Η γλώσσα και η εκδίκηση της πλέμπας

Δε μ’ αρέσει ο τρόπος που φαίνεται να εξελίσσεται η γλώσσα μας. Δεν είμαι του αντικειμένου και δεν έχω επαγγελματική άποψη πάνω στο θέμα, αλλά είμαι χρήστης και έχω ανάγκες. Και δε μ’ αρέσει ο τρόπος που φαίνεται να εξελίσσεται η γλώσσα μας.

Η πρώτη προτεραιότητα κάθε πολιτικού είναι να παραμείνει στην εξουσία. Δεν υπάρχει πλεονέκτημα στο να κάνει το «σωστό», αν αυτό έχει ως συνέπεια να χάσει τις επόμενες εκλογές. Λογικό. Έτσι, ακόμα κι αν κάποια συγκεκριμένη κυβέρνηση διαθέτει βαθιά κατανόηση των πολιτικών καταστάσεων, σε ένα δημοκρατικό σύστημα είναι αναγκασμένη να πάρει το λαό με το μέρος της. Πάνω σε ένα πολιτικό πρόβλημα οφείλει να πείσει για τις αποφάσεις της τον κάθε κομπλεξικό, ανίδεο, ανόητο, μεταξύ άλλων. Αυτό μπορεί να γίνει με δυο τρόπους: ή να αποφασίσει το «σωστό» και να καταφέρει να τον κοροϊδέψει έτσι, ώστε να τον πάρει με το μέρος της για όλους τους λάθος λόγους ή να πάει με τα νερά του. Το δεύτερο είναι το δυσκολότερο. Η παιδεία μπορεί να παίξει κάποιο ρόλο στο να μειωθούν οι κομπλεξικοί, οι ανίδεοι και οι ανόητοι, αλλά στην Ελλάδα ο όρος παιδεία αποτελεί ανέκδοτο, και επιπλέον ακόμα κι ένα «καλό» εκπαιδευτικό σύστημα δε θα μπορούσε ποτέ να φέρει τους ανθρώπους στο κατάλληλο επίπεδο. Η δημοκρατία, παρόλα τα πλεονεκτήματά της (και μειονεκτήματα) σε σχέση με τα άλλα συστήματα, δεν παύει να μου είναι αντιπαθής.

Στο σχολείο έμαθα ένα σωρό κανόνες πάνω στη σωστή χρήση τής γλώσσας. Κάποιους τους θυμάμαι ακόμα, άλλους τους ξέχασα. Κάποιους τους προδίδω επίτηδες. Σε μια παλιά διαφήμιση, ο Κάλβιν Κλάιν έλεγε: First you learn the rules, then you break them. Κάποιους καταλάθος. Μερικοί κανόνες άλλαξαν. Προς το καλύτερο; Προς το χειρότερο; Δεν μπορώ να καταλάβω.

Πολλές φορές συλλαμβάνω τον εαυτό μου να ψάχνει στο google για τη σωστή ορθογραφία μιας λέξης. «Μανώλης», 299’000 αποτελέσματα, «Μανόλης», 120’000 αποτελέσματα. Σε αυτήν τη λέξη έχει σταματήσει να υπάρχει σωστό και λάθος. Κι αν ο κάθε τρόπος γραφής μιας λέξης έχει τους υποστηρικτές και τους πολέμιους, η λογική πάνω στην οποία έχει κτιστεί το σύνολο της ορθογραφίας των λέξεων δε μου βγάζει κανένα νόημα. Κανόνες που μοιάζουν αυθαίρετοι, κάποιοι δεν ήταν παλιά, αλλά τώρα είναι, εξαιρέσεις επί εξαιρέσεων. Η γλώσσα που χρησιμοποιούμε μοιάζει με ένα γραφειοκρατικό φαινόμενο σαν αυτό που περιγράφει ο Κάφκα στη «Δίκη», μοιάζει με το ελληνικό Σύνταγμα. Σαν να έχει επινοηθεί από μια διαπλεκόμενη επιτροπή εγωμανών μέθυσων.

2005, νομίζω. Είμαι μέσα σ’ ένα ταξί και το ραδιόφωνο είναι ανοικτό. Ο αδερφός τού Γιωργάκη Παπανδρέου μιλάει για τον αδερφό του. «Έχει πολύ καλή αντίληψη για το τι είναι σωστό για τη χώρα, αλλά δεν ήταν πολιτικός. Τώρα έχει αρχίσει να γίνεται». Κάτι τέτοιο, περίπου. Έχει αρχίσει να γίνεται πολιτικός; Μα η μόνη διαφορά που επιδεικνύει είναι το ότι έχει κάνει στροφή προς τη σάπια νοοτροπία τού πατέρα του, λαϊκισμός και παπαρηγίζουσες επιθέσεις προς την κυβέρνηση, άσχετα από την ουσία τού θέματος. Αυτό το ονομάζουν χωρίς ντροπή «γίνεται πολιτικός», το λέει ο ίδιος του ο αδερφός, όχι για να κτυπήσει την αντιπολίτευση, αλλά για να δικαιολογήσει το γιατί ο αδερφός του έχασε τις προηγούμενες εκλογές.

Ο τρόπος που γράφονται τα χρηστικά λεξικά, ακόμα κι εκείνο τής Ακαδημίας Αθηνών, έχει αλλάξει πλέον. Οι επιστήμονες, φιλόλογοι ή και ό,τι άλλο έχουν εκεί μέσα, στηρίζονται κυρίως σε παλιότερες εκδόσεις των λεξικών αυτών, αλλά και στο google. Αν ένα μάτσο αγράμματοι έχουν blogs ή γράφουν οπουδήποτε διαδικτυακά και χρησιμοποιούν μια λέξη με εμφανέστατα λανθασμένο τρόπο, λανθασμένο με βάση τους ισχύοντες κανόνες, είτε ορθογραφικά είτε εννοιολογικά, αυτή η λέξη/έννοια κάποια στιγμή θα μπει στο λεξικό. Τα λεξικά έχουν πάψει να διδάσκουν και έχουν αναλάβει το ρόλο τού μαθητευόμενου. Κι ο διδάσκαλος ποιός είναι; Είναι και τα παιδιά εκείνα που δεν κατάφεραν να μάθουν τίποτα στο σχολείο.

Δεν πιστεύω ότι το πρόβλημα είναι η παιδεία, ότι δεν καταφέραμε να έχει ο μέσος απόφοιτος λυκείου κάποιο αποδεκτό επίπεδο σκέψης. Αυτό είναι δευτερεύον πρόβλημα ή μάλλον η λύση του θα έπρεπε να ακολουθεί χρονικά και όχι να προηγείται. Το πρόβλημα φαίνεται να είναι ότι οι ίδιοι οι Έλληνες φιλόλογοι δεν μπορούν να καταλήξουν σε μια λογική αιτιολόγηση των κανόνων τους. Τα επιχειρήματα που ακούω, ως εξωτερικός παρατηρητής, είναι συνήθως του στιλ «αυτό κάποτε γραφόταν έτσι, οπότε τώρα πρέπει να γράφεται κάπως έτσι». Δηλαδή κάποτε σφάζαμε Τούρκους, τώρα τουλάχιστον ας τους βρίζουμε. Ή «ο κόσμος το χρησιμοποιεί έτσι». Ο κόσμος. Δηλαδή: ο μέσος μαλάκας Έλληνας, που λέει κι ο Γεωργίου.

Φαντάζομαι ότι πρέπει να υπάρχουν επιστημονικές εργασίες πάνω σε μια χρήση τής γλώσσας που θα προσφέρει συγκεκριμένα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Και μια άλλη χρήση με διαφορετικές ιδιότητες. Δεν έχω ιδέα. Κανείς δε μιλάει για αυτό. Οι γλωσσολόγοι έχουν γίνει κι αυτοί πολιτικοί. Ανήκουν σε στρατόπεδα, αλλά πουθενά δεν ακούω τις αιτιολογήσεις των επιχειρημάτων τους. Υπάρχει μια καλύτερη γλώσσα; Ποιά είναι; Γιατί; Πώς αποδεικνύεται αυτό; Εν τέλει, μου φαίνεται πως δεν ξέρουμε τι θέλουμε από τη γλώσσα μας. Η απάντηση είναι 42, αλλά η ερώτηση μας διαφεύγει.

Βρίσκομαι μέσα στο ταξί που ανέφερα και πριν. Κοιτάζω έξω από το παράθυρο, βλέπω τις δυο βιτρίνες, που σχηματίζουν ορθή γωνία μεταξύ τους, ενός μαγαζιού στη Φιλολάου. Και μια επιγραφή στην καθεμιά: «Πωλείται» και «Πωλήται». Ξανασυγκεντρώνω την προσοχή μου στο ραδιόφωνο, στη φωνή τού αδερφού τού Γιωργάκη Παπανδρέου.

Στο κείμενο αυτό δεν υπάρχει συμπέρασμα. Τουλάχιστον όχι κάποιο που να διέκρινα εγώ.