Σάββατο, Σεπτεμβρίου 02, 2006

Η γλώσσα και η εκδίκηση της πλέμπας

Δε μ’ αρέσει ο τρόπος που φαίνεται να εξελίσσεται η γλώσσα μας. Δεν είμαι του αντικειμένου και δεν έχω επαγγελματική άποψη πάνω στο θέμα, αλλά είμαι χρήστης και έχω ανάγκες. Και δε μ’ αρέσει ο τρόπος που φαίνεται να εξελίσσεται η γλώσσα μας.

Η πρώτη προτεραιότητα κάθε πολιτικού είναι να παραμείνει στην εξουσία. Δεν υπάρχει πλεονέκτημα στο να κάνει το «σωστό», αν αυτό έχει ως συνέπεια να χάσει τις επόμενες εκλογές. Λογικό. Έτσι, ακόμα κι αν κάποια συγκεκριμένη κυβέρνηση διαθέτει βαθιά κατανόηση των πολιτικών καταστάσεων, σε ένα δημοκρατικό σύστημα είναι αναγκασμένη να πάρει το λαό με το μέρος της. Πάνω σε ένα πολιτικό πρόβλημα οφείλει να πείσει για τις αποφάσεις της τον κάθε κομπλεξικό, ανίδεο, ανόητο, μεταξύ άλλων. Αυτό μπορεί να γίνει με δυο τρόπους: ή να αποφασίσει το «σωστό» και να καταφέρει να τον κοροϊδέψει έτσι, ώστε να τον πάρει με το μέρος της για όλους τους λάθος λόγους ή να πάει με τα νερά του. Το δεύτερο είναι το δυσκολότερο. Η παιδεία μπορεί να παίξει κάποιο ρόλο στο να μειωθούν οι κομπλεξικοί, οι ανίδεοι και οι ανόητοι, αλλά στην Ελλάδα ο όρος παιδεία αποτελεί ανέκδοτο, και επιπλέον ακόμα κι ένα «καλό» εκπαιδευτικό σύστημα δε θα μπορούσε ποτέ να φέρει τους ανθρώπους στο κατάλληλο επίπεδο. Η δημοκρατία, παρόλα τα πλεονεκτήματά της (και μειονεκτήματα) σε σχέση με τα άλλα συστήματα, δεν παύει να μου είναι αντιπαθής.

Στο σχολείο έμαθα ένα σωρό κανόνες πάνω στη σωστή χρήση τής γλώσσας. Κάποιους τους θυμάμαι ακόμα, άλλους τους ξέχασα. Κάποιους τους προδίδω επίτηδες. Σε μια παλιά διαφήμιση, ο Κάλβιν Κλάιν έλεγε: First you learn the rules, then you break them. Κάποιους καταλάθος. Μερικοί κανόνες άλλαξαν. Προς το καλύτερο; Προς το χειρότερο; Δεν μπορώ να καταλάβω.

Πολλές φορές συλλαμβάνω τον εαυτό μου να ψάχνει στο google για τη σωστή ορθογραφία μιας λέξης. «Μανώλης», 299’000 αποτελέσματα, «Μανόλης», 120’000 αποτελέσματα. Σε αυτήν τη λέξη έχει σταματήσει να υπάρχει σωστό και λάθος. Κι αν ο κάθε τρόπος γραφής μιας λέξης έχει τους υποστηρικτές και τους πολέμιους, η λογική πάνω στην οποία έχει κτιστεί το σύνολο της ορθογραφίας των λέξεων δε μου βγάζει κανένα νόημα. Κανόνες που μοιάζουν αυθαίρετοι, κάποιοι δεν ήταν παλιά, αλλά τώρα είναι, εξαιρέσεις επί εξαιρέσεων. Η γλώσσα που χρησιμοποιούμε μοιάζει με ένα γραφειοκρατικό φαινόμενο σαν αυτό που περιγράφει ο Κάφκα στη «Δίκη», μοιάζει με το ελληνικό Σύνταγμα. Σαν να έχει επινοηθεί από μια διαπλεκόμενη επιτροπή εγωμανών μέθυσων.

2005, νομίζω. Είμαι μέσα σ’ ένα ταξί και το ραδιόφωνο είναι ανοικτό. Ο αδερφός τού Γιωργάκη Παπανδρέου μιλάει για τον αδερφό του. «Έχει πολύ καλή αντίληψη για το τι είναι σωστό για τη χώρα, αλλά δεν ήταν πολιτικός. Τώρα έχει αρχίσει να γίνεται». Κάτι τέτοιο, περίπου. Έχει αρχίσει να γίνεται πολιτικός; Μα η μόνη διαφορά που επιδεικνύει είναι το ότι έχει κάνει στροφή προς τη σάπια νοοτροπία τού πατέρα του, λαϊκισμός και παπαρηγίζουσες επιθέσεις προς την κυβέρνηση, άσχετα από την ουσία τού θέματος. Αυτό το ονομάζουν χωρίς ντροπή «γίνεται πολιτικός», το λέει ο ίδιος του ο αδερφός, όχι για να κτυπήσει την αντιπολίτευση, αλλά για να δικαιολογήσει το γιατί ο αδερφός του έχασε τις προηγούμενες εκλογές.

Ο τρόπος που γράφονται τα χρηστικά λεξικά, ακόμα κι εκείνο τής Ακαδημίας Αθηνών, έχει αλλάξει πλέον. Οι επιστήμονες, φιλόλογοι ή και ό,τι άλλο έχουν εκεί μέσα, στηρίζονται κυρίως σε παλιότερες εκδόσεις των λεξικών αυτών, αλλά και στο google. Αν ένα μάτσο αγράμματοι έχουν blogs ή γράφουν οπουδήποτε διαδικτυακά και χρησιμοποιούν μια λέξη με εμφανέστατα λανθασμένο τρόπο, λανθασμένο με βάση τους ισχύοντες κανόνες, είτε ορθογραφικά είτε εννοιολογικά, αυτή η λέξη/έννοια κάποια στιγμή θα μπει στο λεξικό. Τα λεξικά έχουν πάψει να διδάσκουν και έχουν αναλάβει το ρόλο τού μαθητευόμενου. Κι ο διδάσκαλος ποιός είναι; Είναι και τα παιδιά εκείνα που δεν κατάφεραν να μάθουν τίποτα στο σχολείο.

Δεν πιστεύω ότι το πρόβλημα είναι η παιδεία, ότι δεν καταφέραμε να έχει ο μέσος απόφοιτος λυκείου κάποιο αποδεκτό επίπεδο σκέψης. Αυτό είναι δευτερεύον πρόβλημα ή μάλλον η λύση του θα έπρεπε να ακολουθεί χρονικά και όχι να προηγείται. Το πρόβλημα φαίνεται να είναι ότι οι ίδιοι οι Έλληνες φιλόλογοι δεν μπορούν να καταλήξουν σε μια λογική αιτιολόγηση των κανόνων τους. Τα επιχειρήματα που ακούω, ως εξωτερικός παρατηρητής, είναι συνήθως του στιλ «αυτό κάποτε γραφόταν έτσι, οπότε τώρα πρέπει να γράφεται κάπως έτσι». Δηλαδή κάποτε σφάζαμε Τούρκους, τώρα τουλάχιστον ας τους βρίζουμε. Ή «ο κόσμος το χρησιμοποιεί έτσι». Ο κόσμος. Δηλαδή: ο μέσος μαλάκας Έλληνας, που λέει κι ο Γεωργίου.

Φαντάζομαι ότι πρέπει να υπάρχουν επιστημονικές εργασίες πάνω σε μια χρήση τής γλώσσας που θα προσφέρει συγκεκριμένα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Και μια άλλη χρήση με διαφορετικές ιδιότητες. Δεν έχω ιδέα. Κανείς δε μιλάει για αυτό. Οι γλωσσολόγοι έχουν γίνει κι αυτοί πολιτικοί. Ανήκουν σε στρατόπεδα, αλλά πουθενά δεν ακούω τις αιτιολογήσεις των επιχειρημάτων τους. Υπάρχει μια καλύτερη γλώσσα; Ποιά είναι; Γιατί; Πώς αποδεικνύεται αυτό; Εν τέλει, μου φαίνεται πως δεν ξέρουμε τι θέλουμε από τη γλώσσα μας. Η απάντηση είναι 42, αλλά η ερώτηση μας διαφεύγει.

Βρίσκομαι μέσα στο ταξί που ανέφερα και πριν. Κοιτάζω έξω από το παράθυρο, βλέπω τις δυο βιτρίνες, που σχηματίζουν ορθή γωνία μεταξύ τους, ενός μαγαζιού στη Φιλολάου. Και μια επιγραφή στην καθεμιά: «Πωλείται» και «Πωλήται». Ξανασυγκεντρώνω την προσοχή μου στο ραδιόφωνο, στη φωνή τού αδερφού τού Γιωργάκη Παπανδρέου.

Στο κείμενο αυτό δεν υπάρχει συμπέρασμα. Τουλάχιστον όχι κάποιο που να διέκρινα εγώ.

9 σχόλια:

Thrass είπε...

ΥΓ. Υπό τους ήχους των Υπογείων Ρευμάτων.

ΥΓ2. Δεν ξέρω πώς να "κόψω" το κείμενο για τις ανάγκες τής πρώτης σελίδας τού blog. Ας το κάνει κάποιος και/ή ας μου πει πώς γίνεται.

Andrew είπε...

H γλώσσα είναι κάτι ζωντανό, μια και αποτελείται από ζωντανούς ανθρώπους οι οποίοι την εξελίσσουν. Ετσι ενώ η γλώσσα του Ομήρου, με την γλώσσα του Ηροδότου, την αττική διάλεκτο του χρυσού αιώνα, την γλώσσα των Ελληνιστικών χρόνων και την γλώσσα του Λουκιανού διαφέρει αυτό δεν θεωρείται κάτι κακό. Ομως θεωρείται κακή η μετέπειτα εξέλιξη της γλώσσας για διάφορους λόγους σε σημείο να φτιαχτεί τεχνητή γλώσσα η οποία να επιβληθεί δια νόμου.

Ετσι τώρα προσπαθούμε να βάλουμε κανόνες στη γλώσσα ενώ αυτή μεταβάλλεται συνεχώς, εισάγονται νέες λέξεις, ελληνοποιούνται λέξεις και υπάρχει μια συνεχής λεξιπλασία (η οποία θεωρείται και δείγμα σχιζοφρένειας).

Πάντως η γλώσσα εξελίσσεται πολύ καλά και χωρίς παρεμβάσεις επαγγελματιών του είδους, όπως η γλώσσα της Magna Grecia, των Ελλήνων της Ουκρανίας ή τα Τσακώνικα.

xpan είπε...

Το θέμα που ανοίξατε είναι ιδιαίτερα δύσκολο και κατα τη γνώμη μου ανήκει στην κατηγορία των θεμάτων που όσο και να τα αναμοχλεύεις δεν καταλήγεις ποτέ πουθενά. Τα ορθογραφικά και εκφραστικά λάθη με εκνευρίζουν και μένα ειδικά όταν αλλοιώνουν το νόημα και το παρελθόν των λέξεων καθώς πίσω απο όλα αυτά υπάρχουν συγκεκριμένοι γραμματικοί και ετυμολογικοί κανόνες.

Παρόλα αυτά όμως τίποτα δεν μπορεί να σταματήσει την γλώσσα απο το να αλλάζει.

Μια ερώτηση μόνο έχω να θέσω. Η γλώσσα ακολουθεί τη σκέψη ή το ανάποδο;

Kensai είπε...

Εγώ πάντως διασκεδάζω με τον SG που δεν χρησιμοποιεί τα σημεία στίξης: τόνους και ερωτηματικά!

Kαλα δεν τα λεω SG? αν θελεις να μην βαζεις τονους και να χρησιμοποιεις το λατινικο ερωτηματικο ζητα απ'την Ακαδημια Αθηνων η καποιο αλλο καταξιωμενο οργανισμο μια Rechtschreibreform για την Ελληνικη...

Kensai είπε...

Άρα, μάλλον που η γλώσσα ακολουθείται από τη σκέψη.

turquoise noir,

αυτό έχει αποδειχθεί από τις Νευροεπιστήμες. Να το θεωρείς δεδομένο.

ultrasonic15 είπε...

Thass: “…Κανόνες που μοιάζουν αυθαίρετοι, κάποιοι δεν ήταν παλιά, αλλά τώρα είναι, εξαιρέσεις επί εξαιρέσεων…”

Ρε τι μου θυμίζει αυτό, τι μου θυμίζει….
Μήπως τον ελληνικό ‘νομικό πολιτισμό’ μας που δεν έχει αρχή και τέλος, βρίθει παραθύρων, διατάξεων, υποσημειώσεων (που ορισμένοι βλάκες τον πολυδιαφημίζουν πιστεύοντας ότι όταν διατηρείται το χάος και η αδυναμία εφαρμογής των κανόνων σε μια κοινωνία αυτό θα αποτελεί και εγγύηση για την πρόοδό της) και εν πολλοίς είναι αποτέλεσμα αναρίθμητων διαφορετικών πιέσεων από ομάδες συμφερόντων σε διαφορετικές χρονικές περιόδους?
Εδώ το ίδιο το Σύνταγμα το αλλάζουμε δύο φορές σε δέκα χρόνια!! Και μάλιστα τη μια φορά για να επιβάλλουμε το έκτρωμα του βασικού μετόχου, ενώ την άλλη για να το βγάλουμε εκτός (μου έχει μείνει απορία: αν δεν μπαίναμε στην Ε.Ε. θα είχαμε γίνει εντελώς παπαριστάν ή θα βάζαμε το κεφάλι κάτω και μόνοι μας και χωρίς κάποιους να στηριζόμαστε και ταυτόχρονα να κατηγορούμε, όπως π.χ. την Ε.Ε. και το ‘φιλελευθερισμό’ της, θα σοβαρευόμασταν? – ένα ρητορικό, υποθετικό όσο και αδύνατο να απαντηθεί ερώτημα).
Μήπως οι αυθαίρετοι κανόνες δεν είναι αυτοί που θυμίζουν την οικονομική ζωή, όπου οι συντεχνίες έχουν περιχαρακωθεί σε στεγανά (βλέπε ‘κεκτημένα’) επειδή απλά κάποια στιγμή κατάφεραν να πιέσουν και να περάσουν τη μαλακία τους (βλέπε ‘οι αγώνες μας’).
Έτσι είναι – όποιος πιέζει όλο και κάτι παίρνει. Μια κατάσταση που ξεκάθαρα πιστεύω ότι συγγενεύει με το παραδοσιακό οθωμανικό κράτος, με αποτέλεσμα το ‘μπαχτσίσι’ και η ‘εξαίρεση από τους κανόνες ελευθερίας’ να είναι ο κανόνας (και όχι η εξαίρεση).
Οι ετσιθελικοί αυτοί κανόνες είναι ένα πράγμα με τη γραφειοκρατία, στην οποία και ο Thrass αναφέρεται – είναι η ίδια φύση, ή αλλιώς δύο διαφορετικοί τρόποι να μιλάμε για το ίδιο φαινόμενο (ή σύμπτωμα).

Προσωπικά, παρατηρώ όλο και περισσότερος κόσμος να χρησιμοποιεί τη γλώσσα των ειδήσεων του STAR και άλλων μέσων μαζικής εξ(ν)ημέρωσης.
Κλασικό παράδειγμα είναι το ότι χρησιμοποιούν τη λέξη “κυριολεκτικά” για να περιγράψουν την παρομοίωση ή τη μεταφορά:
«Το ματς έχει κυριολεκτικά πάρει φωτιά» λέει σε άλλη περίπτωση ο παρουσιαστής (ή ο οποιοσδήποτε στο καφενείο, που το έχει ακούσει και έχει μπει στη συνείδησή του ότι αυτή είναι μια καλή φράση για να περιγράψει την υπερβολή). Και τότε ρε πώς δεν έρχονται τα πυροσβεστικά μέσα να τη σβήσουνε ρε αφού έπιασε ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΑ φωτιά. Τι το θες ρε βλαμμένε το ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΑ?
(απαντώ μόνος μου) Προφανώς γιατί δεν έχει άλλο τρόπο να δείξει το μέγεθος – ένταση αυτού που θέλει να περιγράψει και αντί να πει κάτι έξυπνο, κάτι πετυχημένο λέει κάτι κραυγαλέα λάθος. Το λάθος αυτό πια με τον καιρό δεν είναι πια η εξαίρεση αλλά ο κανόνας.
Φαντάζεστε έναν αγγλόφωνο speaker να λέει “This game is literally on fire” ή κάτι τέτοιο τέλοσπάντων? Θα τον κοιτούσαν όλοι σα βλαμμένο, αφού κοπάνησε την αγγλική version του literally εντελώς ηλίθια, άστοχα πράγμα που έρχεται σε αντίθεση με την κοινή λογική.

Αυτή είναι και η τεράστια διαφορά – ότι ο περισσότερος κόσμος εκτός από την ελλάδα έχει περισσότερη κοινή λογική – αλλιώς, έχει περισσότερη κοινή λογική ώστε να μη γίνεται η απλή μαλακία που πετάει κάποιος και κανόνας. Υπάρχουν (ξέρω ‘γω, πώς να τα πω) ‘υποσυνείδητα πολιτισμικά φίλτρα’ τα οποία εδώ ηττώνται κατά κράτος από ‘τη μαλακία του κάθ’ ενός’.

Γιατί εδώ περνάει η ‘μαλακία του κάθ’ ενός’. Όπως περνάει στη γλώσσα, έτσι περνάει και στους νόμους και στο ‘νομικό μας πολιτισμό’, στο Σύνταγμα, στη γραφειοκρατία της δημόσιας διοίκησης και στον τρόπο ανάπτυξης της οικονομίας μας.

Άρα, ένας δεύτερος τίτλος που ταιριάζει στο πάρα πολύ σοβαρό θέμα που έθιξε το ποστ είναι αυτός:
“Όχι ελευθερία και αντίστοιχη αντιμετώπιση των πραγμάτων – η μαλακία του καθ’ ενός μας ενδιαφέρει”
ή σε ελεύθερη μετάφραση στα νεοελληνικο-αγγλικά (δεν είναι τυχαίο το ότι η αγγλική γλώσσα είναι σαφέστατα πιο συνεκτική, σύντομη, κατάλληλη για το εμπόριο και τις θετικές επιστήμες και χωρίς τόσες υποσημειώσεις και χράτσα χρούτσα όπως η ελληνική)
“No fair game ρε – η μαλακία του καθ’ ενός matters”

Kensai είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από έναν διαχειριστή ιστολογίου.
Kensai είπε...

δεν είναι τυχαίο το ότι η αγγλική γλώσσα είναι σαφέστατα πιο συνεκτική, σύντομη, κατάλληλη για το εμπόριο και τις θετικές επιστήμες και χωρίς τόσες υποσημειώσεις και χράτσα χρούτσα όπως η ελληνική

Επίσης δεν είναι τυχαίο που οι «τεχνητές» γλώσσες υπολογιστών ενδείκνυονται ανάλογα το project που θέλει να φέρει σε πέρας ο προγραμματιστής.

Άλλα τα πλεονεκτήματα της C, άλλα της Python, άλλα της PHP.

Συμβαίνει κάτι αντίστοιχο με τις ανθρώπινες γλώσσες;

Πάντως κάποτε είχα διαβάσει (στο Scientific American) πως πχ τα αρχαία ελληνικά είναι κατάλληλη γλώσσα για την ανάγνωση των Ομηρικών Επών καθότι ο δακτυλικός εξάμετρος συντονίζει αρτηριακή πίεση με αναπνοή και κάνει ξεκούραστη την πολύωρη απαγγελία. Κάτι που σε άλλες γλώσσες δεν είναι εφικτό

Τα Αγγλικά είναι σίγουρα μια πολύ πρακτική γλώσσα, ιδιαίτερα περιεκτική και αποτελεσματική. Αλλά δε νομίζω πως σε όλα τα πεδία είναι η καλύτερα. Μου τη σπάει που λείπει πχ η ευγέγεια (you) και το αρσενικό-θηλυκό δεν είναι πάντα σαφή.

ggl είπε...

Thrass μερικές φορές όταν συνεργαζόμαστε η εμμονή σου με τη γραμματική και το συντακτικό μου φαίνεται υπερβολική, ειδικά όταν αφορά τεχνικά θέματα, αλλά σαν τα ξαναδιαβάσω καταλαβαίνω γιατί αυτό ήταν απαραίτητο.

Enter your email address:

Delivered by FeedBurner
















Join the Blue Ribbon Online Free Speech Campaign








Referrers

Based on original Visionary template by Justin Tadlock
Visionary Reloaded theme by Blogger Templates | Distributed By Magazine Template

Visionary WordPress Theme by Justin Tadlock