Το "Αόρατο Χέρι", τα PC, κι η Ανακύκλωση

Πώς μπορεί να εφαρμοστεί η ανακύκλωση ώστε να είναι όλοι –περιβάλλον, επιχειρήσεις, καταναλωτές- κερδισμένοι; Η λύση: η εφευρετικότητα του «αόρατου χεριού»΄ η εφευρετικότητα της ελεύθερης αγοράς.

Καταρχάς, ένα word-association test: «Περιβάλλον;», «Ανακύκλωση;», «Ελεύθερη αγορά;». «Καλό», «Καλή», «Κακή». Αυτές είναι, υποθέτω, οι λέξεις που έρχονται στο μυαλό των περισσοτέρων όταν ακούν τις παραπάνω λέξεις. Το περιβάλλον, η προστασία του δηλαδή, είναι κάτι καλό, η ανακύκλωση είναι κάτι καλό, η ελεύθερη αγορά είναι κάτι κακό. Είναι, όμως, έτσι ακριβώς;

Αναμφίβολα η προστασία του περιβάλλοντος είναι κάτι καλό όπως είναι και η ανακύκλωση. Ωστόσο η ανακύκλωση, για παράδειγμα, επιφέρει κόστος. Επομένως, στις περισσότερες περιπτώσεις, η απόφαση για την εφαρμογή προγράμματος ανακύκλωσης πρέπει να λαμβάνεται κατόπιν αξιολόγησης του κόστους και του οφέλους της (cost-benefit analysis).

Πολύ συχνά το κράτος παρεμβαίνει με διάφορες κανονιστικές ρυθμίσεις και νόμους οι οποίες έχουν ως σκοπό την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά το σύνηθες αποτέλεσμα είναι απλώς να επιβαρύνει με κόστος τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές. Στην καλύτερη περίπτωση, η προστασία του περιβάλλοντος επιτυγχάνεται με σημαντικό, όμως, κόστος. Κόστος, δηλαδή, που υπερβαίνει το όφελος. Στη χειρότερη περίπτωση, η προστασία του περιβάλλοντος δεν επιτυγχάνεται αλλά το κόστος παρόλα αυτά πρέπει να επωμισθεί από τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές. Με άλλα λόγια, σε αυτές τις περιπτώσεις, η ανακύκλωση αφενός μειώνει τα κέρδη των επιχειρήσεων και αφετέρου επιβαρύνει τις τσέπες των καταναλωτών.

Υπάρχει, όμως, κι άλλη λύση. Το «αόρατο χέρι» του Adam Smith. Η προστασία, δηλαδή, του περιβάλλοντος με βασισμένες στην αγορά μεθόδους οι οποίες έχουν θετικά αποτελέσματα για όλους: περιβάλλον, επιχειρήσεις, καταναλωτές. Ένα τέτοιο παράδειγμα του «αόρατου χεριού» εν δράσει αποτελεί και η πρόσφατη κίνηση της εταιρείας online δημοπρασιών eBay με το πρόγραμμά της Rethink.

Κάθε μέρα στις Η.Π.Α. αντικαθίστανται περίπου 130.000 ηλεκτρονικοί υπολογιστές από τους οποίους μόνο το 1/10 περίπου ανακυκλώνεται. Ως γνωστόν, όμως, οι υπολογιστές περιέχουν τοξικά στοιχεία όπως είναι ο μόλυβδος και ο υδράργυρος τα οποία είναι πολύ επιβλαβή για το περιβάλλον και τον άνθρωπο.

Αυτού του είδους τα απορρίμματα, το λεγόμενο e-waste, αποτελεί το ταχύτερα αυξανόμενο είδος απορρίμματος και στην Ευρώπη. Ως εκ τούτου, η Ευρωπαϊκή Ένωση θέσπισε μία ντιρεκτίβα το 2003 η οποία υποχρεώνει του κατασκευαστές στην ανακύκλωση των προϊόντων τους και η οποία λίγο-πολύ δεν εφαρμόζεται καθότι δεν έχει γίνει νόμος στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε. Στις Η.Π.Α. και συγκεκριμένα στην Καλιφόρνια από 1/1/2005 τέθηκε σε ισχύ νόμος σύμφωνα με τον οποίο επιβάλλεται ένα επιπλέον ποσοστό στην τιμή πώλησης υπολογιστών κ.λπ. ώστε να καλυφθεί έτσι το κόστος της ανακύκλωσής τους.

Η αντίδραση των εταιρειών, όπως είναι η IBM, η Hewlett-Packard και η Dell, ήταν να εφαρμόσουν τα δικά τους προγράμματα ανακύκλωσης ώστε να αποτρέψουν έτσι την περαιτέρω θέσπιση (κοστοβόρων) νόμων και ρυθμίσεων σχετικά με την ανακύκλωση. Ωστόσο, τα περισσότερα από αυτά τα προγράμματα δεν έχουν επιδείξει ιδιαίτερη επιτυχία και ο κυριότερος λόγος γι’ αυτό είναι ότι επιβαρύνουν τον καταναλωτή με κάποιο κόστος. Για παράδειγμα, για να πάρει η Apple πίσω έναν παλιό Mac για ανακύκλωση θα πρέπει ο κάτοχός του να πληρώσει τριάντα δολάρια.

Το πρόβλημα, λοιπόν, είναι: πώς μπορεί να εφαρμοστεί η ανακύκλωση ώστε να είναι όλοι –περιβάλλον, επιχειρήσεις, καταναλωτές- κερδισμένοι; Η λύση: η εφευρετικότητα του «αόρατου χεριού»΄ η εφευρετικότητα της αγοράς.

Ας δούμε τι έκανε η eBay. Ο Patrick Jabal είναι υπεύθυνος της κατηγορίας Computer and Networking στην eBay. Οι ετήσιες συναλλαγές αυτής της κατηγορίας ανέρχονται στα 2.5 δισ δολάρια. Ο Jabal παρατήρησε ότι υπήρχε ζήτηση για μεταχειρισμένους, φθηνούς υπολογιστές αλλά δεν υπήρχε η ανάλογη προσφορά. Μολονότι πολλοί χρήστες του eBay είχαν στην κατοχή τους παλιούς υπολογιστές που δεν τους χρησιμοποιούσαν πλέον αυτοί έμεναν πεταμένοι σε μια γωνιά του σπιτιού τους διότι το να τους προσφέρουν για πώληση μέσω της eBay ήταν δύσκολο. Ο Jabal, θέλοντας να αυξήσει την προσφορά, ανέλυσε το πρόβλημα και το συμπέρασμά του ήταν ότι η μεγαλύτερη δυσκολία ήταν το γεγονός ότι οι περισσότεροι από τους κατόχους των παλιών υπολογιστών δεν γνώριζαν τα τεχνικά χαρακτηριστικά αυτών και επομένως τους ήταν δύσκολο να τους «ανεβάσουν» στο site της eBay.

Η λύση του Jabal ήταν να δημιουργήσει ένα web-based πρόγραμμα το οποίο σκανάρει τους παλιούς υπολογιστές και βλέπει έτσι τα εξαρτήματά τους. Έτσι γίνεται εύκολο για τον κάτοχο να αξιολογήσει την αξία του υπολογιστή του και να τον προσφέρει προς πώληση μέσω της eBay. Ο Jabal, λοιπόν, διέγνωσε μια ανισορροπία μεταξύ της προσφοράς και της ζήτησης και τη διόρθωσε με αυτόν τον απλό και έξυπνο τρόπο.

Δεν σταμάτησε όμως εκεί. Γνωρίζοντας το πρόβλημα του e-waste και την αυξανόμενη νομοθεσία περί ανακύκλωσης σκέφτηκε τι θα μπορούσε να κάνει γι’ αυτό το πρόβλημα. Το αποτέλεσμα ήταν η eBay να διευκολύνει τους χρήστες της στη δωρεά του παλιού τους υπολογιστή σε κάποιο φιλανθρωπικό ίδρυμα ή στην προώθησή του σε κάποιο κέντρο ανακύκλωσης της περιοχής τους. Δεν νομίζω, πραγματικά, ότι θα μπορούσε η eBay να έχει διαλέξει καλύτερο όνομα για αυτό το πρόγραμμα. Το Rethink έπεσε διάνα.

Εν κατακλείδι, η εφευρετικότητα της eBay, πρώτον, δημιούργησε αξία (value) τόσο γι’ αυτούς που ήθελαν να αγοράσουν ένα μεταχειρισμένο pc όσο και γι’ αυτούς που ήθελαν να το πουλήσουν, δεύτερον, αύξησε έτσι και η ίδια τα έσοδά της και, τρίτον, βοήθησε στην εφαρμογή της ανακύκλωσης και την προστασία του περιβάλλοντος. Το «αόρατο χέρι» εν δράσει.

Πρωτοδημοσιεύθηκε εδώ