Διαχείριση Δασών και προβλήματα

του αναγνώστη μας Γιάννη Αρ.

Ξεκίνησα να γράφω τα παρακάτω σαν σχόλιο σε θέμα για τα δάση στο blog του λ:ηρ αλλά μου προέκυψε θέμα.

Αυτοί που διαχειρίζονται τα δάση και το φυσικό περιβάλλον στην Ελλάδα (το δημόσιο δηλαδή) δεν έχουν την δυνατότητα να ακολουθήσουν αυτά που προκύπτουν από την έρευνα και αναλώνονται σε γραφειοκρατικά θέματα και μόνο. Οι διαφορές μεταξύ Ελλάδας και κρατών όπως οι ΗΠΑ, Καναδάς, Γερμανία, Γαλλία κ.λπ. όσον αφορά την διαχείριση των δασών, είναι καταρχήν η έκταση. Τα κράτη που προανέφερα έχουν τεράστιες εκτάσεις χωρίς την πίεση των οικισμών και αυτό αποτελεί τον κύριο λόγο για το ότι καταφέρνουν να έχουν δασική πολιτική που έφερε σαφώς θετικά οικονομικά αποτελέσματα στο παρελθόν και μπορεί να στηρίζει και το σήμερα.

Στην Ελλάδα αντίθετα αυτό δεν συμβαίνει. Παντού σε όποια κορυφή και αν ανέβεις θα βρεις σημάδια ανθρώπινης δραστηριότητας που ξεκινούν από τα αρχαία χρόνια και φτάνουν μέχρι το σήμερα. Κάθε περιοχή (εννοώ μικρή περιοχή της τάξης δεκάδων στρεμμάτων) έχει την δική της ιστορία που είναι διαφορετική από την διπλανή και που υπάρχουν άνθρωποι που μπορεί να μην μένουν εκεί αλλά την θεωρούν κοιτίδα τους.

Η δασική υπηρεσία της Ελλάδας ξεκίνησε από την αρχή του Ελληνικού κράτους (ο Όθωνας έφερε δασοκόμους από την Γερμανία) και συνέβαλε σημαντικά στην ανάπτυξη του Ελληνικού Κράτους. Ίσως μέχρι τα τέλει του 60 να ήταν η ποιο παραγωγική υπηρεσία της Ελλάδος. Ενδεικτικά αναφέρω ότι το 80% των δρόμων της Ελλάδος που διασυνδέει οικισμούς έχει συνολικά υλοποιηθεί από την δασική υπηρεσία. ( το υπόλοιπο το κατασκεύασαν οι Γερμανοί στην κατοχή)

Η μέθοδος διαχείρισης που ακολουθεί για τα παραγωγικά δάση (παραγωγικά λέμε τα δάση που παράγουν ξυλεία άρα υπάρχει και οικονομικό αποτέλεσμα) είναι η καλύτερη στον κόσμο από περιβαλλοντική άποψη από οικονομική άποψη και από την κοινωνική άποψη. Θα προσπαθήσω να την περιγράψω με λίγα λόγια. Είναι οι επιλεκτικές υλοτομίες, δηλαδή, σε κάθε τμήμα δάσους υπολογίζεται η συνολική ποσότητα ξύλου που παράγεται στο διάστημα μίας δεκαετίας συνήθως (το διάστημα αυτό εξαρτάτε από το είδος των δένδρων και την γονιμότητα του τόπου) και αυτή αφαιρείται με την μορφή μεγάλων κορμών μία φορά στο ίδιο χρονικό διάστημα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα το δάσος να μην έχει επιπτώσεις από την υλοτομία. Ουσιαστικά αφαιρούνται μεγάλα δένδρα διάσπαρτα δημιουργώντας μικρά διάκενα που υποστηρίζουν την πανίδα και την φυσική αναγέννηση του δάσους. Επειδή δεν είναι δυνατή η χρήση μεγάλων μηχανημάτων οι επενδύσεις κρατούνται χαμηλά και ταυτόχρονα δίνεται εργασία σε κόσμο της περιοχής συντηρώντας οικισμούς που δεν είχαν άλλη διέξοδο για εργασία. Μπορεί η μη μηχανοποίηση να μοιάζει αρνητική αλλά θα πρέπει να σας αναφέρω ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα της δασοπονίας παγκοσμίως είναι τα υψηλά κόστη που προκύπτουν από τον δανεισμό για επενδύσεις σε μηχανολογικό εξοπλισμό. Για να το διευκρινίσω, επενδύθηκαν μεγάλα ποσά στην δασοκομία , ειδικά τις δεκαετίες 70 80 για μεγάλα μηχανήματα που μπαίνουν στο δάσος και κόβουν δένδρα τα αποκλαδώνουν (καθαρίζουν τα κλαδιά), τα κόβουν στα επιθυμητά μήκη και τα μεταφορτώνουν σε φορτηγά που ακολουθούν. Πίσω από αυτά έρχονται άλλα μηχανήματα που οργώνουν , ενσωματώνουν τα υπολείμματα στο έδαφος και φυτεύουν νέα φυτά που έχουν παραχθεί σε φυτώρια. Αυτή η διαδικασία που ακολουθείται στα περισσότερα ανεπτυγμένα κράτη, επιλέχτηκε κυρίως γιατί στις οικονομοτεχνικές μελέτες εμφάνιζε μικρότερο κόστος ανά κυβικό μέτρο παραγόμενου ξύλου. Όταν όμως η αγορά του ξύλου άλλαξε, καταστροφές από καιρικά φαινόμενα ή από αρρώστιες μείωσαν την αξία και την τιμή του ξύλου τότε τα επιτόκια "πλάκωσαν" αυτές τις επενδύσεις. Το ποιο μεγάλο κραχ στην αγορά του ξύλου (αν δεν είναι το ποιό μεγάλο είναι σίγουρα από τα μεγαλύτερα) ήρθε με την πτώση της ΕΣΣΔ. Άρχισαν παντού στην Ρωσία, υπερβολικές υλοτομίες που έριξαν παγκοσμίως την τιμή του ξύλου και ανέτρεψαν πολλά και μεγάλα αναπτυξιακά πλάνα παγκοσμίως. Το άλλο μεγάλο πρόβλημα αυτής της εκμηχάνισης ήταν η μεγάλη οικολογική καταστροφή που προέκυπτε από τον τρόπο υλοτομίας. Τεράστιες εκτάσεις έμεναν γυμνές για πάρα πολλά χρόνια. Επίσης αλλοιωνόταν σε τεράστιο βαθμό ο χαρακτήρας της περιοχής τόσο με την υλοτομία όσο και με την φύτευση που ακολουθούσε. Σχεδόν πάντα φυτεύονταν διαφορετικά δένδρα από αυτά που υπήρχαν φυσικά στην κάθε περιοχή. Αυτό είχε σαν συνέπεια και την χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων . Έχουν γυριστεί αρκετά έργα , κυρίως στην Αμερική για αυτό το θέμα. Άλλα παρουσίαζαν την άποψη των δασεργατών άλλα των οικολόγων και άλλα των κατοίκων κάποιων περιοχών. Το ότι μειώθηκαν δραματικά τα τροπικά δάση έχει να κάνει με τα παραπάνω. Όχι απόλυτα αλλά έχει σχέση αφού τα τροπικά ξύλα είναι καλλίτερα και με διαταραγμένη την αγορά του ξύλου επικράτησαν του ανταγωνισμού εύκολα. Επίσης διατέθηκε στην αγορά μεταχειρισμένος μηχανολογικός εξοπλισμός που κατέληξε σε χώρες με τροπικά δάση. Ακόμα μεγάλες εταιρίες που είχαν κατασκευάσει τέτοιο μηχανολογικό εξοπλισμό τον διέθεσαν εκεί αφού τα ανεπτυγμένα κράτη δεν μπορούσαν να τον απορροφήσουν για οικονομικούς λόγους.

Με βάση τα παραπάνω είναι φανερό το πόσο υπερτερεί η μέθοδος που εφαρμόζεται στην Ελλάδα και σημειώνω ότι είναι η μέθοδος που πλέον είναι ζητούμενο για κάθε δάσος τόσο από οικολογικές οργανώσεις όσο και από διεθνείς οργανισμούς γιατί είναι η μοναδική που εξασφαλίζει (στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό) την αειφορική διαχείριση των δασών εξασφαλίζοντας οικονομικά οφέλη χωρίς να εκμηδενίζει τα υπόλοιπα αγαθά που προσφέρει το δάσος και που τώρα εμφανίζονται να είναι ποιο σημαντικά από την παραγωγή ξύλου.(αναφέρομαι σε περιβαλλοντικά και πολιτιστικά αγαθά)

Πρέπει να αναφέρω ότι ο σχεδιασμός και οι επενδύσεις στα δάση έχουν δύο ιδιαιτερότητες που τα ξεχωρίζουν από άλλες μορφές επενδύσεων. Η πρώτη αφορά τους χρόνους παραγωγής ανάλογα του είδους του δένδρου έχουμε χρόνους ωρίμανσης από 15-20 χρόνια σε ταχιαυξή είδη πχ Λεύκα και πάμε στα 120 σε είδη όπως η Δρυς. Φανταστείτε το μέγεθος της ανασφάλειας να πρέπει να σχεδιάζεις για τέτοιους χρόνους. Η δεύτερη αφορά την πρωτογενή παραγωγή των δασών και του φυσικού οικοσυστήματος. Η παραγωγή δεν ξεπερνάει το 3 με 3,3 % (μπορεί να κάνω λάθος για αυτά τα νούμερα αλλά το λάθος δεν είναι πάνω από μισή μονάδα, επίσης τα νούμερα αυτά αφορούν το μέγιστο δυνατό). Αυτό σημαίνει ότι αν με σταθερές μεθόδους πετύχουμε μεγαλύτερες αποδώσεις τότε καταναλώνουμε κεφάλαιο δηλαδή καταστρατηγούμε την αειφορία. Τα παραπάνω αποτελούν τις κύριες αιτίες που οι επενδύσεις στα δάση και γενικά στο φυσικό περιβάλλον είναι μικρές. Επίσης επειδή ακριβώς συσσωρεύονται αξίες για μεγάλο χρονικό διάστημα είναι πολύ δελεαστικό να ρευστοποιηθούν νωρίτερα από τον διαχειριστή αλλά τα αποτελέσματα είναι καταστροφικά.

Επανέρχομαι στην Ελλάδα στο θέμα της οικοπεδοποίησης και της συνεπαγόμενης καταστροφής των δασών. Υπάρχει λύση και είναι απλή: να γίνει μία γενναία αύξηση στα σχέδια πόλεων και να απαγορευτεί η εκτός σχεδίου δόμηση. Αυτό θα ήταν πολύ οικονομικό μακροπρόθεσμα αφού και οι υποδομές θα ήταν ποιο εύκολο να οργανωθούν και οικονομικότερο να κατασκευαστούν. Θα γλίτωνε και η πολύτιμη γεωργική γη που τώρα υποβαθμίζεται ασύστολα παντού στην Ελλάδα. Ποιο είναι όμως το πρόβλημα σε αυτή την περίπτωση. Η οικονομία της Ελλάδας στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην υπεραξία που παράγεται από την αλλαγή χρήσης γης. (εκτάσεις δασικές χορτολιβαδικές και αγροτικές μετατρέπονται σε αστικές) Παράγονται μεγάλες αξίες που συντηρούν την οικοδομική δραστηριότητα στην Ελλάδα και επιπλέον γίνεται και εισαγωγή κεφαλαίων . Αυτά τα κεφάλαια μένουν στην Ελλάδα δεν είναι κεφάλαια όπως αυτά του εμπορίου που μεγάλο τους μέρος φεύγει από την Ελλάδα. Βέβαια αυτά τα κεφάλαια στην ουσία αποτελούν ρευστοποίηση των μελλοντικών παραγωγών του περιβάλλοντος, αλλά δεν γνωρίζω κατά πόσο η Ελληνική οικονομία αντέχει να μην τα έχει. Αυτό που γνωρίζω είναι ότι σίγουρα και τέτοιας μορφής διαχείριση θα μπορούσε να γίνει με πολύ καλύτερους όρους ώστε και ποιο αποτελεσματική οικονομικά να ήταν και πολύ μα πολύ λιγότερη ζημιά στο περιβάλλον να κάνει. Με τις τακτικές που ακολουθούμε τώρα, έχουμε αφήσει τα παραπάνω να τα διαχειρίζεται «η Μαφία» και για τον λόγο αυτό βλέπουμε να καίγεται ένας Εθνικός Δρυμός όπως αυτός της Πάρνηθας. Σημειώνω ότι είναι ο δεύτερος Εθνικός Δρυμός που καίγεται στην Αττική. Ο άλλος ήταν του Σουνίου, δεν ξέρω αν υπάρχει ακόμα έστω και στα χαρτιά.

Για να κλείσω επιτέλους, συμπληρώνω ότι το θέμα είναι μεγάλο απαιτείται καλή ενημέρωση από όλους για να είμαστε σε θέση και να διεκδικούμε και να ελέγχουμε την πολιτεία. Επίσης είναι σαφές ότι αυτά που ανέφερα παραπάνω είναι απλές αναφορές και όχι πλήρης ανάλυση.