Οι ιδεολογικοί εχθροί της ανοιχτής κοινωνίας

Η πρόσφατη κρίση αποκάλυψε γλαφυρά πολλά από τα συμπτώματα της παθογένειας της ελληνικής κοινωνίας. Είτε αφορά την ανικανότητα/αδυναμία των οργάνων του κράτους να ανταποκριθούν στους εντεταλμένους ρόλους τους, είτε αφορά την ευθύνη όλων μας για ανυπαρξία κράτους δικαίου εντός μας ασύδοτης κατακερματισμένης κοινωνίας. Και σίγουρα ο πυρήνας της κρίσης βρίσκεται ακριβώς σε αυτά τα χαρακτηριστικά, όπως πολύ πιο ψύχραιμα και ώριμα επεσήμαναν τα ξένα ΜΜΕ σε σχέση με την συναισθηματική υστερία των ελληνικών ΜΜΕ και του διαδικτύου. Το αποτέλεσμα όλων αυτών των προβλημάτων ήταν να βρεθεί η ελληνική κοινωνία αυτοευνουχισμένη και ανίκανη να αντισταθεί στην πρωτοφανή ανεξέλεγκτη βία και τους ιδεολογικούς της φορείς.

Αν και οι ιατρικές παρομοιώσεις καλώς έχουν στιγματιστεί και δεν προσφέρουν συνήθως καλές αναλογίες με κοινωνικές καταστάστεις, η μοιάζει ελληνική κοινωνία με έναν ανοσοκατασταλμένο οργανισμό, χωρίς καμία άμυνα απέναντι στα επιθετικά παθογόνα μικρόβια. Οι δύο κυρίαρχες φωνές που ακούγονται τις τελευταίες δύο εβδομάδες στον δημόσιο λόγο είναι από την μία μεριά αυτή της συντήρησης, που κατακεραυνώνει την επιθετικότητα των μικροβίων και ζητά την ανηλεή αντιμετώπισή τους, και από την άλλη η φωνή της επαναστατικότητας, που επικροτεί ουσιαστικά των ρόλο των μικροβίων και επιδιώκει την κατάρρευση του οργανισμού, τον οποίο αντιλαμβάνεται ως ιδεολογικό εχθρό. Και οι δύο λογικές ακουμπούν σε μια πλευρά της πραγματικότητας και αντλούν από αυτήν ρεαλιστικά επιχειρήματα. Είναι όμως και οι δύο ατελείς.

Η μια, η συντηρητική λογική, διότι παραγνωρίζει τα προβλήματα που έχουν συσσωρευτεί στο ίδιο το σύστημα εξουσίας, και που καθιστούν τους μηχανισμούς της αναποτελεσματικούς και με έλλειμα νομιμοποιήσης στα μάτια των ίδιων των πολιτών. Ποιός κρατικός μηχανισμός θα διαφυλάξει την νομιμότητα όταν το ίδιο το κράτος είναι ο πρώτος παραβάτης; Η άλλη λογική είναι εξίσου, ή και περισσότερο προβληματική, διότι νομιμοποιεί ως θεμιτά μέσα δράσης, ενέργειες που καταπατούν βάναυσα τα δικαιώματα των πολιτών και υπονομεύουν την κοινωνική συνοχή. Η σύγκρουση αυτών των δύο κυρίαρχων λογικών γιγαντώνει την βία, την ανομία, εκδμηδενίζει την προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών και τελικά πνίγει την ανοιχτή κοινωνία (που άλλωστε ποτέ δεν ήταν και ιδιαίτερα ισχυρή στη χώρα μας). Έχουμε εισέλθει σε ένα φαύλο κύκλο όπου η καταστολή οδηγεί σε άνομη αντίδραση και η άνομη αντίδραση σε περισσότερη και αδιάκριστη καταστολή, όπου κάθε πλευρά βλέπει μονόπλευρα το ζήτημα, με πραγματικά θύματα τους πολίτες και την κοινωνία.

Οι μέρες που ζούμε θυμίζουν την Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Μια εξαπλούμενη οικονομική κρίση, ένα αδύναμο αν και υπερμεγέθες κράτος, μια κοινωνία εθισμένη να ζει από το κράτος, κοινωνικές ομάδες να αμφισβητούν με τη βία την κοινωνική ομαλότητα. Μπορεί να μην φτάσουμε στην ίδια ακριβώς κατάληξη, αλλά οι πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις της επόμενης δεκαετίας δεν προβλέπονται αναγκαστικά ιδιαίτερα ευνοϊκές για την ανοιχτή κοινωνία. Σε τέτοιες συνθήκες η κοινωνία συσπειρώνεται στα άκρα. Δεν είναι τυχαίο ότι οι φιλελεύθεροι αντιμετωπίζουν ταυτόχρονη κριτική και από τις δύο πλευρές. Η μια πλευρά τους θεωρεί υπονομευτές του κράτους και της συλλογικής ασφάλειας επειδή επισημαίνουν τα προβλήματα στην λειτουργία του και η άλλη πλευρά τους ταυτίζει με την καταστολή επειδή δεν δέχονται το καθεστώς ανομίας και βίας η ίδια παρουσιάζει ως θεμιτή και λογική αντίδραση.

Η αριστερά και η ακροδεξιά στη χώρα μας είναι οι δύο χώροι που εκφράζουν και νομιμοποιούν την πολιτική βία. Αυτό αποτελεί διαχρονικό χαρακτηριστικό τους και βρίσκεται στον πυρήνα της ιδεολογικής τους συγκρότησης. Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Είναι οι δύο βασικοί ιδεολογικοί πυλώνες του μεγάλου υπερεκτεταμένου κράτους-τροφού, από όπου εκπορεύονται οι περισσότερες αδυναμίες και παθογένειες του. Είναι οι βασικοί μηχανισμοί αντίδρασης σε κάθε προσπάθεια μεταρρύθμισης και εκσυγχρονισμού του. Είναι οι βασικοί ιδεολογικοί αντίπαλοι του οράματος μιας ανοιχτής ευνομούμενης κοινωνίας, στηριγμένης στην κοινωνία των πολιτών και σε μικρό, αποτελεσματικό, εποπτικό κράτος που εγγυάται και εξασφαλίζει τις ατομικές ελευθερίες. Τελικά είναι αυτοί που νομιμοποιούν, όσο και αν ηθικολογικά το καταγγέλουν, το πελατειακό σύστημα των κομμάτων εξουσίας, που γιγαντώθηκε μαζί με την υπερεξάλπωση του κράτους.

Η αποκατάσταση της κοινωνικής ειρήνης προϋποθέτει φυσικά επιβολή της έννομης τάξης. Ταυτόχρονα όμως προϋποθέτει και τον αφοπλισμό από επιχειρήματα και την ιδεολογική απομόνωση των σημερινών ιδεολογικών φορέων της αντιδραστικής βίας. Και αυτό δεν γίνεται στα λόγια. Μπορεί να γίνει μόνο μέσα από μια ριζική μεταρρύθμιση του κράτους. Δεν έχει σήμασια μόνο η επιβολή της τάξης. Έχει σημασία και ο τρόπος που αυτό γίνεται, ώστε να αποκαταστήσει την αξιοπιστία του κράτους και την εμπιστοσύνη του πολίτη απέναντί του.

Αλλά και στα ζητήματα που δεν έχουν να κάνουν με την τήρηση της τάξης. Αν το κράτος δεν δείξει έμπρακτα ότι αλλάζει κατεύθυνση, δεν σταματήσει να είναι εμπόδιο και βάρος για την οικονομική ανάπτυξη, δεν καταπολεμήσει την διαφθορά και την γραφειοκρατία κτλ τότε μας περιμένουν στο μέλλον πολύ σοβαρότερες κοινωνικές αναταραχές, από πολύ ευρύτερες ομάδες του πλυθησμού. Το αίτημα των φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων γίνεται σήμερα ακόμα πιο επιτακτικό, όσο και αν οι ισχυροποιημένες φωνές των άκρων κάνουν την φωνή του ακόμα πιο ισχνή.