Η εξύμνηση του μιλιταρισμού

Σήμερα βγαίνουν στις αίθουσες οι "300", μια ταινία βασισμένη στο κόμικ του Frank Miller (αποκλείεται μην το έχετε προσέξει, μήνες τώρα μας τα έχουν πρήξει με το trailer του). Δεν με απασχολεί η καλλιτεχνική πλευρά της ταινίας. Πιθανόν να είναι κορυφαία ταινία. Αυτό που με απασχολεί είναι άλλος ένας κρίκος στην αλυσίδα της αυξανόμενης εξύμνησης και εξιδανίκευσης της αρχαίας Σπάρτης. Τα τελευταία χρόνια έχει γεμίσει η αγορά με περιοδικά "ιστορίας" που δεν αφήνουν ευκαιρία να εξυμνήσουν τις στρατιωτικές επιτυχίες, την κοινωνική οργάνωση και τελικά τις αξίες της αρχαίας Σπάρτης, ενώ αντίστοιχα βιβλία μυθιστορίας (Πρέσφιλντ κτλ) σαρώνουν στις πωλήσεις. Και τώρα έχουμε την πρώτη από τις αναμενόμενες ταινίες του Χόλιγουντ για τις Θερμοπύλες.

Η Θερμοπύλες και η Σπάρτη πουλάνε εμπορικά, αναμφίβολα. Δεν υπάρχει καμιά σκοτεινή συνωμοσία πίσω από αυτό. Είναι αποτέλεσμα της φυσικής τάσης του ανθρώπου να ταυτίζεται με το outsider και να θαυμάζει όσους αψηφούν τον μεγαλύτερο φόβο του, τον θάνατο. Η ανθρώπινη ιστορία είναι γεμάτη από παρόμοια πρότυπα. Οι Σαμουράι και οι Νταϊμίγιο που κρατούσαν την Ιαπωνία στην απομόνωση και την καθυστέρηση για αιώνες, οι ιππότες και οι φεουδάρχες του Μεσαίωνα κτλ. Στην συγκεκριμένη περίπτωση, η Ελλάδα του 480 π.Χ. βρέθηκε μια ανάσα από την υποδούλωση και την τύχη των Ελλήνων της Ιωνίας. Σώθηκε όμως όχι χάρη στους μιλιταριστές Σπαρτιάτες αλλά τους δημοκράτες Αθηναίους και τα ξύλινα τείχη τους. Ακόμα και αν πρέπει να εξυμνηθούν κάποιοι για τις Θερμοπύλες, αυτοί θα έπρεπε να είναι οι 700 Θεσπιείς που έμειναν από ελεύθερη επιλογή τους και όχι οι Σπαρτιάτες που έμειναν από υποχρέωση.

Η προβολή της Σπάρτης είναι η προβολή του ιδανικού του απόλυτα ολοκληρωτικού κράτους, που λιώνει το άτομο, που διαλύει τους οικογενειακούς δεσμούς και μετατρέπει τις οικογενειακές σχέσεις σε μηχανισμούς κρατικής προπαγάνδας. Το σπαρτιατικό κράτος ήταν ολοκληρωτικό, σε βαθμό που ούτε τα σύγχρονα ολοκληρωτικά κράτη δεν μπορούν να διανοηθούν, αφύσικο ακόμα και για τα μέτρα και τις συνθήκες της αρχαιότητας. Οι αξίες της Σπάρτης είναι αυτές της αριστοκρατικής μειοψηφίας που μέσω της βίας και της δεξιοτεχνίας σε αυτήν επιβάλλεται επί των υπόδουλων, των οποίων η παραγωγικότητα την συντηρεί. Η σπαρτιατική κοινωνία δεν ήταν παρά ένα μεγάλο στρατόπεδο, και οι ιδέες που γαλουχούνταν όλοι αριστοκράτες "όμοιοι" ήταν μονάχα ότι τους έκανε πιο αποτελεσματικούς στη μάχη. Από τα 7 τους χρόνια υποχρεωμένοι να ζουν σε κρατικά κοινόβια και να εκπαιδεύονται για ένα και μόνο πράγμα, να διατηρούν με τα όπλα την εξουσία τους επί των ειλώτων τους εντός του κράτους τους και επί των υποτελών "συμμάχων" τους εκτός του. Είχε όλα τα τυπικά χαρακτηριστικά ενός πλήρως ολοκληρωτικού κράτους (μέχρι και KGB της εποχής είχε, την Κρυπτεία).

Η αυτοθυσία των Σπαρτιατών δεν ήταν αποτέλεσμα των ιδανικών τους για την ελευθερία των Ελλήνων, αλλά της υποταγής τους στις εντολές του κράτους τους, τις οποίες είχαν μάθει να υπακούν από παιδάκια. Δεν διέφερε σε τίποτα από την . Άλλωστε δεν πέρασε και πολύς καιρός αργότερα όταν, πάλι για να προστατέψουν και να επεκτείνουν το κράτος τους και την καταπιεστική του εξουσία, δεν δίστασαν να μηδίσουν. Προκειμένου να νικήσουν τον Πελοπονησιακό Πόλεμο, οι απόγονοι των 300, δεν είχαν ιδιαίτερους ηθικούς και ιδεολογικούς ενδοιασμούς να πουλήσουν την ελευθερία των Ελλήνων της Ιωνίας στους Πέρσες με αντάλλαγμα τον περσικό χρυσό που τους επέτρεπε να νικήσουν την Αθήνα! Η ελευθερία, και ειδικά των υπόλοιπων Ελλήνων, δεν ήταν ποτέ ιδανικό της αρχαίας Σπάρτης.

Η αρχαία Ελλάδα σώθηκε από το ναυτικό της δημοκρατικής Αθήνας στη Σαλαμίνα. Ένα ναυτικό που μόνο μια ανοιχτή στο εμπόριο και την διαφορετικότητα, δημοκρατική (για τα μέτρα της εποχής τουλάχιστον) πόλη ελεύθερων πολιτών μπορούσε να δημιουργήσει. Η νίκη στον πόλεμο δεν ήρθε από τους μιλιταριστικά ανθρωπόμορφα ρομπότ του Σπαρτιατικού πεζικού, και αν όλοι οι Έλληνες είχαν υιοθετήσει αυτόν τον τρόπο σκέψης, αυτήν την κοινωνική οργάνωση και αυτές τις αξίες δεν θα είχαν κερδίσει τους Πέρσες (διότι η υπεροχή στη θάλασσα θα τους εξασφάλιζε τις απαραίτητες επικοινωνίες και ενισχύσεις ώστε το μέγεθος και οι πόροι της αυτοκρατορίας τους να κέρδιζαν στο τέλος). Αλλά και να κέρδιζαν, η Ελλάδα δεν θα ήταν παρά ένα τεράστιο, απολίτιστο και πρωτόγονο στρατόπεδο, όπως ήταν η Λακωνία. Η εξιδανίκευση της Σπάρτης είναι η προβολή των ακριβώς αντίθετων αρχών από την ελευθερία της σκέψης, το εμπόριο και την δημοκρατία που κέρδισαν τους Πέρσες και δημιούργησαν τον πολιτισμό της Κλασικής Εποχής.