Το κράτος και "τα σπασμένα"

Ο Εμπορικός Σύλλογος Αθηνών (ΕΣΑ) αλλά και άλλες αντίστοιχες συσπειρώσεις επαγγελματιών, απηύθυναν έκκληση προς τους πολίτες να καταθέσουν αγωγές κατά του ελληνικού Δημοσίου για τις ζημίες που υπέστησαν κατά τα πρόσφατα επεισόδια.Το ερώτημα που εύλογα προκύπτει είναι αν όντως θεμελιώνεται κάποια ευθύνη του κράτους για τις καταστροφές των περιουσιών που έλαβαν χώρα μέσα στη βδομάδα.

Ας κάνουμε αρχικά μια μικρή αναφορά στα πραγματικά περιστατικά. Τις τελευταίες μέρες τα κέντρα αρκετών μεγαλουπόλεων συνταράσσονται από οχλαγωγικές επιθέσεις.Δεν εννοούμε φυσικά τις διαδηλώσεις αλλά τον εκφυλισμό τους σε έκτροπα και λεηλασίες. Μια συγκέντρωση πολιτών συνιστά κατοχυρωμένο δικαίωμα,αρκεί να γίνεται «ήσυχα και χωρίς όπλα». Τη στιγμή που η συγκέντρωση μετατρέπεται σε μαζικές ταραχές χάνει τον νόμιμο χαρακτήρα της. Σ αυτήν την περίπτωση καλείται η δημόσια δύναμη να τη διαλύσει.

Για τη διάλυση ο νόμος αναγνωρίζει ή ανέχεται διάφορα μέσα: χρήση γκλομπ, καταιονισμό με νερό, χρήση χημικών , δακρυγόνων κλπ. Σημαντικός είναι ο κατ εξαίρεση χαρακτήρας της χρήσης των μέσων και η δικαιολόγηση της από την αντισταση των κακοποιών στοιχείων ή κάποιον επικείμενο κίνδυνο.

Οι κανόνες της εμπλοκής περιλαμβάνουν διάφορες δοκιμασμένες στρατηγικές.Το ερώτημα είναι αν αυτές οι στρατηγικές εφαρμόστηκαν αποτελεσματικά στην περίπτωση των επεισοδίων. Στην περίπτωση μας τα αντικειμενικά οφέλη της αστυνομικής δράσης (ή καλύτερα αδράνειας) υπήρξαν μηδαμινά. Εκατοντάδες περιουσίες καταστράφηκαν και οι ζημιές ανήλθαν σε εκατομμύρια ευρώ. Η πληροφόρηση μας είναι αναγκαστικά ελλειπής, οπότε κρίνουμε εκ του αποτελέσματος. Στις οθόνες μας εξάλλου, είδαμε αστυνομικούς να κοιτάν τις καταστροφές,να ανταπαντούν με ρίψη πετρών (!) , με καθύβριση των κουκουλοφόρων, με ανελέητο γρονθοκόπημα κατόπιν της συλλήψεως. Οι συγκεκριμένες ενέργειες δε μπορεί να θεωρηθούν ούτε αναγκαίες, ούτε ανάλογες προς το σκοπό,δηλαδή τη διάλυση των ταραχωδών διαδηλώσεων. Θυμίζουν τις διαδηλώσεις του 1968 στο Σικάγο οπότε η αστυνομία εφόρμησε κτηνωδώς κατά οποιουδήποτε βρέθηκε στο δρόμο της.Συνιστούν δηλαδή κυριολεκτικά παράδειγμα προς αποφυγή για ένα κράτος δικαίου.


Η νομική αντιμετώπιση του θέματος προυποθέτει την προσφυγή μας στην σχετική νομοθεσία και νομολογία. Σύμφωνα με το άρθρο 105 του ΕισΝΑΚ για παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων του δημοσίου κατά την άσκηση της δημόσιας
εξουσίας που τους έχει ανατεθεί, το δημόσιο ενέχεται σε αποζημίωση,
εκτός αν η πράξη ή παράλειψη έγινε κατά παράβαση διάταξης που υπάρχει
για χάρη του γενικού συμφέροντος.

Έχουμε δηλαδή τη θέσπιση αδικοπραξίας δημοσίου δικαίου για τα όργανα του Δημοσίου «κατά την άσκηση της ανατεθειμένης σ` αυτά εξουσίας από την οποία αδικοπραξία γεννιέται υποχρέωση του Δημοσίου προς αποζημίωση, εφόσον με (... )
παράλειψη του οργάνου ανεξάρτητα από την υπαιτιότητά του προσβλήθηκε
ιδιωτικό προστατευόμενο από τη διάταξη συμφέρον προστατευόμενο από τη
διάταξη που παραβιάστηκε». (βλ. απόφαση Εφετείου Αθηνών υπ.αρ. 5352/1977)

Εξάλλου, κατά το άρθρο 8 του Ν.2800/2000 "Αναδιάρθρωση Υπηρεσιών Υπ.Δημ.Τάξης,Αρχηγείο Αστυνομίας, κλπ "ο κλάδος αστυνομίας τάξης" έχει ως ειδικότερη αποστολή ιδίως:


"α. Τη διασφάλιση της κοινωνικής ειρήνης και ευταξίας και την παροχή
έννομης προστασίας στους πολίτες και συνδρομής στις αρχές.

β. Την τήρηση της τάξης στους δημόσιους χώρους και στις δημόσιες
συγκεντρώσεις και συναθροίσεις και την προστασία των ατομικών και
συλλογικών δικαιωμάτων των πολιτών κατά τις εκδηλώσεις αυτές."


Είναι προφανές λοιπόν ότι νομολογία και νομοθεσία δέχονται ευθύνη του κράτους λόγω παράλειψης ή αμέλειας των αστυνομικών οργάνων να προστατεύσουν τη ζωή και την περιουσία των πολιτών στη διάρκεια οχλαγωγιών και σχετικών ταραχών (βλ. και Τάχος "Το Δίκαιο της Δημόσιας Τάξης",εκδ.Σάκκουλας, σελ 121 όπου και παρατίθεται ενδεικτική νομολογία:ΑΠ 106/1969, ΕφΑθ803/1959 κλπ)

Κατόπιν των ανωτέρω, πιστεύω ότι όντως υφίσταται το απαραίτητο υπόβαθρο για να θεμελιωθεί μια ενδεχόμενη αγωγή κατά του δημοσίου με αιτιολογικό την παράλειψη των αρμοδίων αρχών να προβούν στα κατάλληλα και αναγκαία μέτρα για να σωθούν οι περιουσίες εκατοντάδων πολιτών.

Σημαντικότερος φυσικά -ενόψει και των "ταγμένων" αποζημιώσεων εκ μέρους του πρωθυπουργού- είναι ο συμβολικός χαρακτήρας αυτής της κίνησης που θα μας υπενθυμίσει για μια ακόμα φορά ότι το "δημόσιο" δεν ειναι μια απρόσωπη και ανεξέλεγκτη εξουσία.Είναι το κράτος-δικαίου που αυτοδεσμεύεται μέσα σε ένα κοινά αποφασισμένο νομικό πλέγμα και στέκει υπόλογο των πράξεων ή των παραλείψεων του.