Οι εχθροί του κράτους δικαίου

Αν υπάρχει μια έννοια, της οποίας το περιεχόμενο να έχει παρερμηνευτεί περισσότερο στον δημόσιο λόγο αυτών των ημερών, είναι με διαφορά η έννοια του κράτους δικαίου. Τί είναι όμως το κράτος δικαίου (Rule of Law)Εντελώς απλοϊκά, είναι η κατάσταση εκείνη όπου όλοι ανεξαιρέτως υπάγονται ισότιμα στη δικαιοδοσία του νόμου. Είναι ουσιαστικά η απάντηση που έδωσε ο Δημάρατος στον Ξέρξη, ότι οι Έλληνες είναι ελεύθερος λαός και τον μόνο τύρρανο που έχουν πάνω από τα κεφάλια τους είναι ο Νόμος. Είναι η ίδια διατύπωση του Thomas Paine στο Common Sense, "For as in absolute governments the king is law, so in free countries the law ought to be king; and there ought to be no other."

To κράτος δικαίου έρχεται λοιπόν αντιπαρατεθεί εννοιολογικά με την "ελέω θεού" αυθαίρετη εξουσία. Όμως το να κυβερνάται ένα κράτος δια του νόμου, δεν λέει τίποτα για τον νόμο αυτό καθ'αυτό, γιατί και ένα αντιδημοκρατικό ή ολοκληρωτικό κράτος μπορεί να κυβερνάται με βάση το νόμο. Γι'αυτό πρέπει να διαχωρίσουμε το κράτος δικαίου (rule of law) από το κράτος του νόμου (rule by law). Είναι σύνηθες πολλοί να επικαλούνται το πρώτο εννοώντας ουσιαστικά το δεύτερο. Το δεύτερο είναι αναγκαία συνθήκη για την ύπαρξη του πρώτου, δεν είναι όμως αυτόματα και ικανή. Το κράτος δικαίου είναι θεμελιώδες αίτημα του πολιτικού φιλελευθερισμού και θέτει κάποια σαφή χαρακτηριστικά στο είδος των νόμων που μπορούν να θεωρούνται αποδεκτοί.

Επιγραμματικά μπορούμε να διατυπώσουμε τα εξής θεμελιώδη χαρακτηριστικά του κράτους δικαίου:
- Διαχωρισμός των εξουσίων. Νομοθετικής, εκτελεστικής, δικαστικής. Σαφής και απόλυτος. Οι λειτουργοί αυτών των εξουσιών μπορούν να ασκούν τις εξουσίες τους μέχρι εκεί που σαφώς και ξεκάθαρα ορίζει ο νόμος.
- Ισότητα όλων μπροστά στο νόμο. Όλοι υπόκεινται στο ίδιο νόμο, ανεξαρτήτως κοινωνικής θέσης, πεποιθήσεων, θρησκείας (εκτός αν αντικειμενικές δυσκολίες δεν το επιτρέπουν). Όπως έλεγε ο Montesquieu "law should be like death, which spares no one." Αυτό συνεπάγεται ότι ο νόμος ισχύει παντού και πάντα και εφαρμόζεται σε όλους, και δεν είναι στην διακριτική ευχέρεια κανενός να αποφασίσει πότε ισχύει και πότε όχι.
- Σαφές νομικό περιβάλλον όπου να είναι ξεκάθαρο ποιός νόμος εφαρμόζεται σε κάθε περίπτωση, σε κάθε δεδομένη χρονική στιγμή (δεν μπορεί να υπάρχει αναδρομικότητα). Δηλαδή κάθε δεδομένη στιγμή ο πολίτης να ξέρει τις έννομες συνέπειες της κάθε πράξης του με την σιγουριά ότι αυτές δεν θα ανατραπούν από μελλοντική νομοθετική ρύθμιση. Ο νόμος πρέπει να είναι απλός, προσβάσιμος και κατανοητός από τον πολίτη, χωρίς ασάφειες, γκρίζες ζώνες και επικαλύψεις.
- Να παρέχεται από τον νόμο επαρκής προστασία των θεμελιωδών ατομικών ελευθεριών.


H ισχύς του Rule of Law παγκοσμίως. Θα έλεγα η χώρα μας βρίσκεται σε κολακευτικά πλασματική θέση.

Θεωρητικά, στα λόγια, όλοι είμαστε υπέρ του κράτος δικαίου, που προστατεύει τον πολίτη από την αυθαιρεσία και του συνανθρώπου του και του κράτους. Μόνο που στην χώρα μας πολλοί αποδεικνύουν με την συμπεριφορά τους ότι δεν υποστηρίζουν στην πράξη την κούφια ρητορική τους, ενώ δεν λείπουν και αυτοί που ούτε καν στα λόγια δεν το υποστηρίζουν. Χάσαμε το μέτρημα πόσες φορές το ακούσαμε στον δημόσιο διάλογο.

Αν κάτσει κανείς να καταμετρήσει, πέρα από ιδεολογικές ιδεοληπτικές αγκυλώσεις, όλους αυτούς που αντιστρατεύονται το κράτος δικαίου και την εφαρμογή του νόμου, με αφορμή την δολοφονία του 15χρόνου παιδιού, θα δει την έκταση της παθογένειας της ελληνικής κοινωνίας, που τελικά εκδηλώνεται με εκρηκτικές καταστάσεις, όπως αυτές που ζουμε. Θα δει την γύμνια μιας ολόκληρης προβληματικής κοινωνίας. Μιας κοινωνίας που όχι κράτος δικαίου δεν διαθέτει αλλά ούτε καν κράτος το νόμου. Αντίθετα πορεύεται μέσα σε μια γενικευμένη ανομία. Που ακριβώς λόγω της έκτασης της προβληματικότητας, ο καθένας μπορεί μεροληπτικά να διαλέξει τις όψεις εκείνες της πραγματικότητας που είναι συμβατές με το προσωπικό θεωρητικό ιδεολογικό οικοδόμημα. Και τελικά να εντάξει την αντίδρασή του στα υπαρκτά προβλήματα σε ένα φαύλο κύκλο που στην πράξη τα ανατροδοφοτεί αντί να τα λύνει.

Αν και η λίστα είναι ατελείωτη, ας πιάσουμε λοιπόν μία μία τις καταστρατηγήσεις της εφαρμογής του κράτους δικαίου και του νόμου στη χώρα μας να δούμε μερικές χαρακτηριστικές περιπτώσεις.

Υπάρχει στη χώρα μας σοβαρός χωρισμός των εξουσιών; Η πραγματικότητα των τελευταίων ετών έχει αναδείξει σε όλο της το μεγαλείο την προβληματικότητα στις σχέσεις των εξουσιών μεταξύ τους. Ό διαχωρισμός της εκτελεστικής με την νομοθετική δεν είναι απλά θολός, είναι ανύπαρκτος. Πιο πρόσφατη απόδειξη η συμπεριφορά της ΝΔ με τον ευτελισμό του θεσμού του βουλευτή με την αποχώρηση από την συζήτηση της προανακριτικής. Το ακόμα χειρότερο είναι η υποβάθμιση της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης, και η αδυναμία της τελευταίας να πραγματοποιήσει τον παραμικρό ουσιαστικό έλεγχο. Αυτά φυσικά δεν είναι νέα φαινόμενα, η δημοκρατία μας ποτέ δεν ωρίμασε επαρκώς ώστε να πραγματώσει αυτά τα φιλελεύθερα αιτήματα που έχουν διατυπωθεί εδώ και αιώνες στη Δύση (Αγγλία 17ος αιώνας, Γαλλία 18ος αιώνας). Οι υπερβάσεις όμως εξουσίας των δημόσιων λειτουργών είναι ένα φαινόμενο που διαρκώς μεγαλώνει όπως δείχνουν και οι τραγικές επιδόσεις της χώρας μας στον τομέα της διαφθοράς. Υπερβάσεις που ξεκινούν από το χαμηλότερο επίπεδο των υπαλλήλων που συναλλάσονται με τον πολίτη (είτε αφορά αστυνομικούς που πουλάνε τσαμπουκά ή προστασία, είτε γιατρούς που ζητάνε φακελάκι, είτε εφοριακούς, υπαλλήλους πολεοδομίας, κτλ) και φτάνουν μέχρι την κορυφή της πυραμίδας της δημόσιας εξουσίας (με τα σκάνδαλα του Βατοπεδίου, της Ζίμενς, του Ζαχόπουλου και των ομολόγων να αποτελούν απλά τα τελευταία μιας μακράς και συνεχούς σειράς προκλητικών σκανδάλων εδώ και δεκαετίες).

Η υπερβαση της εξουσιας ερχεται διπλα διπλα στην διαχυτη αισθηση που εχει εμπεδοθει στους πολιτες οτι οι διαχειριστες της εξουσιας ειναι υπερανω των συνεπειων του νομου. Τα περιστατικα προκλητικης ατιμωρισιας των παρανομων ενεργειων των φορεων της εξουσιας καταλυουν το κρατος δικαιου, μηδενιζουν την αξιοπιστια της εξουσιας στα ματια των πολιτων και υπονομευουν την διαθεση των πολιτων να πειθαρχουν και να συμμορφωνονται με τους νομους. Η ανομια ξεκινα απο την μη τηρηση του νομου απο τους φορεις της εξουσιας, ειτε αφορα προκλητικα περιστατικα αστυνομικης βιας, ειτε προφανεις περιπτωσεις χρηματισμου πολιτικων (δεν μπορει να υπαρχουν καταθεσεις στη γερμανικη δικαιοσυνη οπου στελεχη της Ζιμενς να παραδεχονται οτι εχουν χρηματισει Ελληνες πολιτικους με πανω απο 100εκ. ευρω και το ελληνικο κρατος να μην εχει μπορεσει να καταλογισει τις αντιστοιχες ποινικες ευθυνες ουτε σε εναν!). Το ερωτημα ειναι ευλογο, πως γινεται να κυκλοφορει ελευθερος ο κ.Χριστοφορακος και να υπαρχει απαιτηση παταξης της μικροπαραβατικοτητας;

Η ατιμωρισια ομως δεν αφορα μονο τους φορεις της εξουσιας. Αφορα και την καθημερινη ελαστικη εφαρμογη των νομων που εχει εμπεδωσει στην συνειδηση του πολιτη την αντιληψη οτι οι νομοι υπαρχουν για να παραβιαζονται. Η γενικευμενη ανοχη του κρατους στην παραβατικοτητα ειτε αφορα την αυθαιρετη δομηση, ειτε αφορα τον κωδικα οδικης κυκλοφοριας, ειτε αφορα την φοροδιαφυγη, ειτε αφορα την παρανομη βια συνδικαλιστικων διεκδικησεων, ειτε αφορα τις καταληψεις σχολειων κτλ. Ακριβως λογω της γενικευμενης ανοχης η οποια εφαρμογη του νομου εχει τελικα επιλεκτικο χαρακτηρα και αντιμετωπιζεται ως αδικη μεταχειριση που κρυβει σκοπιμοτητες. Αν δεν υπαρχει καθολικη εφαρμογη του νομου το κρατος στερειται της απαραιτητης ουδετεροτητας, αντικειμενικοτητας και νομιμοποιησης για να λειτουργει ως κριτης μεταξυ των σχεσεων των πολιτων.

Αυτη η απαραδεκτη κατασταση ειναι αιτια αλλα και αποτελεσμα (στα πλαισια ενος φαυλου κυκλου) του ασαφους, πολυπλοκου και αλληλοσυγκρουομενου νομικου πλαισιου. Φωτογραφικοι νομοι που καταργουν την ισονομια, νομοι γενικοι που επιδεχονται αντιθετων ερμηνειων που καταργουν την αντικειμενικοτητα και την προβλεπτικοτητα του νομου και τον αφηνουν στην ερμηνευτικη διαθεση της εξουσιας. Αν υπαρχει ενα χαρακτηριστικο του νομικου πλαισιου που οδηγει στην ελαστικοτητα και τελικα στην ανομια ειναι η υπερβολικη αυστηροτητα και οι υπερβολικες απαγορευσεις. Οταν ολα απαγορευονται τελικα ολα επιτρεπονται.

Χαρακτηριστικο παραδειγμα οι δρακοντειοι νομοι περι βιας και χουλιγκανισμου στα γηπεδα. Ειναι τοσο παραλογα αυστηροι και δυσαναλογοι των παραπτωματων που οδηγουν στην ανοχη απεναντι τους και τελικα στην ανομια.

Πάμε λίγο στην αναδρομικότητα των νόμων. Με το Άρθρο 25 του ν.2721/1999 απαλλάχθηκαν όσοι αγρότες εκκρεμούσαν ποινικές διώξεις εναντίον τους για τα τις παράνομες ενέργειες που διέπραξαν κατά την διάρκεια των αγροτικών κινητοποιήσεων του 1997. Με παρόμοια νομοθετική παρέμβαση απαλλάχθηκαν επί ΠΑΣΟΚ οι συνδικαλιστές των λεωφορείων (οι γνωστοί Σταμουλοκολλάδες) από τις παράνομες πράξεις τους κατά την διαρκεία των διαμαρτυριών τους μετά την κατάργηση της ΕΑΣ. Ακόμα χειρότερα, με νομοθετική ήρθη επί ΠΑΣΟΚ η καταδίκη Τσοβόλα από το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο. Χάνεις το μέτρημα στις παραβιάσεις των χαρακτηριστικών του κράτους δικαίου. Αυτή την αντίληψη περί κράτους δικαίου υπόσχεται να επαναφέρει ο ΓΑΠ!

Αυτες οι παραβιασεις μας αφορουν ολους, πολιτες, πολιτικους, φορεις εξουσιας, δημοσιους υπαλληλους. Πριν αρχισουμε τις κατηγοριες και τις διαδηλωσεις για τους αλλους ας ριξουμε ολοι μια καλη ματια στον καθρεφτη. Για τους ιδεολογικους εχθρους του κρατους δικαιου θα ακολουθησει αλλο ποστ.