Ο παραλογισμός των καταλήψεων

Είμαστε η αδικημένη γενιά του εξήντα
δίχως κατοχή και πείνα, χωρίς ρετσίνα.
Τζίμης Πανούσης

Είναι σχεδόν έθιμο στα ελληνικά ΑΕΙ κάποιες μέρες του χρόνου να χάνονται σε καταλήψεις. Στην φοιτητική μου ζωή πρόλαβα να ζήσω πάνω αθροιστικά από 120 μέρες κατάληψης της σχολής μου. Μπορεί κάποτε να ήταν ένα επαναστατική πράξη, κατέληξε όμως να γίνει ένα γραφικό φαινόμενο και τείνει να γίνει επικίνδυνο και καταστροφικό. Οι αφορμές ποτέ δεν λείπουν, και οι πρόθυμοι επαναστάτες περισσεύουν. Εδώ όμως και κάποιες μέρες το φαινόμενο δεν έχει τον καθιερωμένο, τελετουργικό σχεδόν, χαρακτήρα του, αλλά έχει πάρει επιδημική μορφή. Αιτία ο νέος νόμος για τα πανεπιστήμια και η επικείμενη αναθεώρηση του άρθρου 16.

Μπορώ πολύ καλά να καταλάβω τις αντιδράσεις των καθηγητών ΑΕΙ στις επικείμενες αλλαγές, που ως γνωστόν ετοιμάζονται για απεργία διαρκείας από 1η Ιουνίου. Το κατεστημένο του νεποτισμού, της μετριότητας και της αυθαιρεσίας διακινδυνεύει πολλά σε ένα πιθανό ανταγωνισμό με ιδιωτικά ΑΕΙ και με την καθιέρωση αξιολόγησης των πανεπιστημίων. Οι αντιδράσεις τους θα έχουν την μέγιστη δυνατή ένταση, και θα χρησιμοποιήσουν όσο μπορούν τους εκατοντάδες χιλιάδες φοιτητές των ελληνικών ΑΕΙ ως ομήρους για να συνεχίσουν να εισπράττουν τα λύτρα τους. Αυτό που δεν μπορεί να εξηγηθεί χωρίς την βοήθεια της ψυχιατρικής είναι η στάση των φοιτητών απέναντι σε αλλαγές, από τις οποίες μόνο να κερδίσουν έχουν. Σπάνια είναι τόσο μαζική η συναίνεση των θυμάτων στην θυσία τους!

Το άνοιγμα της εκπαίδευσης σε ιδιωτικά ΑΕΙ, ο ανταγωνισμός μεταξύ των ιδρυμάτων, η αξιολόγηση όλων των ΑΕΙ, η διασύνδεσή τους με την αγορά, η βελτίωση της παρεχόμενης γνώσης, η αυστηροποίηση των κριτηρίων αποφοίτησης είναι προς το συμφέρον των φοιτητών και όχι μόνο δεν θα έπρεπε να τα πολεμάνε αλλά να αγωνίζονται για την καθιέρωσή του όσο γίνεται νωρίτερα! Το ενδιαφέρον των σημερινών φοιτητών για την αναβάθμιση του επιπέδου των σπουδών τους είναι ελάχιστο. Αντίθετα με το ενδιαφέρον για την κατοχύρωση των συντεχνιακών δικαιωμάτων, που τους δίνει μια τυπική πιστοποίηση όπως το πτυχίο, το οποίο είναι ιδιαιτέρως ανεπτυγμένο. Είναι το αποτέλεσμα μιας συνεχούς, εδώ και δεκαετίες, απονέκρωσης της δημιουργικότητας και της φιλοδοξίας των φοιτητών, της ιδεολογικής κατήχησης από ένα διαβρωμένο συνδικαλισμό, της καλλιέργειας κλειστών συντεχνιακών νοοτροπιών και του ελέγχου του συντριπτικού τμήματος της οικονομίας από το κράτος.

Ακόμα και αν κάποιοι αρνούνται την αξιολόγηση των πανεπιστημίων, αυτή γίνεται πλέον καθημερινά. Όταν οι απόφοιτοί τους καλούνται να ανταγωνιστούν άλλους στην αγορά εργασίας, και κει ο βαθμός των περισσοτέρων σχολών είναι απαράδεκτος. Αυτό που δεν έχει γίνει ακόμα κτήμα των περισσότερων φοιτητών είναι ότι το πτυχίο, η τυπική πιστοποίηση κάποιων γνώσεων που παρέχουν τα παρωχημένα ΑΕΙ μας, δεν είναι πια αρκετό σχεδόν σε καμία αγορά εργασίας που έχει γεμίσει με πτυχιούχους (ειδικά αφού το Δημόσιο έπαψε να τους απορροφά μαζικά όπως την δεκαετία του 80). Οι σημερινοί φοιτητές έρχονται να ανταγωνιστούν τους ήδη πτυχιούχους, και αν θέλουν να έχουν την παραμικρή τύχη στην αγορά θα πρέπει να βασιστούν στην ανταγωνιστικότητα των εφοδίων τους, δηλαδή των γνώσεών τους.

Δεν θα ασχοληθώ άλλο με το αν έχουν ή όχι δίκιο οι φοιτητές στις κινητοποιήσεις τους. Για μένα, οι αλλαγές είναι αναγκαίες. Ακόμα όμως και να δεχτούμε για την ευκολία της συζήτησης ότι έχουν δίκιο, ο τρόπος που εκδηλώνουν την αντίθεσή τους στις επικείμενες αλλαγές είναι απαράδεκτος. Φαινομενικά, αγγίζει την ηλιθιότητα η λογική αυτομαστιγώματος που εφαρμόζουν. Είναι σοβαρό μέσο πολιτικής πίεσης απέναντι σε μια κυβέρνηση να υποβαθμίζουν οι ίδιοι την εκπαίδευσή τους; Αν δεν γίνονται μαθήματα ή εξετάσεις και χάνουν οι ίδιοι τα εξάμηνά τους, αυτό έχει σοβαρή πολιτική επίπτωση στο υπουργείο; Είναι παντελώς αδιάφορο για ένα πολιτικό αν κάποιος αποφασίσει να χάσει ένα εξάμηνο, ή να κόψει το χέρι του ή να αυτοπυρποληθεί. Η πραγματική πολιτική πίεση προέρχεται από την δυσαρέσκεια όσων δεν θέλουν να χάσουν μαθήματα, εξεταστικές ή εξάμηνα αλλά εξαναγκάζονται από τους συμφοιτητές τους. Αυτοί είναι ο στόχος της κατάληψης που λύνει το φαινομενικό παράδοξο, όπως ανάλογα το κλείσιμο ενός δρόμου έχει σκοπό να κοστίσει στην κυβέρνηση η δυσαρέσκεια των οδηγών που ταλαιπωρούνται. Οι φοιτητές, και οι γονείς τους που συνήθως σηκώνουν τα οικονομικά βάρη της εκπαίδευσής τους, είναι ουσιαστικά όμηροι σε μια πολιτική απαγωγή, την οποία επιβάλλουν κάποιοι με την βία και τον καταναγκασμό εμποδίζοντας την ομαλή λειτουργία των πανεπιστημίων.

Σε όποιον θέλει να αντιδράσει μη συμμετέχοντας σε μαθήματα, εργαστήρια κτλ υπάρχει επιλογή. Λέγεται αποχή. Όποιος πιστεύει ότι ο αυτοακρωτηριασμός και οι ελλείψεις γνώσεων αποτελούν μέσο πολιτικής διεκδίκησης, μπορούν εθελοντικά να απέχουν από τα μαθήματά τους. Και τα δικά τους δικαιώματα εξασκούν και δεν εμποδίζουν κανέναν άλλον, που δεν ταυτίζεται μαζί τους, να ασκήσει τα δικά του δικαιώματα. Φυσικά κάτι τέτοιο δεν γίνεται, και δεν γίνεται διότι πρώτον, όλοι αυτοί που αρέσκονται στο να επαναστατούν δεν θέλουν να σηκώσουν οι ίδιοι το βάρος και την ευθύνη των πράξεών τους (και πιστεύουν ότι αν μοιραστούν με το ζόρι μεταξύ όλων θα έχουν λιγότερες συνέπειες, πχ αναπληρώσεις μαθημάτων, επιπλέον εξετάσεις κτλ), δεύτερον, σχεδόν πάντα αυτοί που αποφασίζουν καταλήψεις είναι μια μικρή αλλά δυναμική μειοψηφία και οι πράξεις τους δεν έχουν ανάλογη απήχηση αν δεν καταναγκαστούν οι υπόλοιποι, και τρίτον, χωρίς την βίαιη αναστολή των ακαδημαϊκών λειτουργιών δεν υπάρχει η απαραίτητη δυσαρέσκεια από όσους διαφωνούν προς την κυβέρνηση.

Σε όποιον έχει υπάρξει φοιτητής σε ελληνικό ΑΕΙ, είναι γνωστές οι απαράδεκτες διαδικασίες που οδηγούν στην απόφαση για κατάληψη. Στην Ιατρική Αθηνών, από τους 3000 περίπου ενεργούς φοιτητές, περίπου οι 300 συμμετείχαν σε μια παρωδία συνέλευσης που οδήγησε στην απόφαση για κλείσιμο της Σχολής. Στην Νομική Αθηνών, η σχολή έκλεισε για μερικές μέρες με απόφαση μιας συνέλευσης 150 ατόμων, όταν έχει περίπου 5000 φοιτητές. Και όλα αυτά διότι τα αστεία καταστατικά των φοιτητικών συλλόγων τους (που έχουν να αλλάξουν από την μεταπολίτευση) επιτρέπουν την λήψη αποφάσεων με τόσο ασήμαντες μειοψηφίες. Είναι πραγματικά ντροπή και υποκρισία να ντύνονται με τον μανδύα της συλλογικής απόφασης, οι θέσεις μερικών φανατισμένων, ειδικά όταν ο πραγματικός στόχος των καταλήψεων είναι η πολιτική εκμετάλλευση της δυσαρέσκειας των συμφοιτητών τους.

Ακόμα όμως και η πλειοψηφία πράγματι να αποφάσιζε, το οποίο δεν έχει γίνει σχεδόν πουθενά, πάλι η όποια απόφασή της δεν μπορεί να είναι δεσμευτική για κανέναν πέρα από όσους συμφωνούν με αυτήν. Οι ελευθερίες του κάθε ακαδημαϊκού πολίτη, φοιτητή ή καθηγητή, είναι απαραβίαστες και δεν βρίσκονται κάτω από την δαμόκλειο σπάθη κανενός συνδικαλιστικού οργάνου. Αν έστω και λίγοι φοιτητές θέλουν να παρακολουθήσουν τα μαθήματά τους ή κάποιοι καθηγητές να διδάξουν έστω και σε άδειο αμφιθέατρο, δεν έχει κανένας το δικαίωμα να τους εμποδίσει.

Ακόμα και αυτό να αγνοήσουμε, η απόφαση ενός συνδικαλιστικού οργάνου είναι προαιρετική για κάθε μέλος του, διότι είναι η προαιρετική η συμμετοχή σε οποιοδήποτε συνδικαλιστικό φορέα. Κανένας δεν είναι υποχρεωμένος να συμμετέχει σε φορείς και να υπακούει σε αποφάσεις που δεν τον εκφράζουν. Στην πράξη οι συνδικαλιστές λειτουργούν στις σχολές με δεδομένο ότι όλοι οι φοιτητές είναι μέλη τους. Όμως σε οποιοδήποτε σωματείο ανθρώπων κάποιος πρέπει να κάνει αίτηση συμμετοχής, δεν γίνεται αυτοδίκαια ούτε υποχρεώνεται να συμμετέχει στις διαδικασίες του. Και μάλιστα πρέπει πρώτα να λάβει γνώση του καταστατικού λειτουργίας του και να υπογράψει αίτηση, πράγμα που δεν γίνεται πουθενά. Ακόμα, πρέπει να πληρώνει τις εισφορές στον σύλλογο για να θεωρούνται ότι συνεχίζουν να είναι μέλη, που το κάνουν μόνο όσοι ψηφίζουν στις εκλογές (περίπου το 70% των φοιτητών περίπου). Όχι μόνο ουσιαστικά (που το ζήσαμε όλοι) αλλά ούτε καν τυπικά δεν μπορεί ένα συνδικαλιστικό όργανο να ισχυριστεί ότι εκπροσωπεί όλους ανεξαιρέτως τους φοιτητές ή ότι οι αποφάσεις του τους δεσμεύουν.

Το τελικό επιχείρημα είναι η καθαρή βία. Κάποιοι φοιτητές, λίγοι ή πολλοί, εμποδίζουν με την βία τους συμφοιτητές τους που δε θέλουν να χάσουν μαθήματα, εργαστήρια, εξετάσεις και εξάμηνα, μέσω κατάληψης. Δεν έχουν καμία άλλη ηθική, νομική ή άλλη νομιμοποίηση πέρα της καθαρής βίας.

Η κατάληψη είναι μια πέρα για πέρα παράνομη ενέργεια, που μένει τυπικά ατιμώρητη μόνο και μόνο λόγω του ασύλου. Μένει ουσιαστικά ατιμώρητη γιατί υπάρχει συχνά συναλλαγή με το καθηγητικό κατεστημένο και τις πρυτανικές αρχές, που επίσης ευνοούνται από τις κινητοποιήσεις. Τα ελληνικά ΑΕΙ μπορεί να έχουν τα χάλια τους, αλλά όπως και αν είναι είναι περιουσία του ελληνικού λαού, και αυτός έχει εμπιστευθεί την περιουσίας του να την λειτουργήσουν συγκεκριμένες θεσμοθετημένες αρχές. Οι σχολές δεν ανήκουν στους φοιτητές τους να τις κλείνουν όποτε γουστάρουν. Η κατάληψη είναι μια παράνομη οικειοποίηση δημόσιας περιουσίας, και εφόσον υπάρχει δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση που εκπροσωπεί το σύνολο των Ελλήνων, δεν νομιμοποιείται κανένα μεγάλο ή μικρό σύνολο φοιτητών να εμποδίζουν με βία την θεσμοθετημένη λειτουργία τους.

Ευτυχώς εγώ ξέμπλεξα με τη Σχολή και το μαρτύριο των "κινητοποιήσεων". Έχω όμως φίλους που αυτή τη στιγμή χάνουν την αποφοίτησή τους το καλοκαίρι, χάνουν θέσεις μεταπτυχιακών στο εξωτερικό, που τους είχαν δεχτεί για τον Σεπτέμβρη, και πάει ο προγραμματισμός της ζωής τους σχεδόν ένα χρόνο πίσω, επειδή ο κάθε ανώριμος νομίζει ότι μπορεί να επαναστατεί στις πλάτες των άλλων. Εύχομαι σε όλους αυτές να είναι οι τελευταίες τους καταλήψεις (το εύχομαι απλά γιατί ξέρω ότι για τους περισσότερους δεν θα είναι).