άρθρο πίστεως" το φιλελεύθερου, είναι το πρωτείο του ατόμου και τα δικαιώματά του, όλα τα άλλα στασιάζονται, ποικίλλουν, εξελίσσονται και προβληματίζουν.

Η "Πορεία προς τον Φιλελευθερισμό" είναι κατά την προσωπική μου άποψη το καλύτερο βιβλίο της (πολύ φτωχής) ελληνικής βιβλιοπαραγωγής γύρω από τον φιλελευθερισμό και αποτελεί ένα καταπληκτικό εισαγωγικό βιβλίο στο θεωρητικό υπόβαθρο του φιλελευθερισμού.

Το βιβλίο όμως είναι εξαντλημένο από χρόνια, και ο εκδοτικός οίκος που το είχε εκδόσει έχει κλείσει. Χάρη στην πολύ τιμητική προσφορά του συγγραφέα του κ.Δραγούμη, το βιβλίο θα ανέβει ολόκληρο, κεφάλαιο-κεφάλαιο, σε ψηφιακή μορφή στο e-rooster.

Διαβάστε το πρώτο κομμάτι του βιβλίου:
Πορεία προς τον Φιλελευθερισμό I: Πρόλογος - Εισαγωγή

Το βιβλίο χωρίζεται σε 5 κεφάλαια. Το πρώτο ασχολείται με το άτομο (του οποίου το πρωτείο συνιστά την πρωταξία του φιλελευθερισμού, όπως λέει ο συγγραφέας), το ενιαίο της προσωπικότητάς του, τις ευθύνες του, τα δικαιώματά του, τις αξίες των οποίων ειναι φορέας και τη σχέση του με έθνος και το θείο. Το δεύτερο μέρος παρουσίαζει την ιστορική πορεία των φιλελεύθερων ιδεών στην Ευρώπη, όπως εκφράστηκαν μέσα από τη σκέψη των Hobbes, Locke, Montesquieu, Smith, de Toqueville, St.Mill και του Hayek στον οποίο αφιερώνεται το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου.

Το τρίτο κεφάλαιο περιγράφει την λειτουργία του καπιταλισμού και του μηχανισμού του αόρατου χεριού. Πώς τελικά κατορθώνει να αυτορρυθμίζεται, να αυτοδιορθώνεται και να αυτοανανεώνεται μέσω του ανταγωνισμού καταπολεμώντας τα μονοπώλια και γεννώντας "θαύματα", όχι μόνο στον ανεπτυγμένο κόσμο αλλά και στον Τρίτο, όπως στο Χονγκ-Κονγκ, την Κορέα, την Ταϊβάν ή την Κύπρο. Αντίθετα τα παραδείγματα στην Ινδία, την Αιγυπτο, την Αφρική ή τις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού, δέιχνουν ότι ανάπτυξη μέσω του κρατικίστικου δρόμου δεν υπάρχει.

Το τέταρτο κεφάλαιο εξετάζει την τελοκρατία (το βασίλειο των δοτών σκοπών του συγγραφέα), που ξεκινά ως ουτοπία και οδηγεί στον ολοκληρωτισμό μέσω ιδεολογημάτων όπως η "γενική βούληση" του Ρουσσώ ή η "πάλη την τάξεων" του Μαρξ. Ο χώρος που αφιερώνεται στην ΕΣΣΔ είναι ιδαίτερα μεγάλος. Επίσης, το κεφάλαιο αυτό εξετάζει τα ιδεολογήματα της κοινωνικής δικαιοσύνης και της αναδιανομής του εισοδήματος, καθώς και τις ήπιες μορφές τελοκρατίας, μέσω της ισότητας αποτελεσμάτων, του δυτικού σοσιαλισμού. Εξετάζεται επιπλέον η οικτρή αποτυχία του αυτοδιαχειριστικού σοσιαλισμού γεικά, και στην Γιουγκοσλαβία ειδικά.

Το πέμπτο κεφάλαιο ασχολείται με τον ελληνικό φιλελευθερισμό, το κίνημα του διαφωτισμού πριν την Επανάσταση, του ρομαντισμού μετά από αυτήν, τη γέννηση του ελληνικού κράτους που κληρονόμησε τις τελοκρατικές δομές του Βυζαντίου και της Τουρκοκρατίας, διογκώθηκε, κατέλαβε όλο το χώρο της κοινωνίας των πολιτών, άργησε να εκσυγχρονιστεί σε ένα κράτος δικαίου. Η ελληνική τελοκρατία υπό την συντηρητική, ελληνιχριστιανική ή αρχαιολατρική της μορφή, καθώς και υπό την αριστερή, κομμουνιστική ή σοσιαλιστική της εκδοχή, πολέμησε καταπολέμησε το πρωτείο του έλληνα και δυσκόλεψε τον εκσυγχρονισμό της χώρας. Ο επίλογος τέλος αμφισβητεί το "τέλος της Ιστορίας" με το τέλος του κομμουνισμού και του ψυχρού πολέμου, που ήταν πολύ της μόδας όταν γράφτηκε το βιβλίο.

Το μεγάλο πλεονέκτημα του βιβλίου, το οποίο θα του επέτρεπε να έχει επίδραση στο ελληνικό κοινό, είναι ότι είναι γραμμένο από έναν ειλικρινή πρώην αριστερό. Η επιχειρηματολογία του δεν είναι απλά η παράθεση απόψεων ενός ανθρώπου που δεν είχε ποτέ επαφή με τις αριστερές ιδεοληψίες της ελληνικής κοινωνίας, όπως πχ θα μπορούσαν να κατηγορηθούν πολλοί σύγχρονοι φιλελεύθεροι. Αντίθετα, τα επιχειρήματά του βιβλίου είναι αυτά που οδήγησαν έναν αριστερό χωρίς παρωπίδες στην προσωπική του μεταστροφή και την απόρριψη όχι απλά των πρακτικών του σοσιαλισμού, αλλά και της συνολικής φιλοσοφίας που κρύβεται πίσω τους.

Κομμουνιστές, αυτοθυσία και ηθική

Στο debate των πολιτικών αρχηγών πριν τις τελευταίες ευρωεκλογές η γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος σε μια ερώτηση δημοσιογράφου σχετικά με υποτιθέμενες γκρίζες οικονομικές δραστηριότητες του κόμματος, τελειώνοντας την τοποθέτησή της είπε: «κοιτάξτε… η ηθική των κομμουνιστών δεν είναι εύκολο να αμφισβητηθεί … αυτό μπορούν να το βεβαιώσουν και οι διώκτες μας εκείνες τις δύσκολες περιόδους που το κόμμα μας δέχτηκε τέτοια πίεση…»
Η τοποθέτηση αυτή με τα όσα ρητά λέει αλλά και όσα υπονοεί, είναι αφορμή για πολλές σκέψεις και ερωτήματα σε σχέση με τα ηθικά ζητήματα στα οποία αναφέρεται.

1) Δε χωράει αμφιβολία ότι η λογική που διατυπώνεται σε ένα πρώτο επίπεδο είναι εσφαλμένη: επειδή πολλά στελέχη του Κομμουνιστικού κόμματος επέδειξαν αντοχή στις υπέρμετρες σωματικές και ψυχολογικές πιέσεις προγενέστερων εποχών, όλα τα μέλη του ίδιου κόμματος στη σημερινή εποχή (γιατί όχι για πάντα;) χαρακτηρίζονται από ένα αδιαμφισβήτητο ηθικό status σε όλα τα ζητήματα (π.χ. τα οικονομικά). Αν δεχτούμε τη λογική, τίποτε δε μας εμποδίζει να πούμε ότι το ηθικό ανάστημα όλων των Χριστιανών, για παράδειγμα, είναι (αλλά και θα είναι στο διηνεκές) ύψιστο, μιας και οι Χριστιανοί επέδειξαν παροιμιώδη αντοχή και θάρρος απέναντι στις διώξεις των πρώτων αιώνων.

2) Iστορικά, οι εθνικές και θρησκευτικές ομάδες, αλλά και όχι λίγες πολιτικές ομάδες, δρώντας για την επίτευξη των στόχων τους, προσπάθησαν να εμφυσήσουν στα μέλη τους την αυτοθυσιαστική ψυχολογία του ήρωα-μάρτυρα για ευνόητους λόγους: το άτομο γίνεται αποτελεσματικότερος μαχητής γιατί αναλαμβάνει μεγάλα ρίσκα, ανεβάζοντας έτσι τη συλλογική δύναμη της ομάδας. Επίσης ενισχύει, και μέσα στην ομάδα αλλά και προς τα έξω, την εικόνα της μέγιστης σημασίας του σκοπού: πόσο υψηλό το ιδανικό μας μιας και τα άτομα δίνουν ακόμα και τη ζωή τους γι’ αυτό.
Για ποιους λόγους όμως η συγκεκριμένη πολιτική ομάδα θα πρέπει να ξεχωρίσει από όλες τις υπόλοιπες; Σε τι διαφέρει (από ηθική άποψη εννοείται) ο πρόθυμος να θυσιαστεί κομμουνιστής από τον ηρωικό εθνομάρτυρα της κάθε χώρας ή τον αυτοπυρπολούμενο Βουδιστή μοναχό του Βιετνάμ ή Κούρδο αγωνιστή, κ.ο.κ., αλλά και από τον Ιάπωνα καμικάζι (ο θάνατος αντιπάλων στρατιωτών δεν είναι, υποτίθεται, ανήθικος σε έναν πόλεμο); Ή, εν τέλει, από τα εκατομμύρια των απλών στρατιωτών στους εκατοντάδες πολέμους της ιστορίας που με το παράγγελμα της εφόδου έσφιξαν τα δόντια και όρμησαν ακάλυπτοι προς τις εχθρικές γραμμές; Εκτός του ότι είναι τόσο γενικευμένη, δυστυχώς η αυτοθυσιαστική συμπεριφορά δεν θεμελιώνει από μόνη της την ανωτερότητα του σκοπού: για παράδειγμα, στο ναζιστικό κόμμα της Γερμανίας στο μεσοπόλεμο καλλιεργήθηκε εντονότατα (και αποτελεσματικά όπως φάνηκε στη συνέχεια) η λατρεία της θυσίας για το κόμμα και την πατρίδα (υποτίθεται ότι τα συμφέροντα τους συνέπιπταν) (βλ. Jay W. Baird: To Die for Germany: Heroes of the Nazi Pantheon, Bloomington, Ind., 1990).

3) Το σημαντικότερο όμως ερώτημα είναι πιο γενικό: Είναι η αυτοθυσιαστική συμπεριφορά στην υπηρεσία ενός συγκεκριμένου εθνικού ή θρησκευτικού ή ειδικού πολιτικοκοινωνικού στόχου ηθική αφ’ εαυτής;
Εδώ θα πρέπει να αποσαφηνιστεί ότι ως αυτοθυσία εννοούμε εδώ την εκούσια συμπεριφορά ενός ατόμου που με σχετική βεβαιότητα οδηγεί σε σοβαρή βλάβη των συμφερόντων ή της υγείας του ή και στο θάνατό του για να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντα της ομάδας. Στην ειδική περίπτωση που το άτομο επιμένει να δηλώνει αφοσίωση στην ομάδα ή στην ιδεολογία της παρά τις σωματικές ταλαιπωρίες ή την απειλή του θανάτου έχουμε τη στάση του μάρτυρα.
Εννοείται ότι η ηθική συζήτηση περί αυτοθυσίας δε σχετίζεται με τα αισθήματα θαυμασμού ή δέους που συχνά προκαλούν οι αυτοθυσιαστικές πράξεις ή στάσεις. Πολλές παράτολμες πράξεις (π.χ. πτώση χωρίς αλεξίπτωτο από μεγάλα ύψη) μπορούν να εγείρουν θαυμασμό για τη γενναιότητα που απαιτούν, αλλά αυτό είναι άσχετο με την ηθικότητα των πράξεων.

Α. Το κύριο πρόβλημα έγκειται στο κατά πόσο, μιας και στην περίπτωσή μας το άτομο θυσιάζεται για τους άλλους (την ομάδα ή την κοινωνία που θα ωφεληθεί υποτίθεται από την επίτευξη του στόχου), μπορεί η δράση του αυτή να υπαχθεί στην αλτρουιστική συμπεριφορά. Αλτρουισμός νοείται ως κίνητρο ή δράση που προσανατολίζεται στο καλό του άλλου ή άλλων ατόμων αντί των συμφερόντων του ίδιου του ατόμου. Παραδοσιακά στην ηθική φιλοσοφία θεωρήθηκε σαφώς ηθική συμπεριφορά, χωρίς βέβαια αντίθετες απόψεις να λείπουν (βλ. Νietzsche, και πιο πρόσφατα, Αyn Rand: Philosophy: Who Needs It, Signet, New York, 1984 ή David Kelley: Unrugged Individualism: The selfish bases of benevolence, Institute of Objectivist Studies, 1996). Το ζήτημα όμως είναι ότι όταν οι ηθικοί στοχαστές πραγματεύονται τον αλτρουισμό δείχνουν να εννοούν με τον όρο τη δράση για το αδιαμφισβήτητο καλό είτε κάποιου ή κάποιων συγκεκριμένων ατόμων είτε το καλό ολόκληρης της ανθρωπότητας.
Το ζήτημα αυτό είναι καίριο: το καλό του άλλου ή των άλλων στο οποίο προσβλέπει ο αλτρουιστής θα πρέπει να είναι καθολικά παραδεκτό ως καλό (universal). Παραδείγματα: κανείς δεν μπορεί να αμφιβάλει για το ότι κάποιος που βουτάει στα κύματα για να σώσει κάποιον που πνίγεται συντελεί στο καλό αυτού του ατόμου· ένας γιατρός που αφιερώνει σημαντικό κομμάτι της ζωής του για την εξάλειψη ασθενειών στην Αφρική συντελεί στο καλό των όσων περιθάλπει· ένας ερευνητής που με φανατικό ζήλο και προσωπικές στερήσεις, αδιαφορώντας για οποιοδήποτε προσωπικό όφελος, εργάζεται για την εύρεση ενός εμβολίου θα υπηρετήσει το καλό όλων των συνανθρώπων του.
Αλλά στην περίπτωσή μας το συμφέρον της συγκεκριμένης ομάδας, άσχετα με το τι πιστεύουν τα μέλη της, συμπίπτει πράγματι με το γενικό καλό; Και πάλι ένα παράδειγμα θα αναδείξει το πρόβλημα: ένας Έλληνας ήρωας-εθνομάρτυρας τι ηθικό status έχει για τους Τούρκους; Αν μιλάμε για ηθικές αρχές θα πρέπει να έχει την ίδια αντιμετώπιση με έναν Τούρκο, πράγμα αμφίβολο, μιας και η δράση του βλάπτει τα συμφέροντα της τουρκικής εθνότητας. Πιο έντονα ακόμη φαίνεται σε ένα άλλο παράδειγμα, παίρνοντας μια ομάδα με όχι τόσο ευγενή ιδανικά: υπάρχουν περιπτώσεις που μέλη συμμοριών ή συνδικάτων εγκλήματος εμφανίζουν φανατική προσήλωση στην ομάδα ή ακόμα και αυτοθυσιαστική συμπεριφορά. Παρά το ότι τέτοιες συμπεριφορές οδηγούν κάποιους να μιλούν για «ηθική» του υποκόσμου, στην πραγματικότητα δεν μπορούν να χαρακτηριστούν αλτρουιστικές γιατί το συμφέρον της ομάδας αντιβαίνει το γενικό καλό.
Συνεπώς, για να υπαγάγουμε την αυτοθυσιαστική συμπεριφορά των κομμουνιστών στην αλτρουιστική συμπεριφορά θα πρέπει να δικαιολογήσουμε γιατί το καλό του κομμουνιστικού κόμματος συνέπιπτε (συμπίπτει ακόμα;) με το γενικό καλό. Αλλά αυτό, άσχετα με την εδραία πεποίθηση των ίδιων των μελών του κόμματος, απέχει πολύ από το να είναι αυταπόδεικτο, όπως εύκολα θα πιστοποιήσουν οι ουκ ολίγοι μάρτυρες της άλλης πλευράς. Αυτό ακριβώς έκανε υπόρρητα η κ. γραμματεύς: μετέτρεψε αυθαίρετα την «τοπική» ηθική του συγκεκριμένου κόμματος σε «καθολική» (universal) ηθική.
Υπάρχει ίσως ένα επιχείρημα: οι κομμουνιστές δεν θυσιάστηκαν αποκλειστικά για το κόμμα τους, αλλά για το γενικό ανθρώπινο δικαίωμα στην ελευθερία της γνώμης και της δημοκρατικής έκφρασής της. Αν και αρκετοί κομμουνιστές μπορεί να θεωρούσαν ότι μια πλευρά του αγώνα τους ενέχει και μια τέτοια διάσταση αντίδρασης προς κάθε αυταρχισμό γενικά, είναι αμφίβολο το αν η συνολική τους δράση εξυπηρετούσε το ιδεώδες αυτό. Με δηλωμένο στόχο του κόμματος εκείνη την εποχή την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου και την εκ των υστέρων γνώση της εμπειρίας του υπαρκτού σοσιαλισμού, δεν μπορούμε να πούμε ότι η συγκεκριμένη πολιτική ομάδα υπηρετούσε ανυστερόβουλα τη γενική αρχή του δικαιώματος της ελεύθερης έκφρασης όλων των απόψεων, εφόσον η επικράτησή της θα ισοδυναμούσε με δίωξη κάθε αντιπολίτευσης και αυτό ήταν ήδη γνωστό τότε.

Β. Ένα άλλο πρόβλημα είναι αυτό της ιεράρχησης της υποχρέωσης προς την ομάδα σε σχέση με άλλες ηθικές υποχρεώσεις του ατόμου. Παράδειγμα: η απώλεια του πατέρα που θυσιάζεται για την ομάδα γίνεται οδυνηρή για το παιδί του που μένει ορφανό με απρόβλεπτες συνέπειες για την πορεία του στη ζωή. Η απώλεια του γιού γίνεται παντοτινά αθεράπευτη ψυχολογική πληγή για τους γονείς του. Ο θυσιαζόμενος μάρτυρας, αλλά και γενικά ο προσηλωμένος μονομερώς αγωνιστής, ιεραρχεί το χρέος έναντι της ομάδας πάνω από κάθε άλλο χρέος και αυτό δεν είναι ασήμαντο.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι ο J. P. Sartre στο έργο του L’ Existentialism est un humanism του 1946 (αγγλική μετ. “Existentialism is a humanism” στο Existentialism and Human Emotions, Citadel, New York, 1957) επιλέγει μια τέτοια περίπτωση για να την εμφανίσει ως ένα εν τέλει άλυτο ηθικό δίλημμα: ένας νέος καλείται να επιλέξει μεταξύ της συμμετοχής του στην αντίσταση και της φροντίδας της άρρωστης μητέρας του. Χριστιανική, Καντιανή και ωφελιμιστική (utilitarian) ηθική φαίνονται ανήμπορες να βοηθήσουν για μια απόφαση με κάποιο βαθμό ηθικής βεβαιότητας.

Γ. Ακόμα κι αν δεχτούμε ότι υπάρχουν ομάδες με στόχους και δράσεις που αδιαμφισβήτητα υπηρετούν το καλό της ανθρωπότητας και ένα άτομο ξεπεράσει ηθικά διλήμματα σαν το προηγούμενο (στο Β), και πάλι το ζήτημα της θυσίας του ατόμου υπέρ της ομάδας παραμένει ένα ακραία οριακό ζήτημα. Ένα ηθικό πρόταγμα που ζητάει από το άτομο να δώσει τη ζωή του για την ομάδα μοιάζει να απαιτεί από αυτό υπερβολικά πολλά: αν είναι τόσο πάνω από τις δυνατότητες του «μέσου» ανθρώπου, πώς θα μπορέσει αυτός να ανταποκριθεί;
Να δεχτούμε πως ο ήρωας-μάρτυρας έχει ένα ηθικό status παρόμοιο με αυτό του αγίου; Ο άγιος είναι ο πιο ηθικός, αλλά οι υπόλοιποι «μέσοι» άνθρωποι δεν είναι ανήθικοι επειδή δεν είναι άγιοι, απλώς η αγιότητα λειτουργεί τρόπον τινά σαν ένα χρήσιμο κανονιστικό ιδεώδες (normative ideal), ένα παράδειγμα (exemplar), ως προς το οποίο οι υπόλοιποι παίρνουν μια θέση σε μια διαβαθμισμένη κλίμακα.
Και τότε ακόμα το πρόβλημα της σχέσης κοινού ανθρώπου-προτύπου δεν λύνεται ουσιαστικά: πώς θα κρίνουμε αν η αγιότητα είναι αποτέλεσμα της ηθικής του προσπάθειας που τελειοποίησε μια αρχικά «νορμάλ» προσωπικότητα, και όχι, για παράδειγμα, μιας ιδεατοποίησης (idealization) κάποιας νεύρωσης;
Ακόμα, ένα τέτοιο πρότυπο δημιουργεί μια αθέμιτη ψυχολογική πίεση στα άτομα αν υποστούν κοινωνική επίδραση στην κατεύθυνση της μίμησής του: είναι γνωστές οι ενοχές, η πικρία, η πληγωμένη αυτοεκτίμηση που βίωσαν τα άτομα που μετρήθηκαν σε σχέση με το πρότυπο του ήρωα-μάρτυρα και βρέθηκαν ελλειπή.
Συνεπώς η θυσία για την ομάδα δεν πρέπει να είναι εξωτερικός καταναγκασμός ή απαίτηση (ακόμα κι αν εσωτερικεύεται ως καθήκον από τα άτομα), αλλά όσο το δυνατόν προϊόν προσωπικής ελεύθερης επιλογής (όσο νόημα μπορεί να έχει η έκφραση) του ατόμου. Αν νοήσουμε ως ηθική τον προβληματισμό που στοχεύει να πει στους ανθρώπους τι πρέπει να πράττουν, καταλήγουμε πως η θυσία για την ομάδα δεν υπάγεται σ’ αυτή τη σφαίρα.

Δ. Τέλος, θα πρέπει να δούμε πώς μετεξελίσσεται ιστορικά η άποψη περί αυτοθυσίας και πώς τοποθετείται σε ένα σύγχρονο ηθικό πλαίσιο. Μια ηθική άποψη που μπορεί στο μεσοπόλεμο να θεωρείτο δεδομένη, ενδέχεται να μη συμβαδίζει με κοινά παραδεκτές αντιλήψεις της εποχής μας.
Από ηθική άποψη, λοιπόν, όπως και από πολλές άλλες, η σχέση ατόμου-κοινωνικής ομάδας έχει τροποποιηθεί σημαντικά. Οι H. Maturana & F. Varela αντιπαραθέτουν στο ένα άκρο τις σύγχρονες ανθρώπινες κοινωνίες, όπου τα άτομα (τα συστατικά τους, δηλαδή) έχουν μεγάλη αυτονομία, και στο άλλο άκρο τους βιολογικούς οργανισμούς, όπου τα κύτταρα (οι συστατικές μονάδες, εδώ) έχουν σχεδόν μηδενική αυτονομία. Ανάμεσα στα δύο αυτά άκρα της κλίμακας υπάρχουν διαβαθμίσεις όσον αφορά την αυτονομία των ατόμων: η κοινωνία των εντόμων, για παράδειγμα, με υποτυπώδη αυτονομία, ή η κοινωνία της αρχαίας Σπάρτης, με μικρή αυτονομία των μελών της σε σχέση με μια δημοκρατική κοινωνία (H. Maturana & F. Varela: Το Δέντρο της Γνώσης, Εκδ. Κάτοπτρο, Αθήνα, 1992). Στη Σπάρτη η στάση της αυτοθυσίας για την πατρίδα λογιζόταν ως η ύψιστη αρετή.
Είναι πολύ γνωστές οι φωνές της κριτικής εναντίον της ολοένα διευρυνόμενης αυτονομίας των ατόμων στις δυτικές δημοκρατικές κοινωνίες. Σύμφωνα με αυτές παρατηρείται μια τάση ενδυνάμωσης του ατομισμού (individualism) αντιτιθέμενη στη συλλογικότητα που έχει επικίνδυνα παραμεληθεί. Στην περίοδο του μεσοπολέμου το αίτημα για την επιστροφή στη χαμένη συλλογικότητα με τον αντίστοιχο εκμηδενισμό της ατομικότητας, υπήρξε βασική συνιστώσα της ναζιστικής ιδεολογίας και εφαρμοσμένης πολιτικής (για μια ενδιαφέρουσα σύγχρονη έκθεση βλ. Cl. Koonz: The Nazi Concience, The Belknap Press of Harvard University Press, 2003, Cambridge, Mas.).
Γίνεται λοιπόν σαφές ότι δε μπορούμε να μη λάβουμε υπ’ όψη το ιστορικο-κοινωνικό πλαίσιο εντός του οποίου θα διεξαχθεί η συζήτηση. Η συζήτηση αυτή γύρω από την αναζήτηση μιας ισορροπίας του ατόμου έναντι της κοινωνικής ομάδας που θα παίρνει υπ’ όψη τις σημερινές κοινωνικοιστορικές παραμέτρους, βρίσκεται εν εξελίξει. Το σημείο που θα σταθεροποιηθεί αυτή η ισορροπία δεν μπορεί να μην επηρρεάσει και την αντίστοιχη θέση της αυτοθυσίας στην ηθική δεοντολογία.

Γιώργος Κοσπεντάρης
e-mail:math.uoa.gr