Πέμπτη, Αυγούστου 18, 2005

Ενας μαθηματικος, ο Καζαντζακης, και το προβλημα των διγλωσσων

Μικρες βραδυνες καλοκαιρινες σκεψεις

Ξαναδιαβαζα σημερα το "Ο θειος Πετρος και η Εικασια του Γκολντμπαχ" του Αποστολου Δοξιαδη. Αν δεν το χετε διαβασει και σας αρεσουν τα μαθηματικα, οι ιστοριες με λιγο μυστηριο που μιλανε περι των ρομαντικων επιστημονων της αρχης του αιωνα (ξερετε, αυτοι που χρησιμοποιουσαν χαρτι και μελανι και που εστελναν χαρτινα γραμματα ο ενας στον αλλο), οι ιστοριες μανιωδους προσπαθειας ή οι coming of age stories, ριξτε του μια ματια.

Περασα λοιπον απο την σελιδα του και διαβασα λιγο την ιστορια του συγγραφεα. Ειναι ενδιαφερουσα γιατι εκτος των αλλων περιεργων ιδιοτητων του (ας πουμε οτι ξεκινησε στα 15 του, κατοπιν προσκλησεως, σπουδες σαν μαθηματικος στο Κολαμπια της ΝΥ), ειναι ενα ατομο που γραφει και δουλευει σε δυο γλωσσες. Σε ενα πολυ ωραιο κειμενακι του εξηγει την οδυσσεια του μεταξυ δυο γλωσσων. Παραθετω μερικα αποσπασματα:

The first serious book I read was – though perhaps I shouldn’t say this to an audience of non-Greeks*, who may get the wrong ideas – Nikos Kazantzakis’s The life and times of Alexis Zorbas (a.k.a., after the film, as ‘Zorba the Greek’). I have never re-read the book and do not trust a young teenager’s tastes to report on its quality to you. But I remember that this was an intense experience, reading it I definitely had a sense I had entered a fascinating, new terra incognita, a land where words really count, where they function as passageways to hidden treasure – mostly emotional.

Kazantzakis language has come under attack, even ridicule, by modern Greek writers and aesthetes. It is considered an artificial and uneasy amalgam of a rather extreme form of ‘demotic’, popular, often strongly idiomatic speech, with a heavy philosophical conceptual structure, a Nietzschean philosopher speaking in enigmatic, half-invented peasant tongues.


..........................οπως και να το κανουμε ο ανθρωπος ηταν μεγαλη μορφη...

[...]

If I wanted to re-read Kazantzakis today [...] I would probably read him in English. I find the going much easier, the linguistic excesses are dulled, and meaning is communicated more directly – which perhaps goes to show that I agree with a lot of the criticism, yes, indeed, Kazantzakis often carries innovation and idiosyncratic expression beyond the limits of reader-friendliness and to me this is a capital crime for an author. But had I read him in anything but the original language when I first did so, I do not think he would have had the same effect on me.

εδω ο ανθρωπος περιγραφει τελεια την σχεση μου με τα ελληνικα (να μην πω και με τα γερμανικα που ειναι η δευτερη γλωσσα μου μαλλον). Μου λενε κατι βαθια μεσα μου, αλλα αν θελω να διαβασω ενα βιβλιο ή μια μελετη προτιμω συνηθως τα αγγλικα!

To me, a native Greek speaker, a Greek raised in Greece, by Greeks, the word θάλασσα (thalassa) carries the whisper of soft waves gently caressing a rock, somewhere in the Aegean, at some irretrievable moment in my childhood. And the sea to me will always be thalassa, this sea I grew up with, this sea surrounding this island, this blue sea, this often οίνωπας πόντος (oenopas pontos) what Homers call the ‘wine-dark sea’ that has given philologists endless troubles, making them organize symposia and conferences to discuss the matter: ‘what does Homer mean “wine-dark sea”, the sea is blue and wine is read’, to the extent of searching for oceanographic indications that the sea was indeed red back in those times (something having to do with algae, I think) or that the wine was blue (some fungus no doubt).

ποσο δικιο εχει! πως γινεται να πεις την θαλασσα καλυτερα? θαλασσα! τελειο!

But to me, to a Greek, this is no puzzle. ‘Wine dark’ sounds just right. This is our sea and Homer’s too. We live in it. We know it. And, oh, I shouldn’t be calling it sea, or mer or mare or Meer or whatever. Look around you, look at the dark substance surrounding this beautiful island, this dominion of Prospero. It is not the sea. It is thalassa. And it is wine-dark, don’t you see it? In this sense, a writer is not so much born in a country as in a language. The language is his home. His salvation (the means of it, anyway). He is defined by it, and that is a useful thing. Like Archimedes, when he proposed to move the world with the mechanics of levers, a writer needs a πα στω (pa sto) a ‘where to stand’ in order to be able to perform his magic – whatever dose of magic it is his privilege to be able to perform. And this place, where he can stand, where he begins form, his axioms (the mathematician speaking again) is his or her language. His home.

ποιος ειπε οτι οι μαθηματικοι δεν μπορουν να σκεφτονται ποιητικα?

[greek] is a beautiful language, full of rich treasures and on top of that it is also my language, the language of my childhood and family and most of my friends. But it is also just another human language – I love it but don’t want to idealize it. It cannot do everything for me. Some things, I would rather write about in English, for reasons of content, subject-matter, period, time, theme, whatever – a writer is not an accountant, he does not have to account, thank God, for every creative penny spent.

αντιθετα με οτι πιστευουν διαφοροι ελληνοφανατικοι ετσι ειναι! και οσες γλωσσες και να μιλαει κανεις, μια ακομα εχει κατι να του προσφερει, ποσο μαλλον τα αγγλικα, μια υπερπλουσια γλωσσα.

και κλεινει:

I will never get Greek out of my life. It is my home. But as I can move, on occasion, from home to home without inner suffering, I want also to be able to move from my language. Again: it is my home and I love it for it. But I do not want it to become my prison.

δεν θα μπορουσα να το πω καλυτερα, γιαυτο το βουλωνω...

(ολες οι σημειωσεις και εμφασεις στο κειμενο ειναι δικες μου βεβαια)



*χεχε ποσο δικιο εχει. Οι περισσοτεροι ξενοι νομιζουν οτι ο Καζαντζακης μιλαει για γκρηκ σουβλακι, καμακι, παραλια...


ΥΓ ενα περιεργο πραγμα, οσο κιαν το παιζουμε ελευθερα και ανεξαρτητα ατομα, ολο και ταυτιζομαστε με καποιους δικους μας. Συμπτωση που ο Καβαφης ανφερεται συνεχως στους Αρχαιους, ο Σεφερης στην Ελενη, ο αφοβος Καζαντζακης στον συμπατριωτη του Γκρεκο, ο πολιτης του κοσμου Δοξιαδης στον Καζαντζακη και στον Αρχιμηδη? Ποσο βαρος κουβαλανε αληθεια οι Ελληνες με ολη αυτην την κληρονομια (ειτε ειναι αληθινη ειτε τεχνητη)?

12 σχόλια:

kouk είπε...

Ως δίγλωσσος και εγώ, είμαι της άλλης άποψης, ότι τα αγγλικά είναι καταλληλότατα για λογοτεχνία. Επίσης δεν βλέπω γιατί υπερτερούν των άλλων γλωσσών για την "επικοινωνία πληροφοριών".

Λεξιλογικά δεν διαφέρουν από τα ελληνικά, ούτε σε πλούτο ούτε σε προέλευση. Γραμματικά διαφέρουν αλλά οι διαφορές αυτές δεν μπορεί κανείς να πει αν περιορίζουν ή όχι έναν συγγραφέα. Η "απλότητα" που αναφέρεις λ.χ. είναι εντελώς αυθαίρετος χαρακτηρισμός. Είναι τα αγγλικά λιγότερο πολύπλοκα από τα ελληνικά επειδή εκφράζουν τις γραμματικές σχέσεις με προθέσεις και λεξική σειρά, αντί με την μορφολογία;

Ούτε και στον τομέα της λογοτεχνίας βλέπω γιατί τα αγγλικά υστερούν. Μιά χαρά τις χρησιμοποιούν τις μεταφορές, μια χαρά δημιουργούν εικόνες. Κάποια τέτοια υστέρηση δεν θα πρέπει φυσικά κανείς να την αναμένει και εκ του αποτελέσματος; Αλλά τίποτα τέτοιο δεν έχει φανεί. Σάμπως ο James Joyce, η Emily Dickinson, η Virginia Woolf, η Sylvia Plath και οι αναρίθμητοι λογοτέχνες της Αγγλικής έχουν τίποτα να ζηλέψουν από τον Σεφέρη και τον Ελύτη;

Σε αφήνω με το "Many a phrase has the English Language" της Emily Dickinson:

Many a phrase has the English language --
I have heard but one --
Low as the laughter of the Cricket,
Loud, as the Thunder's Tongue --

Murmuring, like old Caspian Choirs,
When the Tide's a' lull --
Saying itself in new infection --
Like a Whippoorwill --

Breaking in bright Orthography
On my simple sleep --
Thundering its Prospective --
Till I stir, and weep --

Not for the Sorrow, done me --
But the push of Joy --
Say it again, Saxton!
Hush -- Only to me!

S G είπε...

εγω μαλλον αλλου το πηγαινα αλλα αν ειναι να γκρινιαξω για τα ελαττωματα των νεοελληνικων θα βρω πολλα. Ας πουμε μου την σπαει τρομερα η απλοποιηση των προθεσεων. Εχουμε καταργησει το περι, υπερ, προς, επι, παρα, μετα και τα εχουμε κανει ολα στο!

ακομα πιο γελοιο, λεμε πραγματα οπως "πανω στο" (πανω εις το) αντι για "επι του" ή "κατω απο το" αντι "υπο του" που ειναι πολυ πιο ευκολο. Σε οποιοδηποτε κειμενο δειτε μεταφρασμενο, ειδικα αν ειναι αγγλικο, το πρωτοτυπο θα ειναι 1 παραγραφος και η ελληνικη μεταφραση 2!

να μην προχωρησω στην εγκληματικη μανια των ελληνικων να μην απορροφαν ξενες σημαντικες λεξεις που εχει οδηγησει ολες οι λατινο+ελληνο-γενεις γλωσσες να εχουν διπλασιο επιστημονικο λεξιλογιο απο τα ελληνικα. Τι εννοω?

δημοκρατια republic, democracy (σε ολες τις δυτικοευρωπαικες γλωσσες υπαρχει ο διαχωρισμος και σημαινει αλλο πραγμα η καθε μια)

μηχανη engine, machine

κυρτωση kurtosis, convexity

πτωμα, σορος body, cadaver, corpse, carcass (καλα ειδικα τα αγγλικα παιρνουν απο 3 γλωσσικες ομαδες, λατινικα, ελληνικα, γερμανικα)

διχοτομια =dichotomy, branching ή στα γερμανικα Dichotomie, Spaltung

κτλ κτλ

kouk είπε...

Συγνώμη Οζυμανδία, το ποιά γλώσσα είναι πιο εύκολη στην εκμάθηση από ενήλικα είναι εντελώς διαφορετικό ζήτημα από το ποιά γλώσσα είναι πιο "απλή" στην χρήση της από τους ιθαγενείς ομιλητές. Ένας τούρκος π.χ. μπορεί να μάθει πολύ πιο εύκολα ούγγρικα ή φινλανδικά απ'ότι αγγλικά. Μήπως αυτό σημαίνει ότι τα ούγγρικα είναι πιό "απλά" από τα αγγλικά; Ένας αρχαίος έλληνας θα μάθαινε πολύ πιο εύκολα τα Ρώσσικα απ'ότι τα αγγλικά. Μήπως αυτό σημαίνει ότι τα ρώσσικα είναι πιο "απλά" από τα αγγλικά;

Τα αγγλικά έχουν πτώσεις και γένη, απλά σε αντίθεση με τα ελληνικά δεν μαρκάρονται μέσω της μορφολογίας των λέξεων αλλά μέσω του συντακτικού. Αυτή η προσέγγιση δεν είναι ούτε πιο "απλή" ούτε πιο "δύσκολη", είτε μιλάμε για τον ιθαγενή ομιλητή είτε για αυτόν που χρησιμοποιεί την γλώσσα ως δεύτερη.

Όσον αφορά την λογοτεχνία τώρα το άλλαξες το τροπάρι. Πριν μας είπες ότι "αρκεί μια ματιά στους στίχους ελληνικών και ξένων τραγουδιών" για να δει κανείς την διαφορά ελληνικών και αγγλικών. Τώρα μας λες ότι είναι θέμα υποκειμενικό.

SG: Γιατί δηλαδή να μην λέμε Ρεπούμπλικα για το republic (ενώ ήδη αναφερόμαστε με αυτή την λέξη σε συγκεκριμένο είδος καπέλου); Δεν μας σταματάει τίποτα εκτός από τα κολλήματα περί "καθαρότητας" των ελληνικών.

Για την μετάφραση δεν είμαι σίγουρος αν φταίει το "πάνω στο" όσο η αδυναμία της μετάφρασης της ίδιας να επαναδιατυπώσει το νόημα με την ίδια συντομία που κατάφερε ο αρχικός συγγραφέας.

Επίσης εκτός από "πτώμα" και "σορός" έχουμε και τις λέξεις "κουφάρι", "ψοφίμι" που είναι παραπάνω από τις "cadaver", "corpse" και "carcass" που αναφέρονται συγκεκριμένα σε νεκρά πτώματα.

Επισης:
διχοτομία == dichotomy
διαφορετικό από το
branching == διακλάδωση

Επίσης:
engine == κινητήρας
διαφορετικό από το
machine == μηχανή

Εν πάση περίπτωση, κάθε γλώσσα είναι κατάλληλη για την περιγραφή του κόσμου στον οποίο ζούν οι ομιλητές της. Άν τα ελληνικά έχουν λιγότερες λέξεις για κάποια έννοια τότε αυτό μάλλον σημαίνει ότι δεν τις χρειάζονται.

S G είπε...

"engine == κινητήρας
διαφορετικό από το
machine == μηχανή"

το περιμενα αυτο. οχι. μοτορ ειναι κινητηρας (σημαινει ακριβως το ιδιο στα λατινικα).

Και για τα αλλα μπορω να σου βρω παρομοια παραδειγματα. Το θεμα που ηθελα να καταληξω ειναι οτι τα ελληνικα πασχουν στην επιστημονικη συζητηση. Πολλες ελληνικες λεξεις που εχουν ακριβη επιστημονικη σημασια στις υπολοιπες γλωσσες, σε μας χρησιμοποιουνται και σε 4-5 καθημερινες ασχολιες, πραγμα που μπερδευει πολυ. Πιο απλο παραδειγμα η λεξη οικονομια που σημαινει 50 πραγματα ή αλλο παραδειγμα η λεξη νομισματικος (numismatic και monetary).

οσο για το "ρεπουμπλικα" ειμαι 100% οπαδος της εισαγωγης και χρησης λατινικων εννοιων. Ειναι πολυ κοντα μας και ταιριαζουν στα ελληνικα (πολυ περισσοτερο απο λεξεις οπως ασανσερ ας πουμε, τεσπα).

για την απλοτητα των αγγλικων θα συμφωνησω βεβαια μαζι σου. Τα αγγλικα εχουν ευκολη γραμματικη πχ αλλα δεν ειναι απλη γλωσσα με την εννοια της φτωχης...

ΥΓ οζυμανδια, ποιος μπορει να περιγραψει καλυτερα τον Νταλί. Ενας Ισπανος ή ενας Ελληνας? :-)

kouk είπε...

Για το motor έχεις δίκιο μάλλον.

Ανεξάρτητα της ορθότητας τέτοιων παραδειγμάτων είναι φυσικό οι άνθρωποι να δίνουν γενικότερα ή ειδικότερα ονόματα στα πράγματα ανάλογα με τις ανάγκες τους. Π.χ. στα λατινικά η λέξη mus σημαίνει στα αγγλικά mouse και rat. Στα περσικά khordan σημαίνει και τρώω και πίνω. Αυτές οι ασάφειες δεν είναι κάτι αρνητικό, είναι απλά μια διαφορετική αφαίρεση από την πραγματικότητα.

Βέβαια κατανοώ την ενόχληση σου που κάτι τέτοιο συμβαίνει και στο επιστημονικό λεξιλόγιο όπου η πλήρης αντιστοιχία των εννοιών είναι πιο σημαντική. Όμως αν η λέξη "νομισματικός" εκφράζει δύο έννοιες που εκφράζονται με διαφορετικές λέξεις στην αγγλική, αυτό δεν είναι κάτι αφύσικο. Αν με την λέξη οικονομία μπορεί να εννοούμε πολλά παραπάνω πράγματα απ'ότι εννοεί κάποιος λέγοντας economy τότε αυτή η γλωσσικη πραγματικότητα απλά θέτει το πλαίσιο μέσα στο οποίο ο συγγραφές πρέπει να γίνει κατανοητός. Αν πραγματικά υπάρχει μειονέκτημα στην χρήση της λέξης "οικονομία" από τους επιστήμονες λόγω της ασάφειας πιστεύω ότι θα δημιουργηθούν νέες λέξεις για να καλύψουν το κενό.

Όσον αφορά τα περί δυνατοτήτων κάθε γλώσσας πρέπει να σημειώσουμε το εξής. Όπως λέει ο Οζυμανδίας ότι τα αγγλικά δεν κάνουν για λογοτεχνία (πράγμα που δεν το πιστεύω) έτσι μπορεί κανείς να πει τα ελληνικά όπως είναι αυτή την στιγμή δεν κάνουν για επιστήμη όπως τα αγγλικά. Πιο ακραίο παράδειγμα θα ήταν να πούμε ότι η γλώσσα των Εσκιμόων δεν κάνει για την συγγραφή ενός tractatus logico-philosophicus. Όμως η αλήθεια είναι ότι αυτές οι "αδυναμίες" δεν είναι της γλώσσας αλλά των ανθρώπων. Οι Εσκιμόοι αδυνατούν να γράψουν έναν tractatus λόγω των πολιτιστικών τους διαφορών με έναν Wittgenstein, όχι επειδή ο ένας μιλάει γερμανικά και ο άλλος εσκιμόικα.

S G είπε...

συμφωνω μαλλον.

δεν θα γινω τοσο ακριαος που να πω οτι τα ελληνικα δεν κανουν για επιστημονικη γλωσσα. Πρωτα απολα γιατι εχουν δυνατοτητες και δευτερον γιατι ειναι μια ζωνατνη γλωσσα που εξελισσεται και αλλαζει.

Θα πω ομως οτι η κατασταση των ελληνικων σημερα φανερωνει μια γλωσσα που δεν εχει αξιολογο λαο απο πισω της.
Ο δημοσιος διαλογος στα περισσοτερα θεματα ειναι φτωχος, πραγμα που κανει την γλωσσα να ειναι λιγοτερο ακριβης.
Οι αυτοχθονες τεχνες ειναι επισης φτωχες, πραγμα που επισης φτωχαινει την γλωσσα (αντιγραφουμε ολους τους ορους απεξω).
Η βιομηχανια μας ειναι φτωχη, πραγμα που κανει να αντιγραφουμε και τους βιομηχανικους ορους χωρις να δινουμε καμμια δικη μας αποψη στο θεμα.
Ο επιστημονικος διαλογος στα ελληνικα ειναι ακομα πιο φτωχος (προβλημα που εχουν πια ολες οι γλωσσες εκτος αγγλικων), πραγμα που η εγκληματικη μας πολιτικη στην παιδεια μονο χειροτερευει.

Ετσι πχ υπαρχει μειονεκτημα με την πολλαπλοτητα των εννοιων της λεξης οικονομια. Και το χειροτερο ειναι οτι το προβλημα διορθωνεται μιλωντας αγγλικα, οχι φτιαχνοντας ελληνικες λεξεις.

ΥΓ το μονο που δεν ειναι φτωχο στην Ελλαδα ειναι η ιδεοληψια, θολοκουλτουρα και η προγονολατρια. εκει εχουμε πολλες λεξεις :-)

Andrew είπε...

Προσωπικά μαρέσει πάρα πολύ να διαβάζω βιβλία των Αρχαίων συγγραφέων στα Αγγλικά. Prject Gutenberg rules!

Οι γλώσσες είναι όσο ανεπτυγμένες όσο χρειάζεται να είναι. Οι Εσκιμώοι έχουν πολλές λέξεις για το χιόνι, έτσι και οι Αγγλόφωνοι πλέον μια και χρειάζεται να περιγράψουν τα πάντα και ζουν σε όλα τα μήκη και πλάτη έχουν αναγκαστεί να γίνουν πολύ μεγάλη γλώσσα ικανή να καλύψει όλες τις ανάγκες κάποιου. Οπωςεύστοχα λέει ο s_g η προγονολατρεία μας έχει κάνει να έχουμε πολλές λέξεις για αυτό το θέμα!

Roark είπε...

Θα συμφωνήσω περισσότερο με το τελευταία σχόλιο το SG. Η κατάσταση των σύγχρονων ελληνικών δεν είναι ενδεικτική των δυνατοτήτων τους, αλλά της ανικανότητας των Ελλήνων. Λαοί με απίστευτα πιο δύσχρηστες γλώσσες (πχ ιαπωνικά) έχουν δείξει ότι η γλώσσα σπάνια αποτελεί σημαντικό εμπόδιο είτε στην επιστήμη, είτε στην λογοτεχνία.

kouk είπε...

Για τους εσκιμόους δείτε αυτό, αυτό και αυτό.
Για τους γιάπωνες δείτε αυτό και αυτό.
Φαίνεται δεν θα λυτρωθούμε ποτέ από αυτούς τους μύθους.

Δυστυχώς το ότι εσείς και εγώ μιλάμε μία, δύο ή τρεις γλώσσες δεν μας κάνει ειδικούς επί τέτοιων θεμάτων. Είναι σύνηθες οι δημόσιες συζητήσεις επί τέτοιων θεμάτων να βρίθουν παρανοήσεων, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό.
Μιά καλή αρχή είναι να υποθέτει κανείς ότι όλες οι γλώσσες είναι ισάξιες μέχρι αποδείξεως του αντιθέτου :-)

S G είπε...

για τους εσκιμωους τοχα ακουσει και γω οτι ειναι ημιμυθος.

τα ιαπωνικα δεν ειναι πολυ δυσκολη γλωσσα, ισα ισα νομιζω εχουν καποια πραγματα που την κανουν αρκετα ευκολη (δεν υπαρχουν κλισεις προσωπα κτλ αποτι θυμαμαι, απλα παραθετεις λεξεις την μια διπλα στην αλλη χωρις να τις αλλαζεις. Νταξει εχουν καποιους περιεργους κανονες οπως ρηματα ευγενειας. Το κοιτω αλλαζει αναλογα αν κοιτας το ηλιοβασιλεμα ή τον κηπο ενος μοναστηριου). Εχω ομως την αισθηση οτι ειναι σχετικα πρωτογονη γλωσσα και με καποιες εγγενεις ελλειψεις, γιαυτο και δανειζονται απειρες λεξεις για αφηρημενες εννοιες, στην αρχη κινεζικες και τωρα δυτικες.

kouk είπε...

Μα το να δανείζεσαι λέξεις δεν είναι σημάδι "πρωτόγονης" γλώσσας.
Το μόνο του οποίου μπορεί ο δανεισμός να αποτελέσει σημάδι είναι η ραγδαία υιοθέτηση ξένων πολιτιστικών στοιχείων από τους ανθρώπους. Το ίδιο συνέβη και με τα αγγλικά, το ίδιο συνέβη και με τα γιαπωνέζικα, το ίδιο περιμένουμε επιτέλους να συμβεί και στα Ελληνικά :-)

Ανώνυμος είπε...

ήδη υπάρχουν έλληνες αυτόχθονες οι οποίοι γράφουν στην αγγλική γλώσσα λογοτεχνία (Καρνέζης κ.α)

τι τους κάνει να κάνουν κάτι τέτοιο? υποτίθεται έχουμε την "ωραιότερη και πλουσιότερη γλώσσα του κόσμου"

Enter your email address:

Delivered by FeedBurner
















Join the Blue Ribbon Online Free Speech Campaign








Referrers

Based on original Visionary template by Justin Tadlock
Visionary Reloaded theme by Blogger Templates | Distributed By Magazine Template

Visionary WordPress Theme by Justin Tadlock