Κράτος:το φιλελεύθερο εργαλείο

Νομίζω ότι τα πράγματα είναι λίγο περίεργα...Κοιτάζοντας τον τελευταίο καιρό δύο από τα καλύτερα blogs που παρακολουθώ, του Greek Rider και της Cynical, είναι αλήθεια πως έχω ανησυχήσει.Και αυτό γιατί έχουν βαλθεί να αποδείξουν πως αυτό που (κακώς, πολύ κακώς) ονομάζεται "νεοφιλελευθερισμός" (επιτρέψτε μου να το αποκαλώ "νεοσυντηρητισμό" από δω και πέρα και για την υπόλοιπη ζωή μου) είναι ασυνάρτητος, γεμάτος αντιφάσεις, απάνθρωπος σαν ιδεολογία και σαν πράξη και καταστροφικός για την ευημερία.Μην παρεξηγηθώ:ο νεοσυντηρητισμός αποτελεί την αιτία όλων των κακών για όσους μπορούν να συλλαβήσουν τη λέξη (είναι αυτό που λέει ο Μανδραβέλης, ότι στην Ελλάδα έχουμε το "μεταφυσικό φιλελευθερισμό", την ιδεοληψία ότι ο νεοφιλελευθερισμός ευθύνεται για τα πάντα!)!Απλά πίστευα ότι μορφωμένα, ψαγμένα και ιδιαιτέρως σκεπτόμενα άτομα, όπως οι παραπάνω bloggers θα είχαν βαρεθεί να κάνουν αυτή τη δουλειά εδώ και πολύ καιρό.Δράττομαι και της ευκαιρίας να δώσω και ένα περίγραμμα των σκέψεων μου για το κράτος.Και να υποστηρίξω γιατί αυτές είναι πολύ πιο φιλελεύθερες από διάφορες συντηρητικές ακρότητες...

Κατ'αρχάς, νομίζω πως οποιαδήποτε νέα κριτική εναντίον του νεοσυντηρητισμού είναι πλέον άχρηστη.Και αυτό γιατί αυτό το πράγμα...ουσιαστικά δεν υπάρχει!Δεν υπάρχει ως ιδεολογία και ούτε καν ως πρακτική με την έννοια που ακούγεται!Οι φιλελεύθεροι έχουν βαρεθεί να δηλώνουν πως οι νεοσυντηρητικοί δεν τους εκφράζουν και το μόνο που μπορώ εγώ να δω σα "νεοφιλελεύθερο", με την έννοια των κριτικών, είναι το ρεπουμπλικανικό κόμμα στην Αμερική.Για να μιλήσεις όμως για μια ιδεολογία χρειάζεσαι βιβλία, άρθρα, δημοσιεύσεις, στοχαστές και διανοητές.Αυτή τη λατρεία προς την αγορά δεν υπάρχει κανείς άνθρωπος με σώας τας φρένας που να την υπερασπίζεται σε τέτοιο βαθμό.Αυτοί που το κάνουν δεν είναι εκπρόσωποι κάποιας συγκροτημένης ιδεολογίας αλλά...καθάρματα!Είναι ασυνήδειτοι μεγαλοκαπιταλιστές, καθάρματα που προσπαθούν να εκμεταλλευτούν τα πάντα για να βγάλουν λεφτά, τα golden boys και οι μεγαλολομπίστες που δίνουν τα λεφτά τους για να στηρίξουν την εκστρατεία της Πέιλιν!Αυτούς αν τους ρωτήσεις δεν ξέρουν τι θα πει φιλελευθερισμός και δεν έχουν ιδέα περί μηχανισμών κατανομής των πόρων, κοινωνικής δικαιοσύνης, αοτελεσματικότητας της αγοράς κλπ.Απλά θέλουν να βγάζουν λεφτά και δεν τους νοιάζει ποσός ποιον και πόσο θα τον εκμεταλλευτούν.Δεν απαντούν με τα λόγια κάποιου διανοητή-φιλοσόφου-εκπροσώπου της ιδεολογίας τους:δεν έχουν ιδεολογία για να της προσδώσει κανείς και κάποιο όνομα (και δη ένα όνομα που συκοφαντεί ένα από τα μεγαλύτερα φιλοσοφικά ρεύματα της Ιστορίας, το βασικό απόγονο του πολιτισμού και το θεμέλιο του δυτικού πολιτισμού).Έχουν στόχο το κέρδος και την επιρροή-και δεν ξέρω γιατί σε αυτή την κατηγορία ανθρώπων πρέπει να δώσουμε όνομα...

Δε βλέπω λοιπόν γιατί κάποιος να καταναλώνει φαιά ουσία για να δείξει ότι ένα ασυνάρτητο πράγμα είναι...ασυνάρτητο!Αν θέλει κάποιος την απληστία, την ανηθικότητα και το συντηρητισμό (δηλαδή πράγματα με καλώς ορισμένο περιεχόμενο εδώ και χρόνια) να τα αποκαλεί "νεοφιλελευθερισμό" μπορεί να το κάνει, αν και ως φιλελεύθερος νιώθω λίγο προσβεβλημένος.Πριν αρχίσω τα του κράτους να θυμίσω ότι υπάρχει ένα πράγμα στο οποίο πιστεύουν όλοι οι φιλελεύθεροι (από το Μιλλ μέχρι το Νόζικ) είναι ότι ο ελεύθερος ανταγωνισμός είναι η πιο κατάλληλ μορφή οικονομικής οργάνωσης των αγορών.Δε βλέπω, λοιπόν, γιατί να κοτσάρεις το συνθετικό "φιλελεύθερος" σε ανθρώπους που υποστηρίζουν τα τεράστια ιδιωτικά μονοπώλια και τις ανεπιθύμητες επιχειρηματικές πρακτικές-ανηθικότητες.

Νομίζω πως από τον Λοκ και μετά όλοι οι λογικοί άνθρωποι συμφωνούν στις πολιτικές-κοινωνικές ελευθερίες που οι φιλελεύθεροι πρώτοι διακήρυξαν και ζήτησαν, οπότε ένα κείμενο για το θέμα αυτό το 2009 θα ήταν λίγο περιττό.Το βασικό ζήτημα έγκειται στην παρέμβαση του κράτους στην οικονομική ελευθερία με ό,τι αυτή συνεπάγεται.Ας δούμε τι πιστεύει ένας φιλελεύθερος, λοιπόν...Ο φιλελεύθερος πιστεύει στο ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΔΥΝΑΤΟ ΚΡΑΤΟΣ.Θα το ξαναγράψω για να το προσέξουμε:ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΔΥΝΑΤΟ ΚΡΑΤΟΣ.Προσοχή γιατί όλες οι λέξεις παίζουν ρόλο στη φράση αυτή και γι' αυτό τις βάλαμε.Τι συμπεράσματα βγαίνουν;Πρώτον, ο φιλελεύθερος θεωρεί απαραίτητη την ύπαρξη της συγκεκριμένης ένωσης πολιτών με το όνομα κράτος/πολιτεία(state).Τη θεωρεί απαραίτητη για πολλούς λόγους (π.χ. κράτος δικαίου, κράτος πρόνοιας, προστασία ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι μερικοί λόγοι) και δεν μπορεί να δει την κοινωνία χωρίς αυτό-θα ήθελε, γιατί δεν θα επιθυμούσε κανένα φραγμό στην ατομική ελευθερία, αλλά ξέρει, από το Χομπς και μετά, πως η ανεξέλεγκτη ελευθερία του ενός αποτελεί περιορισμό στην ελυθερία του άλλου.Γι' αυτό βάλαμε τη λέξη "κράτος" στην παραπάνω τριάδα:επειδή ο φιλελεύθερος πιστεύει ότι η λειτουργία του κράτους είναι ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ.

Δεύτερον, η λειτουργία αυτή πρέπει να είναι εργαλειακή και στο ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΔΥΝΑΤΟ επίπεδο.Ο φιλελευθερισμός ξεκίνησε ως πολέμιος ενάντια στη μοναρχία και τον απολυταρχισμό και από τότε είναι ιδιαίτερα καχύποπτος ως προς οποιαδήποτε αρχή/κράτος.Δε βλέπει την εξουσία (κράτος) ως κάτι το ανώτερο, που βρίσκεται πέρα και πάνω από το άτομο και ξέρει καλύτερα από το ίδιο τα άτομο ποιο είναι το καλύτερο γι'αυτό.Το κράτος είναι ένα εργαλείο που αν χρησιμοποιηθεί σωστά έχει τη δυνατότητα να κάνει τη ζωή των ανθρώπων καλύτερη (και πιο ελεύθερη και πιο πλούσια).Αυτό το υποστηρίζουν όλοι οι φιλελεύθεροι (εκτός από κάποιες ακραίες εξαιρέσεις τύπου Rothbard και διάφορων αναρχοφιλελευθέρων) από τον Λοκ μέχρι τον Keynes, τον Χάγιεκ και τον Rawls:το κράτος είναι ένα εργαλείο.Όλη η συζήτηση γίνεται (και εκεί βρίσκονται και οι διαφωνίες στο φιλελεύθερο χώρο π.χ. μεταξύ Νozick και Rawls) για το ποια πρέπει να είναι τα όρια αυτού του κράτους για να κάνει όντως την κοινωνία δικαιότερη και πιο ελεύθερη χωρίς να παραβιάζει την ατομική ελευθερία (η προσέγγιση είναι ξεκάθαρα ατομοκεντρική-το κέντρο της κοινωνίας είναι το άτομο και τα πιο σημαντικά πράγματα είναι η ατομική ελευθερία και η ατομική ευημερία).

Πάμε στις πιο παρεξηγημένες λέξεις:στο ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΔΥΝΑΤΟ πρέπει να κυμαίνεται η κρατική παρέμβαση σε όλες τις σφαίρες-πολιτική, κοινωνία, οικονομία.Και οι δύο λέξεις έχουν σημασία!Δεν πρέπει να διαβάζουμε μόνο το "ελάχιστη" αλλά "ελάχιστη δυνατή"!Αυτό σημαίνει ότι ο φιλελεύθερος πιστεύει ότι το κράτος ΠΡΕΠΕΙ να παρεμβαίνει αλλά ΜΟΝΟ όπου χρειάζεται και η παρέμβαση του μπορεί να κάνει τα πράγματα καλύτερα.Οποιαδήποτε άλλη παρέμβαση είναι καταχρηστική και παραβιάζει την ατομική ελευθερία.Προσοχή:και η ελάχιστη παρέμβαση αποτελεί παραβίαση της ατομικής ελυθερίας, αλλά ο φιλελεύθερος τη θεωρεί απαραίτητη για να εξασφαλίσει το μέγιστο ίσο δυνατό βαθμό ελευθερίας για όλους!Π.χ. το να κλείνεις ανθρώπους στη φυλακή αποτελεί παραβίαση της ατομικής τους ελευθερίας.Ο φιλελεύθερος, όμως, τη δέχεται -αρκεί να γίνεται σε πολιτισμένες συνθήκες και όχι όπως στις ελληνικές φυλακές-και την επικροτεί για να προστατεύσει την ελευθερία των υπολοίπων από κάποιον που παραβίασε τους συμφωνημένους νομικούς περιορισμούς.Εδώ το κράτος πρέπει να παρέμβει αλλά σεβόμενο την ατομική ελευθερία του φυλακισμένου (και αφού έχουν τηρηθεί οι βασικές αρχές του κράτους δικαίου κλπ) και μόνο μέχρι το σημείο που είναι απαραίτητο-οποιαδήποτε φυλάκιση χωρίς λόγο δεν επιτρέπεται.

Η φιλελεύθερη αρχή της ελάχιστης παρέμβασης τηρείται για δύο λόγους:α)κρατική παραβίαση σημαίνει παραβίαση ατομικής ελευθερίας και αυτή πρέπει να τηρείται στο ελάχιστο δυνατό επίπεδο και β)τα πράγματα χωρίς την κρατική παρέμβαση γίνονται καλύτερα.Θα τελειώσουμε με μερικές εφαρμογές στην οικονομική ζωή για να γίνουμε κατανοητοί.Είπαμε πως το κέντρο της φιλελεύθερης σκέψης είναι η ατομική ελευθερία και η προστασία της (απέναντι σε οποιαδήποτε εξουσία/αρχή).Δυστυχώς, όμως, όπως είπε και ο Σεν (δηλαδή ποιος Σεν;!Ο Μαρξ το είπε αλλά λέμε τώρα...) κάτω από ένα επίπεδο ευημερίας ο άνθρωπος δεν μπορεί να απολαύσει τον οσοδήποτε μεγάλο βαθμό ελευθερίας.Γι'αυτό και ο Χάγιεκ αφιερώνει το μεγαλύτερο μέρος του σημαντικότερου βιβλίου του (τη..."συνταγή ελευθερίας" του, το μανιφέστο του-ας μην ξεχνάμε ότι για ένα φιλελεύθερο η ατομική ελυθερία είναι το κέντρο της σκέψης του), του "Συντάγματος της ελευθερίας", στο κράτος πρόνοιας.Γι'αυτό και ο Keynes είπε ότι "μακροπρόθεσμα θα είμαστε όλοι νεκροί" και ζήτησε την κρατική παρέμβαση στις περιόδους των οικονομικών κρίσεων, γι'αυτό και ο Rawls ζητάει τη δικαιοσύνη ως ακριβοδικία, γι'αυτό και ο Friedman (όχι ο οποιοσδήποτε κευνσιανός αλλά ο Friedman!!!) ζήτησε τήν καθιέρωση του ελάχιστου εισοδήματος για όλους. Απλά η φιλελεύθερη βιβλιογραφία προσπαθεί να βρεί τους τρόπους να γίνει αυτή η παρέμβαση χωρίς να παραβιάζεται η ατομική ελευθερία και όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικά.

Και εκεί που έχει καταλήξει είναι ότι τα πράγματα γίνονται καλύτερα όταν γίνονται μόνα τους.Όταν υπάρχει κοινωνία πολιτών, αυτοοργάνωση, ελεύθερο εμπόριο και ελεύθερος ανταγωνισμός.Οι παρεμβάσεις γίνονται μόνο εκεί που η ελευθερία αδυνατεί να συνδυαστεί με αποτελεσματικότητα και παράγει προβλήματα:εξωτερικότητες, δημόσια αγαθά, φυσικό μονοπώλιο, μεγάλη φτώχεια (ναι, η πραγματικά μεγάλη φτώχεια είναι στρέβλωση!).Αλλιώς το κράτος πρέπει να μένει έξω από τη ζωή των πολιτών.Ο φιλελεύθερος έλαβε υπόψην του το Μαρξ που τον κατηγόρησε για στείρα δικαιωματοκρατία και του λέει:εξασφαλίζω ένα δίκτυ προστασίας της ευημερίας για όλους!Το τι θα πρέπει να περιλαμβάνει, με τι φορολογία θα το εξασφαλίζουμε κλπ θα τα βρούμε και ίσως και να διαφωνούμε μεταξύ μας, αλλά κανείς δεν θα πεθαίνει στο δρόμο ή θα περνάει όλη του τη ζωή άνεργος αν θέλει να δουλέψει!

Προφανώς και δεν είναι όλοι οι φιλελεύθεροι ίδιοι και δεν υποστηρίζουν τα ίδια ακριβώς πράγματα.Απλά ένιωσα μια ανάγκη να θυμίσω την πίστη στο ελάχιστο δυνατό κράτος, τι ακριβώς σημαίνει αυτό και ποιοι είναι οι πραγματικοί φιλελεύθεροι.Έτσι, για να αποτινάξω τη ρετσινιά του νεοφιλελεύθερου/νεοσυντηρητικού και του ό,τι αυτός ο άθλιος χαρακτηρισμός συνεπάγεται, από πάνω μου.