Ο δρόμος προς την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις

Αν δώσεις σε έναν άνθρωπο ένα ψάρι, τον ταϊζεις για μία μέρα. Αν τον μάθεις πως να ψαρεύει, τον ταϊζεις για μια ολόκληρη ζωή.
Παλιά κινέζικη παροιμία

Πριν από δύο βδομάδες, διαβάζοντας ένα άρθρο του Economist, έπεσα σε ένα πολύ παραστατικό γράφημα (το ελληνικό μπλε σχόλιο είναι δικό μου):
Ποιά ήταν αυτή η ξαφνική αλλαγή, κοντά στις αρχές της δεκαετίας του '70, που ανέστρεψε την τάση ανάπτυξης της μιας από τις πιο ραγδαία αναπτυσσόμενες οικονομίες του πλανήτη μέχρι εκείνη τη στιγμή; Το Πουέρτο Ρίκο συγκέντρωνε μια σειρά τρομερά ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων, αφού ήταν τμήμα των ΗΠΑ (σταθερό νομικό σύστημα, ελευθερίες, ανεπτυγμένο τραπεζικό σύστημα κτλ), κι όμως απέτυχε όχι μόνο να συγκλίνει με τις υπόλοιπες πολιτείες, αλλά να μείνει πίσω ακόμα και από πολλά άλλα αναπτυσσόμενα κράτη, που δεν είχαν τέτοια πλεονεκτήματα. Ενώ μέχρι το 1970 περίπου το Πουέρτο Ρίκο αναπτυσσόταν πολύ γρηγορότερα από τις υπόλοιπες ΗΠΑ, μετά όχι μόνο σταμάτησε η σύγκλιση, αλλά άρχισε να αποκλίνει! Τί ήταν αυτό που κατάφερε να κρατήσει το Πουέρτο Ρίκο φτωχό και υπανάπτυκτο;

Μια καλή ιδέα του τί πήγε στραβά μπορεί να μας δώσει το παρακάτω γράφημα:


Δύο ήταν οι σημαντικές καταστροφικές αλλαγές για την οικονομία του Πουέρτο Ρίκο που συντελέστηκαν τότε. Η πρώτη είναι η τεράστια αύξηση των κρατικών δαπανών στο νησί, και των ομοσπονδιακών και των τοπικών, και η μεγέθυνση του κράτους. Με τα μέτρα των υπόλοιπων ΗΠΑ, οι Πορτορικανοί ήταν πολύ φτωχοί, πράγμα που έκανε τεράστιο κομμάτι τους ικανό να διεκδικήσει χρήματα από την κρατική πρόνοια. Ποσά που στις υπόλοιπες ΗΠΑ να φαίνονται μικρά, στο Πουέρτο Ρίκο όμως εξασφάλιζαν μια άκοπη και εύκολη ζωή. Όποιος δούλευε σκληρά και ανέβαζε το εισόδημά του, αυτομάτως έχανε τα προνόμια της πρόνοιας. Αυτό λοιπόν κατήργησε κάθε κίνητρο των Πορτορικανών για δουλειά, πρόοδο και ανάπτυξη. Τα εύκολα χρήματα της πρόνοιας και λίγη μαύρη παράνομη εργασία ήταν πολύ πιο προσοδοφόρα με πολύ λιγότερο κόπο, από μια φυσιολογική δουλειά στην αγορά.

Η ανεργία ανέβηκε κατακόρυφα, η ανάπτυξη έχασε τον δυναμικό της χαρακτήρα, το Πουέρτο Ρίκο έγινε εξαρτημένο από τις ομοσπονδιακές εισροές, το κράτος γιγαντώθηκε και προσφέρει πια το 30% των θέσεων εργασίας. Οι Πορτορικανοί έχουν αποκτήσει "ελληνικές" συνήθειες γεμίζοντας καφενεία, παραλίες και εμπορικά κέντρα ή βλέποντας τηλεόραση. H κρατική παέμβαση το μόνο που πέτυχε ήταν να εξαφανίσει κάθε κινήτρο και φιλοδοξία για προσωπική προσπάθεια και δημιουργία.

Στην προσπάθεια να διορθωθεί η κατάσταση, έγινε η δεύτερη μεγάλη κρατική παρέμβαση. Κάποιοι γραφειοκράτες σχεδιαστές φαντάστηκαν ότι το Πουέρτο Ρίκο είναι ένα καλό μέρος για βιομηχανία υψηλής τεχνολογίας. Έδωσαν έτσο φορολογικά κίνητρα ώστε να εγκατασταθούν εκεί τέτοιες βιομηχανίες. Μόνο που το Πουέρτο Ρίκο δεν είχε βιομηχανία και αυτό πυο χρειαζόταν ήταν μεσαίου μεγέθους βιομηχανίες χαμηλής εξειδίκευσης, προκειμένου το εργατικό δυναμικό του να αποκτήσει σταδιακά τις αναγκαίες δεξιότητες για πιο σύγχρονες βιομηχανίες. Αυτό είχε ως αποτλέσμα τα όποια κεφάλαια για επενδύσεις στο Πουέρτο Ρίκο να κατευθυνθούν προς επενδύσεις που δεν είχαν ανάγκη ανειδίκευτους εργάτες, μειώνοντας έτσι τεχνητά την ζήτηση για τέτοιο εργατικό δυναμικό και στέλνοντας ακόμα περισσότερους στην πρόνοια. Έγιναν αρκετές πχφαρμακοβιομηχανίες, που έδωσαν μια φαινομενική εικόνα ανάπτυξης, αλλά όχι δουλειά στους ανειδίκευτους, ούτε μπόρεσαν να δημιουργήσουν, λόγω της φύσης της υψηλής τεχνολογίας τους, μια αγορά με ντόπιους προμηθευτές για να αρχίσει ολόκληρη η οικονομία να αναπτύσσεται γύρω από αυτές.

Οι σχεδιαστές που το 1970 παρενέβησαν στην οικονομία του Πουέρτο Ρίκο μπορεί να είχαν τις καλύτερες των προθέσεων. Μπορεί να πίστευαν ειλικρινά ότι οι κρουνοί των χρημάτων που άνοιξαν προς το νησί θα βελτίωναν τις συνθήκες για τους κατοίκους. Αυτό όμως που κατάφεραν ήταν να αδρανοποιήσουν την πραγματική μηχανή παραγωγής ανάπτυξης, πλούτου και ευημερίας, την ελεύθερη αγορά.

To μεγάλο πλεονέκτημα της αμερικάνικης κοινωνίας είναι ότι ενώ κάθε πολιτεία μπορεί να εφαρμόζει τις πολιτικές που θέλει, ο κάθε πολίτης είναι ελεύθερος να μείνει σε όποια πολιτεία θέλει. Έτσι ουσιαστικά ψηφίζει, επιδοκιμάζοντας ή αποδοκιμάζοντας το περιβάλλον ζωής ή επιχειρηματικότητας που διαμορφώνει κάθε πολιτεία, με το μένει ή να φεύγει από μία πολιτεία. Έτσι η συνολική μετανάστευση σε μια πολιτεία μετατρέπεται σε ένα καλό μέτρο της αποδοχής των πολιτικών μιας πολιτείας. Το παρακάτω γράφημα είναι και πάλι διαφωτιστικό. Αντίθετα με ότι θα πίστευε κανείς, οι πολιτείες με ενισχυμένα συστήματα κοινωνικής προστασίας δεν είναι ελκυστικές, αντίθετα ο κόσμος φαίνεται να προτιμά πολιτείες που μεγιστοποιούν την ελευθερία του και δεν γιγαντώνουν το κράτος σε βάρος του.


Μπορεί πολλοί να νομίζουν ότι η προσφορά αφειδώς, με τις καλύτερες των προθέσεων, κοινωνικών παροχών με τα λεφτά του φορολογούμενου να είναι προοδευτική πολιτική. Ίσως σε κάποιο αφηρημένο σύστημα προσωπικών αξιών. Αυτό που δεν παράγει τελικά πάντως είναι πρόοδο!