Τρίτη, Ιανουαρίου 30, 2007

Αρχαιολογική Α.Ε.

Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία (άρ. 21 παρ. 1 Ν. 3028/2002), όλα τα αρχαία κινητά που ανευρίσκονται εντός της ελληνικής επικράτειας ανήκουν στο ελληνικό κράτος. Ως εδώ ας πούμε καλώς. Θα μπορούσε να αμφισβητηθῄ θεωρητικώς ο αποκλεισμός της ιδιωτικής ιδιοκτησίας στα αρχαία αντικείμενα, αλλά δεν θα ακολουθήσω εδώ αυτήν την γραμμή επιχειρηματολογίας.

Θέλω αντιθέτως σε αυτό το άρθρο να εξερευνήσω την δυνατότητα συνεργασίας του Υπουργείου Πολιτισμού με ιδιώτες στο πεδίο των ανασκαφών.

Ένας ιδιώτης θα μπορούσε να συμμετάσχῃ φυσικά σε μια κρατική ανασκαφή ως χορηγός (αναφέρομαι φυσικά σε κάποια άλλη χώρα και όχι στην κάποτε πατρίδα της χορηγίας και σημερινή μεγαλύτερη εχθρά της Ελλάδα). Με ενδιαφέρει όμως κάτι παραπάνω: μια ιδιωτική ανασκαφή υπό κρατική επίβλεψη.

Υποστηρίζω ότι ένα τέτοιο εγχείρημα θα συνιστούσε μια αμοιβαίως επωφελή συμφωνία. Γιατί να το επιτρέψῃ το κράτος είναι μάλλον απλό να συναχθῄ: δει χρημάτων. Το Υπουργείο μπορεί κάλλιστα να αναθέσῃ σε ένα ιδιώτη με τους απαιτούμενους πόρους την εκτέλεση των εργασιών και να επιβλέψῃ την πρόοδό τους μέσῳ της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Το ενδιαφέρον όμως είναι να δώσουμε ένα κίνητρο στον ιδιώτη να χρηματοδοτήσῃ μια εργασία τόσο δαπανηρή και χρονοβόρα όσο η ανασκαφή.

Το κίνητρο δεν μπορεί να είναι άλλο από το κέρδος. Και το κέρδος θα μπορούσε να επιτευχθῄ με δύο βασικά τρόπους.

Πρόταση δεύτερη:

Ο πρώτος είναι η διαχείριση και εκμετάλλευση του αρχαιολογικού χώρου μετά την ανασκαφή. Όπως ακριβώς ιδιωτικές εταιρείες κατασκευάζουν ένα αυτοκινητόδρομο και εισπράττουν τα διόδια επί π.χ. εικοσαετία, έτσι ακριβώς μια ιδιωτική αρχαιολογική εταιρεία θα μπορούσε να αποσβέσῃ την επένδυσή της και να απολάβῃ κέρδος από την είσπραξη των εισιτηρίων, τις πωλήσεις αναμνηστικών και αντιγράφων, ενδεχομένως από ένα εστιατόριο ή ξενοδοχείο στον παρακείμενο χώρο κ.λπ.

Συχνά όμως αυτό δεν θα είναι αρκετό, ενόψει του ότι οι μείζονες αρχαιολογικοί χώροι έχουν λίγο πολύ ανασκαφεί. Στην περίπτωση αυτή νομίζω ότι μπορούμε να προχωρήσουμε ένα βήμα παραπέρα.

Πρόταση τρίτη:

Γιατί να μην εκχωρηθῄ στον ανασκαφέα το δικαίωμα να εμπορεύεται όσα ευρήματα τυχόν κρίνωνται μη σπουδαίας αρχαιολογικής αξίας από μια αρμόδια επιτροπή του Υπουργείου; Πολύς κόσμος δεν συνειδητοποιεί ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ευρημάτων μιας ανασκαφής έχει μηδαμινή επιστημονική ή αισθητική αξία και προορίζεται κυρίως όχι βέβαια για έκθεμα σε μουσείο, αλλά για περιεχόμενο αποθηκών. Εγώ προτείνω μετά την ανασκαφή, την αποθήκευση, που περιλαμβάνει φωτογράφιση και καταλογογράφηση την πιθανή συντήρηση, την μελέτη και ενδεχόμενη δημοσίευση, όσοι λύχνοι, χάντρες, αμφορίσκοι και λοιπή αρχαία σαβούρα δεν παρουσιάζει ενδιαφέρον, να παραχωρήται στον ιδιώτη προς πώληση.

Σε μια τέτοια παραχώρηση της κυριότητας φυσικά θα υπάρχουν σοβαροί περιορισμοί, που θα αποσκοπούν στην διατήρηση του ευρήματος στην καλύτερη δυνατή κατάσταση (αρχή της συντήρησης), στον έλεγχο της πορείας του μέχρι τον τελικό αποδέκτη (αρχή της ανιχνευσιμότητας) και στην διαθεσιμότητά του για πιθανή μελλοντική επιστημονική αξιοποίηση (αρχή της διαθεσιμότητας). Απαγορεύεται π.χ. η φθορά ή η καταστροφή του αρχαίου, απαιτείται άδεια του δικαιοπαρόχου για την μεταβίβαση της κυριότητας, απαγορεύεται η ενεχύραση, παραχωρείται στο ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού δικαίωμα προτιμήσεως.

Εύλογα θα αντέτεινε κανείς ότι κανείς δεν πρόκειται να ενδιαφερθῄ για αντικείμενα χωρίς αρχαιολογική αξία, και μάλιστα οι μεγάλοι συλλέκτες και τα αρχαιολογικά μουσεία του εξωτερικού. Αυτό φαίνεται πιθανόν, ενδεχομένως μάλιστα να καθιστᾴ την πρότασή μου μη βιώσιμη οικονομικά, δεν μπορώ να ξέρω εκ των προτέρων. Εκείνο που δεν είναι παράλογο όμως είναι η πώληση πολλών και φτηνών σε πολλούς αντί λίγων και ακριβών σε λίγους, με άλλα λόγια η «εκλαΐκευση» της κατοχής αρχαίων αντικειμένων.

Η αρχαιοκαπηλεία γενικά βασίζεται στην ανισορροπία προφοράς και ζήτησης αρχαιολογικών αντικειμένων, την οποία προκαλεί ακριβώς το κρατικό μονοπώλιο ιδιοκτησίας επί των αρχαίων, με αποτέλεσμα να μην ικανοποιήται η ζήτηση του ιδιωτικού τομέα. Το αποτέλεσμα είναι αυτό που παρατηρείται πάντοτε σε ανάλογες περιπτώσεις, δηλαδή η μαύρη αγορά: αρχαιοκαπηλεία, λαθρανασκαφές, διαφθορά κ.λπ. Αλλά όχι μόνο: ο γεωργός που ανακάλυψε την Αφροδίτη της Μήλου και πλούτισε ο ίδιος και την προσέφερε στην ανθρωπότητα. Ο εγγονός του όμως που, χτίζοντας το σπίτι του, τυχόν ανακάλυψε τα θεμέλια κάποιου ρωμαϊκού κτίσματος, αντί να θεωρήσῃ ότι βρήκε θησαυρό, ασφαλώς θα βιάστηκε να τα γκρεμίσῃ...

Με την πρότασή μου το πρόβλημα θεωρώ ότι αντιμετωπίζεται στην ρίζα του, διότι α) οι τιμές των προς πώλησιν αρχαίων θα μειωθούν λόγῳ της νομιμότητάς τους, άρα οι πιθανοί αρχαιοκάπηλοι χάνουν πολύ από το κίνητρό τους, β) οι τόποι λαθρανασκαφών θα αντικατασταθούν σε πολύ μεγάλο ποσοστό από νόμιμες ιδιωτικές ανασκαφές υπό κρατική επίβλεψη, άρα η ουσιαστικά μόνη πηγή προς πώλησιν αρχαίων αντικειμένων θα εκλείψῃ, άρα οι πιθανοί αρχαιοκάπηλοι χάνουν και την πρώτη ύλη τους. Δεδομένου ότι αυτή η πρώτη ύλη του εμπορίου τους δεν είναι απεριόριστη ούτε ανανεώσιμη, μακροπρόθεσμα η αρχαιοκαπηλεία θα εκλείψῃ ή εν πάσῃ περιπτώσει θα χάσῃ πολλή από την σημασία της.

Μόνο πιθανό πρόβλημα είναι φυσικά η πανταχού παρούσα νεοελληνική διαφθορά. Ας σκεφτούμε όμως: εφόσον εμπιστευόμαστε τους Έλληνες αρχαιολόγους να ανασκάπτουν μόνοι τους, χωρίς να λογοδοτούν παρά στην συνείδησή τους και στην επιστημονική κοινότητα, γιατί δεν τους εμπιστευόμαστε ως επόπτες των ανασκαφών άλλων; Περιττό να υπογραμμίσω πόσο ωφέλιμη θα μπορούσε να είναι η σχέση ιδιωτών αρχαιολόγων, εργαζόμενων σε ιδιωτικές αρχαιολογικές εταιρείες, και κρατικών αρχαιολόγων, εποπτών εκ μέρους του Υπουργείου Πολιτισμού (στην περίπτωση της Ελλάδας ίσως θα έπρεπε να λέγεται Υπουργείο Εκπολιτισμού βέβαια).

Γι’ αυτά πολεμήσαμε, έγραψε ο μέγας Μακρυγιάννης. Ασφαλώς. Πολεμήσαμε για να έχουμε την πολύτιμη ελευθερία να τιμάμε, να αγαπάμε και να αγαλλώμαστε με τα σημάδια που άφησαν οι πρόγονοί μας μέσα στον ιστορικό χρόνο. Και ο καλύτερος τρόπος να αυξήσουμε αυτήν την ελευθερία είναι αυτός που περιέγραψα στο κείμενο.

14 σχόλια:

Kensai είπε...

Απίστευτα ρηξικέλευθη και σωστή η παραπάνω πρόταση! Υπάρχουν ένα σωρό τρελαμένοι με την αρχαιολογία που θα θέλαν να πάρουν μέρος σ'ένα τέτοιο εγχείρημα αν υπήρχε η κατάλληλη νομική κάλυψη.

Ανώνυμος είπε...

Πολύ ενδιαφέροντα όλα αυτά. Όμως υποθέτουν την ύπαρξη στοιχειωδούς οργάνωσης του κράτους. Όπως δείχνει η πρόσφατη ιστορία με την δημοπρασία στην Αγγλία, και το όλο θέμα με την "πρώην βασιλική" περιουσία, αυτή η στοιχειώδης οργάνωση απλά δεν υπάρχει...

Stelios Frang είπε...

Αν ανοίξει ένα παράθυρο, να επιτρέπεται η πώληση των "μη σημαντικών" καταλαβαίνεις τί έχει να γίνει με συνεχείς καταγγελίες: "ο υπουργός/το ΚΑΣ εξυπηρέτησε τους φίλους του, χαρακτήρισε το σημαντικό ως ασήμαντο"

Έτσι κι αλλιώς, αγορά αρχαίων από ιδιώτη είναι κουταμάρα, αφού μετά από μια γενιά οι κληρονόμοι δεν ξέρουν τί να τα κάνουν, αν γνωρίζουν την αξία τους. Έμποροι ιδιώτες μόνο για κερδοσκοπία θα τα αγόραζαν. Μόνο μουσεία μπορούν λοιπόν να αγοράσουν για το σωστό σκοπό, να τα εκθέσουν στους επισκέπτες τους... Αυτό θα ήταν σκόπιμο να μελετηθεί: Σου πουλάω αυτά (πολλαπλά όμοια), τι μου δίνεις ως αντάλλαγμα;

Αν δοθούν 100-150 βάζα, όμοια με πολλά άλλα που πιάνουν χώρο στα υπόγεια, θα μπορούσε η Ελλάδα να πάρει σημαντικά μεμονωμένα αντικείμενα, αν όχι την Αφροδίτη της Μήλου, κάτι άλλο σημαντικό! Εκείνοι γεμίζουν μια αίθουσα κι εμείς παίρνουμε ένα σημαντικό μεμονωμένο θησαυρό πίσω!

Αθ. Αναγνωστoπουλος είπε...

Δεν είμαι φυσικά σίγουρος για την τρίτη πρότασή μου, αν δηλ. είναι οικονομικά βιώσιμη ή ακόμα και αν έστω συμβολικά είναι σωστό να πουλάμε ένα κομμάτι του παρελθόντος μας, έστω και ασήμαντο.

Αυτό όμως που μου φαίνεται πολύ περισσότερο εφικτό, νομικά και πολιτικά, είναι η σύμπραξη δημοσίου και ιδιώτη σε μια ανασκαφή. Είναι πραγματικά μια κατάσταση από την οποία όλοι νομίζω δεν έχουν παρά να κερδίσουν.

Ανώνυμος είπε...

Να δώσω ένα παράδειγμα των σοβαρών προβλημάτων που συναντά κανείς όταν αναζητεί στις ημέρες μας τρόπους επίλυσης προβλημάτων αρχαιολογικής υφής? Στα μέρη της καταγωγής μου (για ευνόητους λόγους δεν δίνω περισσότερες λεπτομέρειες) έχουν ανακαλυφθεί εδώ και περισσότερο από τρεις δεκαετίες δύο θαυμάσιοι θολωτοί τάφοι της κλασσικής περιόδου. Δυστυχώς, λόγω γραφειοκρατικών αγκυλώσεων και, κυρίως, της διαχρονικής έλλειψης δημοσίων κονδυλίων για τη συντήρηση και ανάδειξη μνημείων, η πρόσβαση σήμερα στους τάφους είναι ουσιαστικά αδύνατη για το κοινό χωρίς να τεθεί σε κίνδυνο οι ίδιοι οι τάφοι. Αντ' αυτού υπάρχει ένας απλός τρόπος προβολής των τάφων μέσω της εγκατάστασης κάποιων ειδικών κρυστάλλων που επιτρέπουν στον επισκέπτη να θαυμάσει τη δομή και το περιεχόμενο του τάφου από το επίπεδο του εδάφους, χωρίς να εισέρχεται στον τάφο καθ' εαυτό. Το πρόβλημα είναι ότι αυτά τα κρύσταλλα, η εγκατάσταση και η συντήρησή τους κοστίζουν. Μια ομάδα ανθρώπων με ενδιαφέρον ως προς τη σωτηρία κατ' ουσίαν των τάφων αυτών αναζητήσημε διέξοδο στη λύση της ιδιωτικής χορηγίας. Το πρόβλημα που αντιμετωπίσαμε ήταν διπλό: αφενός και οι αρμόδιες υπηρεσίες αντιμετωπίζουν με καχυποψία το εγχείρημα, αφετέρου οι ίδιοι οι ιδιώτες που απευθυνθήκαμε (π.χ. Τράπεζες) ήταν εξίσου επιφυλακτικοί να εμπλακούν σε συζητήσεις με αρχαιολογικές υπηρεσίες. Και να φανταστείτε ότι εδώ αντικείμενο δεν ήταν το κέρδος. Το μόνο που θα κέρδιζε πιθανώς ο χορηγός, θα ήταν η δυνατότητα να τοποθετήσει μια ταμπέλα πέριξ του μνημείου που να ενημερώνει ότι το έργο χρηματοδοτήθηκε από δωρεά του.

Ανώνυμος είπε...

Μα, οι ιδιώτες που κάνουν δημόσια ή ιδιωτικά έργα σε σημεία αρχαιολογικού είναι υποχρεωμένοι να πληρώνουν για την ανασκαφή, υπό την επίβλεψη της αρχαιολογικής υπηρεσίας. Είναι υποχρέωση τους, με βάση τους νόμους του ελληνικού κράτους, και έτσι μόνο έχουν σωθεί πάρα πολλοί αρχαιολογικοί χώροι που στο παρελθόν παραχώνονταν τη νύχτα.

Όποιος έχει έστω και ελάχιστη εμπειρία με εργολάβους στην Ελλάδα θα έπρεπε να ξέρει πόσο επικίνδυνη είναι η πρόταση να τους επιτραπεί έστω και στο παραμικρό η εκμετάλλευση αρχαιολογικών χώρων.

Αθ. Αναγνωστoπουλος είπε...

Ανώνυμε 1, αυτή ακριβώς η νοοτροπία εκατέρωθεν είναι νομίζω που βλάπτει όλους μας, αλλά και τα ίδια τα αρχαία.

Ανώνυμε 2, επειδή ακριβώς υποχρεούνται να καλέσουν την Αρχαιολογική Υπηρεσία και να υποστούν ζημίες σε χρόνο και χρήμα είναι που εξακολουθούν να τα καταχώνουν όποτε μπορούν! Εν πάση περιπτώσει, επειδή εγώ τουλάχιστον δεν έχω εμπειρία εργολάβων, λάβε τον κόπο να μας εξηγήσης τι εννοείς με δυο λόγια. Και κάτι ακόμα: γιατί αποκρούεις την ιδέα να παραχωρήται η εκμετάλλευση όχι σε εργολάβους, αλλά σε αρχαιολόγους;

Ανώνυμος είπε...

Πριν από αρκετά χρόνια είχα κάνει αντίστοιχες προτάσεις σε φίλους/ες μου στο Ιστορικό Αρχαιολογικό για αντικείμενα τα οποία παραμένουν θαμμένα, αλλά το θέμα είναι ταμπού σε αυτή την κοινότητα. Προτιμάται τα ευρήματα να είναι στο έδαφος από το να εμπλακούν ιδιώτες στο θέμα.

Επίσης η αρχαιολογική υπηρεσία δημιουργεί και άλλα προβλήματα μια και η συμφέρουσα πράξη για όποιον βρει αρχαία (στην οικοδομή του π.χ.) είναι να μην τα εμφανίσει, λόγω των τεράστιων γραφειοκρατικών προβλημάτων που θα προκύψουν. Ταυτόχρονα μια και η Ελλάδα είχε συνεχή κατοίκηση παντού υπάρχουν ευρήματα τα οποία δεν προλαβαίνει να αντιμετωπίσει το κράτος.

mantz είπε...

Ένα σχόλιο ως προς τη μία πρότασή σου (για πώληση των μικρο-αντικειμένων χαμηλής σπουδαιότητας).
Θα μπορούσε μία τέτοια προσφορά να δημιουργήσει ζήτηση (μια νέα γενιά συλλεκτών) και να ενισχύσει αντί να αποδυναμώσει την αρχαιοκαπηλεία. Πιθανώς να γίνει κάτι το... ενδιάμεσο, χωρίς να ξέρουμε που θα ισορροπήσει το πράγμα.
Ως προς την συμμετοχή / χορηγία ιδιωτών στις ανασκαφές μου φαίνεται θετική ιδέα.

ο δείμος του πολίτη είπε...

Τελικά όλα ξεπουλιούνται σε αυτή τη χώρα. Και εκεί που αγαπητοί σχολιαστές θέλουν να ομοιάσουμε στις άλλες χώρες και να ακολουθούμε τα παραδείγματά τους (ιδιωτικά πανεπιστήμια) ξαφνικά ξεχνάμε τους ξένους και λέμε να γίνουμε μία ακόμα αμερικανικού τύπου προτεκτοράτο που ξεπουλά τα πάντα στους πάντες στο όνομα τίνος των γεμάτων αποθηκών;

Αθ. Αναγνωστoπουλος είπε...

Δείμε, το πρώτο που ξεπουλήθηκε και μάλιστα σε όχι συμφέρουσα τιμή είναι η προς το αναγιγνώσκειν δεξιότητα. Πουθενά δεν πρότεινα να πωλούνται τα πάντα ούτε στους πάντες ούτε χωρίς περιορισμούς. Και φυσικά η σχετική πρόταση ήταν μόνο η μία από τρεις που κατέθεσα, η οποία διατυπώθηκε ενδοιαστικώς. Τώρα που ξεκαθαρίστηκαν αυτά τα όχι και τόσο δυσνόητα σχολίασε αν θες αυτά που έγραψα και όχι αυτά που νομίζεις ότι έγραψα.

Ανώνυμος είπε...

Αυτό και αν είναι παράφωνο σαν κείμενο :) ...
Τα σέβη μου για την τόλμη σας, ακόμη και ενστάσεις υπάρχουν ...

Αθ. Αναγνωστoπουλος είπε...

TN: Καταρχάς, ο χαρακτηρισμός των ευρημάτων ως "σαβούρα" είναι τουλάχιστον ανεπίτρεπτος, μιλάμε για τη πολιτιστική μας κληρονομιά!

Κιόμως είναι σαβούρα. Μιλάμε για χιλιάδες μικροαντικείμενα, όχι για δαχτυλίδια ή κτερίσματα, αλλά όστρακα και χάντρες.

ΤΝ: Πως λοιπόν ο κ. Αναγνωστόπουλος ισχυρίζεται ελαφρά τη καρδία ότι άλλα θα μπουν σε αποθήκες και άλλα σε βιτρίνες έτσι απλά; Επειδή "πολύς κόσμος" το αντιλαμβάνεται;

Οι αρχαιολόγοι θα το αποφασίσουν. Ούτως ή άλλως είναι μια απόφαση που πρέπει να ληφθή και εδώ και πολλές δεκαετίες λαμβάνεται, έστω και χωρίς την συνδρομή του ΟΗΕ ή της Παγκόσμιας Τράπεζας.

ΤΝ: Αυτό που μπορεί να γίνει είναι η κατασκευή ιδιοτικών μουσείων που όμως θα λειτουργούν σε συγκεκριμένα πλαίσια που θα τους επιτρέπουν την εκμετάλλευση των πολι/κών πόρων αλλά όχι τη πώλησή τους.

Κανένα πρόβλημα, πού όμως θα βρουν τα εκθέματά τους όσο τους απαγορεύεται η ανασκαφή; Στην αρχαιοκαπηλία;

ΤΝ: Σίγουρα δεν αμφιβάλλει κανείς για το εκπολιτιστικό έργο ιδιοτικών μουσείων όπως του ιδρύματος P. Getty

Καλά τώρα, λίγο ατυχές λόγω της επικαιρότητας το παράδειγμα του Γκεττύ και της προσφοράς του...

Δεν είμαι κύριος Αναγνωατόπουλος, απλά Θανάσης Αναγνωστόπουλος.

Αθ. Αναγνωστoπουλος είπε...

TN: τι σας διαβεβαιώνει ότι τα όστρακα και οι χάντρες που αναφέρετε δε θα πάρουν αξία επειδή π.χ. αποδειχθεί ότι συνέονταν με προσωπικότητες της αρχαιότητας;

Τίποτα. Γιαυτό ζητώ αφενός να προηγήται μελέτη, καταλογογράφηση κ.λπ. και αφετέρου να ισχύσουν σχετικώς οι αρχές της ανιχνευσιμότητας και της διαθεσιμότητας και να δίδεται δικαίωμα προτιμήσεως στο ελληνικό δημόσιο.

ΤΝ: Δε ξέρω αν όστρακα εννοείται θραύσματα από αγγεία (όπως λέγονταν στην αρχαιότητα) ή κελύφη θαλασσινών

Προφανώς εννοώ θραύσματα.

ΤΝ: Η κατάσταση του ΚΑΣ είναι ενδεικτική για την κατάσταση των αρχαιολογικών υπηρεσιών σήμερα. Αν δε μπορούν να πάρουν μία απόφαση για τα εισητήρια των αρχαιολογικών χώρων, πώς θα εκτιμήσουν την αξία των αρχαίων αντικειμένων;

Αυτή είναι η δουλειά τους και όχι μόνο των Ελλήνων αρχαιολόγων. Οι αποφάσεις τους θα κρίνωνται και από όλη την επιστημονική κοινότητα.

Enter your email address:

Delivered by FeedBurner
















Join the Blue Ribbon Online Free Speech Campaign








Referrers

Based on original Visionary template by Justin Tadlock
Visionary Reloaded theme by Blogger Templates | Distributed By Magazine Template

Visionary WordPress Theme by Justin Tadlock