Μεταξάς, ασπρόμαυρος

Μεταξάς

Με φρίκη ακούω το Λάκη Λαζόπουλο στην εκπομπή του να διατυμπανίζει “το όχι δεν το είπε ο Μεταξάς, το είπε ο ελληνικός λαός!”.

Φυσικά το “όχι” το είπε ο Μεταξάς (είτε είπε “όχι” είτε “πόλεμος, λοιπόν” στον Ιταλό πρέσβη Γκράτσι) και ο Λαζόπουλος εννοεί “Ναι μεν το είπε, αλλά δεν το εννοούσε πραγματικά. Αναγκάστηκε να το πει, γιατί αυτό επιθυμούσε ο ελληνικός λαός”.

Ας προσπαθήσουμε να το σκεφτούμε ψύχραιμα. Έχοντας μειωμένη αντίληψη στρατηγικών και πολιτικών θεμάτων εκείνης τής εποχής, και όχι μόνο εκείνης τής εποχής, μπορώ να σκεφτώ μόνο μερικούς λόγους γιατί ο Μεταξάς αρνήθηκε τότε:

- Φοβόταν το λαό, όπως εννοεί ο Λαζόπουλος.
- Δεν ήταν “όχι” στον Άξονα, ήταν “ναι” στους Συμμάχους.
- Μεγάλο ποσοστό τής ευμάρειάς μας στηριζόταν στο στόλο μας, όπως και σήμερα, και δε συνέφερε να έρθουμε σε ρήξη με τούς ομοίως θαλασσόλυκους βρετανούς.
- Φοβήθηκε μην καταλήξει ...υπουργός τού ιταλικού Υπουργείου Ελληνικής Περιφέρειας.
- Μάντεψε ότι νικητές τού πολέμου θα έβγαιναν οι Σύμμαχοι και ήθελε να είναι με το μέρος των νικητών.
- Όλα αυτά μαζί και άλλα πολλά ακόμα.

Έχουμε ήδη μαζέψει αρκετές πιθανές θεωρίες. Τι είναι αυτό λοιπόν που κάνει το Λαζόπουλο να είναι τόσο σίγουρος για την πρώτη;

Ασπρόμαυρο

Το έχω γράψει πολλές φορές: η αρχαία Ελλάδα ήταν σπουδαία, γιατί εκεί, γιατί τότε, το καλό και το κακό ήταν σε μεγάλο βαθμό σχετικές έννοιες. Τα τραγικά πρόσωπα, όπως μάς λέει και ο Χέγκελ, αλλά διαπιστώνουμε και δια γυμνού οφθαλμού, ήταν ταυτόχρονα αθώα και ένοχα. Αυτή ήταν η ελευθερία τού να έχεις δώδεκα θεούς αντί για έναν και η ελευθερία τού να προσπαθείς ακόμα να ορίσεις τούς θεούς σου, αντί να τούς έχεις δεδομένους. Η ελευθερία τού να προσπαθείς να κινείσαι σε έναν γκρίζο χάρτη, αντί σε ένα ασπρόμαυρο χαλί, όπου το καλό και το κακό είναι σαφώς οριοθετημένα.

Στη συνέχεια ήρθαν οι μονοθεϊστές. Κι ακόμη χειρότερα, μετά ήρθε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Κι ακόμη χειρότερα, μετά ήρθε το Χόλυγουντ.

Γράφει ο Κούντερα στον Πέπλο[1]:
Ο Χίτλερ δεν προκάλεσε μόνο ανείπωτες φρικαλεότητες στην Ευρώπη, αλλά και την απογύμνωσε από την έννοια του τραγικού. Όπως ο αγώνας κατά του ναζισμού, όλη η σύγχρονη πολιτική ιστορία θα αντιμετωπίζεται και θα βιώνεται έκτοτε σαν αγώνας του καλού κατά του κακού.

Δεν είμαι σίγουρος αν ο Κούντερα έχει δίκιο στο ότι η ασπρόμαυρη ιστορία με το καλό και το κακό πήρε αυτές τις διαστάσεις λόγω Χίτλερ –μου φαίνεται πως η αρρώστια είναι πολύ πιο παλιά. Όμως το αποτέλεσμα είναι το ίδιο: για να απλοποιήσουμε το χαώδες σύμπαν που βρίσκεται γύρω μας, για να βάλουμε τα πράγματα σε μια τάξη στο μυαλό μας, συχνά καταφεύγουμε στο ευτελέστερο των κόλπων: ονομάζουμε κάτι “καλό, μόνο καλό” και οτιδήποτε είναι αντίπαλός του είναι “μόνο κακό”.

Λαζόπουλος

Αυτός είναι ο απλοϊκά ασπρόμαυρος κόσμος τού Λαζόπουλου, όπως τον καταλαβαίνω εγώ:
Ο Μεταξάς ήταν δικτάτορας, και η δικτατορία είναι κακό πράγμα, άρα ο Μεταξάς ήταν κακός. Κι αφού ήταν κακός, ενώ το “όχι” ήταν καλό, δεν μπορεί να το είπε από μόνος του. Αναγκάστηκε. Αναγκάστηκε από το λαό, που είναι καλός.

Οποιοσδήποτε ορθολογιστής διαβάσει την παραπάνω παράγραφο, είμαι σίγουρος ότι θα βιώσει πολλαπλά εγκεφαλικά. Περιέχει τόσες απλουστεύσεις και λογικά άλματα, που βαριέμαι κα να τα μετρήσω. Κι όμως, είναι ο μόνος τρόπος που μπορώ (εγώ) να ερμηνεύσω αυτό που είπε ο Λαζόπουλος.

Αν κάποτε βρεθώ στη θέση να παρακολουθώ το Λαζόπουλο να ερμηνεύει αρχαίους τραγικούς, πριν πάθω το εγκεφαλικό μου, θα πρέπει να θυμηθώ:
Κανείς δεν είναι μόνο κακός. Ούτε ο Μεταξάς. Ούτε ο Λαζόπουλος.


[1] Μίλαν Κούντερα, Ο Πέπλος, εκδ. Εστία, 2005, σελ. 134, μετάφρ. Γ. Χάρης.