Θα Χρησιμοποιούσε ο Adam Smith το Linux;

Αντί lead: υποθέτω ότι λόγω του τίτλου, που είναι εσκεμμένα «παραπλανητικός» :), κάποιοι αναγνώστες θεώρησαν ότι το post θα αναφέρεται στην τεχνική υπεροχή ή μη του Linux. Σόρρυ, αλλά δεν είναι αυτό το θέμα μου –άλλωστε, δεν είμαι ειδικός. Επομένως, εάν ανήκετε σε αυτήν την κατηγορία αναγνωστών, μη χάνετε άδικα τον χρόνο σας εδώ. Από την άλλη πλευρά όμως,...


...εάν σας ενδιαφέρει η σχέση που υπάρχει μεταξύ του Adam Smith, της ελεύθερης αγοράς (ναι, ναι, αναφέρομαι σε εκείνο το κακό που ακούει στο όνομα καπιταλισμός! ) και του open source εν γένει, τότε, νομίζω, θα βρείτε αυτό το post ενδιαφέρον. Πάμε λοιπόν;

Πρώτα, μερικές παραδοχές
Πώς μου ήρθε η ιδέα γι’ αυτό το post; Περιδιαβαίνοντας σε κάποια ελληνικά blogs, συζητώντας με φίλους προγραμματιστές που είναι ένθερμοι υποστηρικτές του open source, παρατηρώντας γενικά τη διαμάχη μεταξύ open source και proprietary source (το λεω σωστά;) κατέληξα σε μία βασική παραδοχή επί της οποίας θα στηρίξω τα λεγόμενά μου.

Η παραδοχή μου είναι: από τη μια έχουμε τους υποστηρικτές του open source τους οποίους, για την ευκολία της συζήτησης, επιτρέψτε μου να τους κατατάξω στους «καλούς», και από την άλλη έχουμε τους υποστηρικτές του proprietary source τους οποίους, για τον ίδιο λόγο, επιτρέψτε μου να τους κατατάξω στους «κακούς».

Ο βασιλιάς των κακών είναι η Microsoft, σωστά; Το σκεπτικό των καλών παει, αν το αντιλαμβάνομαι καλά, κάπως έτσι: Η Microsoft κρατάει το source code κλειστό, αποτελεί μονοπώλιο, εξοντώνει έτσι τις υπόλοιπες software εταιρείες, δεν προάγει την καινοτομία στο software industry, κρατάει αιχμάλωτους τους πελάτες της και, τέλος, τα προϊόντα της είναι κακής ποιότητας. Εδώ συμφωνώ με τους καλούς.

Το σκεπτικό των καλών συνεχίζει κάπως έτσι: η Microsoft, μια γιγαντιαία πολυεθνική εταιρεία, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα του καπιταλισμού και των δεινών του, ο Bill Gates είναι ο αρχέτυπος καπιταλιστής, έπεται λοιπόν ότι ο καπιταλισμός είναι κακός, καταδυναστεύει τους καταναλωτές και, φυσικά, τους πολίτες. Εδώ διαφωνώ με τους καλούς.

Γιατί διαφωνώ
Η Microsoft είναι πολυεθνική εταιρεία. Ο Bill Gates είναι ο αρχέτυπος καπιταλιστής. Ο καπιταλισμός, όμως, δεν είναι ο Gates. Ο καπιταλισμός –ως οικονομικοπολιτική έννοια- δεν συνάδει με τις πρακτικές του Gates και του κάθε Gates. Με άλλα λόγια, διαφωνώ διότι ο καπιταλισμός (ή, καλύτερα, η ελεύθερη αγορά) είναι υπέρ του ελεύθερου –αλλά όχι ασύδοτου- ανταγωνισμού, είναι κατά των μονοπωλίων, είναι υπέρ του καταναλωτή. (Αν ενδιαφέρεται κανείς, έχω αναφερθεί σε άλλο post στον καπιταλισμό και ειδικότερα σε μία από τις εκφάνσεις του που είναι τα brands).

Εδώ θα κάνω μόνο μερικές γενικές σκέψεις. Πρώτον, η Microsoft αναπτύχθηκε στις Η.Π.Α., μια καπιταλιστική χώρα, αλλά, επίσης, σε αυτήν τη χώρα ήταν που πήγε στα δικαστήρια κατηγορούμενη για μονοπωλιακές τακτικές –να το «πολιτική» στο «οικονομικοπολιτική έννοια». Και μάλιστα η πρωτοβάθμια απόφαση ήταν κατά της.

Ας υποθέσουμε, όμως, ότι η x Microsoft ήταν ελληνική εταιρεία. Πόσες πιστεύετε ότι θα ήταν οι πιθανότητες να βρεθεί ενώπιον του ελληνικού συστήματος δικαιοσύνης; Και, φυσικά, δεν νομίζω να θεωρεί κανείς τη χώρα μας περισσότερο καπιταλιστική από τις Η.Π.Α. (και ας μην ξεχνάμε ότι εδώ, σε αυτήν την σοσιαλιστική (μέχρι πρότινος τουλάχιστον) και προοδευτική κατά τα άλλα χώρα, ευδοκιμούν τακτικές ελέγχου της αγοράς από διάφορες εταιρείες, αλλά τα media, οι πολιτικοί μας, η δήθεν Επιτροπή Ανταγωνισμού και λοιποί εθνοσωτήρες ασχολούνται με το πόσο έχει το μαρούλι...)...

Δεύτερον, ο καπιταλισμός (εννοώ μόνο το «οικονομική» του «οικονομικοπολιτική έννοια») ανέθρεψε τη Microsoft, αλλά είναι η εγγενής «δημιουργική καταστροφή» (τη φράση πρώτος εισήγαγε ο αυστριακός οικονομολόγος Joseph Schumpeter) του καπιταλισμού που τώρα στρέφεται εναντίον της. Είναι ο υγιής ανταγωνισμός, είναι η ελεύθερη αγορά, είναι ο ίδιος ο καπιταλισμός που τώρα την στριμώχνει. IBM, Sun Microsystems κ.ά. είναι, αν θυμάμαι καλά,...καπιταλιστές! Ιδού, λοιπόν, η έννοια του ελεύθερου ανταγωνισμού. Πρόσφατα, π.χ., η IBM απελευθέρωσε 500 πατέντες. Γιατί το έκανε; Από την καλή της την ψυχή; Όχι, βέβαια, το έκανε για να προωθήσει το open source ως αντίβαρο στην Microsoft. Να, λοιπόν, που η επιδίωξη του ιδιοτελούς συμφέροντος οδηγεί στο γενικό καλό...

Τρίτον, ας δούμε ποιος ήταν ο λόγος που ξεκίνησε το open source. Προφανώς η επικυριαρχία της Microsoft. Τι σημαίνει αυτό; Ότι κάποιος είχε την ιδέα να ανταγωνιστεί με αυτόν τον τρόπο τη Microsoft. Το έκανε από την καλή του την καρδιά; Γιατί ήθελε απλώς να νικήσει το «κακό»; Δεν νομίζω. Απλά, είχε την ευφυία να δημιουργήσει ένα διαφορετικό business model ώστε να ανταγωνιστεί. Άλλωστε σήμερα το Linux, π.χ., δεν είναι ουσιαστικά μια πολυεθνική καπιταλιστική εταιρεία; Δεν είναι ένα ισχυρό brand; Δεν έχει κέρδη; Αυτό είναι ο καπιταλισμός.

Ας δούμε ένα άλλο διεθνές brand τώρα –το Firefox. Ποιο είναι το business model του; Δημιουργώ έναν not-for-profit οργανισμό και επιτίθεμαι έτσι στη Microsoft. Επί τη ευκαιρία, από πού είχε την αρχική του χρηματοδότηση; Από την AOL, την IBM, την Sun Microsystems και την Nokia –και αυτές οι εταιρείες δεν είναι σίγουρα μαγαζάκια της γειτονιάς, είναι (νάτες πάλι οι κακές λέξεις) καπιταλιστικές, πολυεθνικές εταιρείες...

Ας δούμε όμως μερικές από τις σκέψεις του πατέρα της Οικονομικής επιστήμης, του πιονέρου της ελεύθερης αγοράς και του φιλελευθερισμού, του Adam Smith (Έρευνα για τη φύση και τις αιτίες του Πλούτου των Εθνών, 1776).

«Δεν περιμένουμε το φαγητό μας να προέλθει από την καλοσύνη του χασάπη, του ζυθοποιού, ή του φούρναρη, αλλά από μέριμνα για το προσωπικό τους συμφέρον».

«Καμία κοινωνία δεν μπορεί να ευημερεί και να ευτυχεί ενόσω το κατά πολύ μεγαλύτερο μέρος πένεται και δυστυχεί».

«Η κατανάλωση είναι ο μοναδικός σκοπός και λόγος ύπαρξης ολόκληρης της παραγωγής».

«Το μονοπώλιο είναι ένας μεγάλος εχθρός της καλής διαχείρισης, που δεν είναι δυνατόν να καθιερωθεί σε μια χώρα, παρά μόνο μέσω του ελεύθερου και γενικού ανταγωνισμού, ο οποίος αναγκάζει κάθε άτομο να καταφύγει σε αυτόν, για την υπεράσπιση των ιδίων του συμφερόντων, με αποτέλεσμα να προκύπτει έτσι το γενικότερο καλό της κοινωνίας».

«Η πολιτική της Ευρώπης, με το να μην αφήνει τα πράγματα ελεύθερα, προκαλεί άλλες ανισότητες, πολύ μεγαλύτερης σημασίας».

«Το συμφέρον των επιχειρηματιών είναι πάντα η διεύρυνση της αγοράς και ο περιορισμός του ανταγωνισμού. Η διεύρυνση της αγοράς ενδέχεται συχνά να συμβαδίζει σε σημαντικό βαθμό με τα συμφέροντα της κοινωνίας. Αλλά ο περιορισμός του ανταγωνισμού είναι πάντα αντίθετος με αυτά, και το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να δώσει στους επιχειρηματίες τη δυνατότητα να επιβάλουν, για δικό τους λογαριασμό, ένα αυθαίρετο φόρο επί των άλλων συμπολιτών τους, μέσω της αύξησης των κερδών τους πάνω από τα φυσικά τους επίπεδα».

Όπως καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ο μεγάλος εχθρός του Adam Smith, αντίθετα από ό,τι πιστεύεται, δεν είναι τόσο το ίδιο το κράτος όσο τα κάθε είδους μονοπώλια. Και κάτι ακόμη: Αυτά που λεει ο Adam Smith δεν είναι απλά φιλοσοφίες, αλλά τις τεκμηριώνει στο βιβλίο του. Είναι αλάθητος; Όχι. Αλλά η ουσία της θεωρίας του είναι ορθή...

Συμπερασματικά
Η ελεύθερη αγορά, ο καπιταλισμός αν θέλετε, ως οικονομικοπολιτική έννοια, είναι κατά των μονοπωλίων, κατά του αθέμιτου και ασύδοτου ανταγωνισμού, αλλά υπέρ του καταναλωτή και υπέρ της κοινωνίας. Και το ότι είναι υπέρ όλων αυτών δεν είναι αποτέλεσμα της καλοσύνης του, δεν είναι αποτέλεσμα της «ηθικής των προθέσεων», αλλά της ιδιοτέλειας του ατόμου που, στην προσπάθεια για την επιδίωξη του προσωπικού του συμφέροντος, οδηγεί στο γενικότερο καλό. Το γεγονός ότι πολλές φορές γίνεται το αντίθετο δεν έχει να κάνει με τη δήθεν εγγενή κακία του καπιταλισμού, αλλά με τις εσφαλμένες και συνήθως ταπεινών ελατηρίων πράξεις ή παραλείψεις του κράτους.


Πρωτοδημοσιεύθηκε εδώ