Κοιτώντας λίγο προς τα πίσω

Η κατασκευή εντυπώσεων δεν είναι πολύ δύσκολη υπόθεση. Και όσο πιο ασαφές και αμφιλεγόμενο είναι ένα ζήτημα τόσο ευκολότερα μπορεί να χρησιμοποιηθει για κάτι τέτοιο. Έχετε παρατηρήσει ότι όταν θέλει κάποιος να μας πείσει για το φαινόμενο της παγκόσμιας υπερθέρμανσης, ποτέ τα διαγράμματά του δεν εκτείνονται προς τα πίσω περισσότερο από μερικές δεκαετίες; Μπορεί να εκτείνεται στο μέλλον με εντυπωσιακά ανύπαρκτα hockeysticks (απότομες καμπύλες μελλοντικής υποθετικής ανόδου της θερμοκρασίας), αλλά προς τα πίσω ποτέ δεν μας μιλάνε για το παρελθόν. Βλέπουμε συχνά εντυπωσιακές ιστορίες επιστημονικής φαντασίας (δηλαδή της φαντασίας κάποιων επιστημόνων και των υποθετικών τους μοντέλων) ενός αβέβαιου μέλλοντος, επίσης συχνά ερμηνείες αλλαγών ενός δυναμικού, πολύπλοκου, πολυπαραγοντικού συστήματος όπως το παγκόσμιο κλίμα ως ανθρώπινη παρέμβαση, αλλά ελάχιστα βλέπουμε αυτό το οποίο είναι καλύτερα τεκμηριωμένο από όλα, με ένα συντριπτικό όγκο στοιχείων, το παρελθόν του κλίματος του πλανήτη μας. Ίσως γιατί δεν προσφέρεται για κινδυνολογία και πολιτική εκμετάλλευση.

Αυτό είναι ένα κλασικό γράφημα που εύκολα δημιουργεί την εντύπωση του αυταπόδεικτου της συμμετοχής του ανθρώπου στην αλλαγή της θερμοκρασίας του πλανήτη, καθώς συμβαδίζει αρκετά αύξηση των ανθρωπογενών εκπομπών:


Γιατί δεν πάει προς τα πίσω πιο παλιά; Μα διότι αν το κάνει τότε αρχίζει η σοβαρή αναντιστοιχία με την ερμηνεία της ανθρωπογενούς συμμετοχής (και η συνεπακόλουθη δυσκολία της πολιτικής της εκμετάλλευσης). Ας εκτείνουμε το γράφημα προς τα πίσω μερικές χιλιάδες χρόνια:

Μάλλον οι Ρωμαίοι έπρεπε να εφαρμόσουν το Πρωτόκολλο του Κυότο...

Ας πάμε στα 100.000 χρόνια. Βλέπουμε ότι η πραγματική άνοδος της θερμοκρασίας συνέβη πριν 10-8 χιλιάδες χρόνια στο Ολόκαινο.

Μάλλον θα φταίνε οι εκπομπές διοξειδίου από το Σέσκλο και το Δίμινι...

Αν πάμε και πιο παλιά θα δούμε πώς ο Homo Erectus προκαλούσε παγκόσμια υπερθέρμανση:


Μπορεί τα τελευταία διαγράμματα να μην δημιουργούν εντυπώσεις όσο το πρώτο, δείχνουν όμως ένα σχεδόν σταθερό πρότυπο εναλλαγών της θερμοκρασίας του πλανήτη. Εναλλαγές μελετημένες από τους γεωλόγους πολύ καλά μέσα από τα αποτυπώματά τους στα ιζηματογενή πετρώματα, τα απολιθώματα, αλλά και μετρήσεις ισοτόπων οξυγόνου σε διάφορα στρώματα σύγχρονων παγετώνων. Έχουμε πολλά να καταλάβουμε αν δούμε τα φαινόμενα μέσα από το πρίσμα του γεωλογικού χρόνου. Σήμερα ζούμε στο Τεταρτογενές.

Πχ ανάλυση δευτερίου του παγετώνα του Vostok:


Το Τεταρτογενές είναι μια υποδιαίρεση του γεωλογικού χρόνου, που εκτείνεται από τα 2 εκατομμύρια χρόνια μέχρι του παρόν (αν και διαφέρει ανάλογα ε τον συγγραφέα από 1,8 έως 2,6 εκ. χρόνια). Το Τεταρτογενές μαζί με τον Τριτογενές απαρτίζουν τον Καινοζωικό Αιώνα. Το Τεταρτογενές με τη σειρά του χωρίζεται στο Πλειστόκαινο (από τα 2 εκ. χρόνια έως τα 10 χιλιάδες χρόνια) και το Ολόκαινο (από τα 10 χιλιάδες μέχρι σήμερα).

Τα ευρήματα από την ανάλυση πετρωμάτων (ιζηματογενών), κυριώς από γεωτρήσεις στους ωκεανούς, έδειξαν ότι περίπου πριν 25 εκατομμύρια χρόνια, το κλίμα της Γης άρχισε να αλλάζει προς το ψυχρότερο και να επεκτείνονται οι πάγοι των πόλων. Η κατάληξη ήταν το κλίμα του Τριτογενούς να χαρακτηρίζεται από μια έντονα πριονωτή διακύμανση με απότομες μεταβολές των κλιματικών συνθηκών από θερμό σε ψυχρό, με τους πάγους των πόλων να συστέλονται και να διαστέλονται σε μεγάλη έκταση. Αυτό συνεχίστηκε και στο Τεταρτογενές που επίσης παρατηρήθηκε μεγάλο εύρος κλιματικών διακυμάνσεων. Στην γεωγραφική ζώνη της Ευρώπης οι ψυχρές περίοδοι είναι γνωστές ως παγετώνες ενώ οι θερμές ως μεσοπαγετώδεις περίοδοι.

Η μεταβολές τους ακολουθούν ένα περιοδικό πρότυπο, όπου παρατηρούνται μεγάλες ψυχρές περίοδοι περίπου 100.000 χρόνων, μεταξύ των οποίων παρεμβάλονται σύντομες θερμές περίοδοι 10.000 με 15.000 χρόνων. Πέρα από αυτην την αδρή διαφοροποίηση, κάθε περίοδος έχει τα δικά της σκαμπανεβάσματα. Σκαμπάνεβάσματα που οφείλονται εδώ και εκατομμύρια χρόνια σε αιτίες, που καμία σχέση δεν είχαν με τον άνθρωπο. Η απάντηση στο ερώτημα τι είναι αυτό που προκαλεί αυτές τις μεταβολές, είναι ακόμα ζήτημα έντονης επιστημονικής διεδεύνησης. Εδώ και 30 χρόνια όμως έχουμε μερικές πολύ καλές ενδείξεις όπως την αστρονομική θέση της Γης σε σχέση με τον Ήλιο (Imbrie, J. and Imbrie, K.P. 1979. Ice Ages: Solving the mystery).

Κανείς δεν αρνείται φυσικά ότι υπάρχουν περιβαλλοντικά ζητήματα που χρειάζονται αντιμετώπιση. Τόσο λόγω των αντικειμενικών περιβαλλοντικών παραγόντων, όσο και ορισμένες φορές από την επέμβαση του πολιτισμού μας, ανακύπτουν οικολογικά ευαίσθητα ζητήματα. Είναι ευθύνη των οργανωμένων κοινωνιών να τα αναγνωρίζουν και να τα αντιμετωπίζουν. Όταν όμως ο στόχος είναι η ρεαλιστική αντιμετώπιση ενός υπαρκτού προβλήματος, σπάνια υπάρχουν περιθώρια για πολιτική εκμετάλλευση. Πώς να στηθεί ένας θίασος κατηγοριών για το σύστημα κτλ επειδή μερικές περιοχές του πλανήτη δεν έχουν αποθέματα νερού; Πώς να ενοχοποιήσουμε τον καπιταλισμό, τις ΗΠΑ κτλ επειδή κάποιοι απατεώνες μπαζώνουν τα ρέματα ή καίνε τα δάση;

Αυτό που χρειάζονται οι επαγγελματίες κινδυνολόγοι είναι ένα ζήτημα παγκόσμιο, ασαφές και δύσκολο στην κατανόηση του, με στοιχεία που δύσκολα μπορούν να διασταυρωθούν, να μην υπάρχει ξεκάθαρη επιστημονική απάντηση, να μπορεί εύκολα να διογκωθεί και να δημιουργήσει πανικό, να μην είναι ρεαλιστικά αντιμετωπίσιμο (ώστε όσες ενέργειες και να γίνουν να υπάρχει κι άλλο περιθώριο για διαμαρτυρία και κινδυνολογία) και φυσικά να μπορεί να αποδοθεί σε αυτόν που θέλουν να πλήξουν πολιτικά. Και καλύτερο τέτοιο ζήτημα από το την υπερθέρμανση του πλανήτη δεν φαίνεται να υπάρχει.

Η διακρής αμφιβολία και ο σκεπτικισμός μας απέναντι στην κινδυνολογία είναι η μόνη μας άμυνα απέναντι στο σύγχρονο δρόμο προς τη δουλεία που απλώνεται μπροστά μας.