Η ζωή και ο θάνατος του Milton Friedman: Αντικρύζοντας τη βιογραφία μιας εποχής

Ή αλλιώς, σκόρπιες σκέψεις για την Ελευθερία και το Κράτος


Χάσαμε τον Friedman...έφυγε ένα κρύο πρωινό του Νοέμβρη, κλεινοντας την πόρτα της ζωής αθόρυβα, γλυκά, καθώς ο κόσμος όλος ακόμα δονείται και συνταράσσεται απ τις αλλαγές που εκεινος είχε προιδεί...

94 χρόνια. Ο αιώνας της ζωής του συνέπεσε με τον αιώνα της Μηχανής. Την ιλιγγιώδη, οργανική ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, το βουητό του εργοστασίου, τις λευκές γραμμές των αεροπλάνων στον γαλάζιο ουρανό. Τη βουή της αγοράς, όπου αμέτρητες ανθρώπινες υπάρξεις κυκλοφορούν , επικοινωνούν, ανταλάσσουν, παράγουν, όπου μυριάδες ιδέες μπαίνουν σ εφαρμογή, και άλλες τόσες φωλιασμένες στα έσχατα της φαντασίας περιμένουν την κατάλληλη ευκαιρία για να αναβλύσουν. Ασυγκράτητοι οι ρυθμοί της εποχής, της πατρίδας μας μέσα στο χρόνο...Χαοτικοί συνδυασμοί και σουρεάλ σκηνές, τέχνη παρανοική και μεγαλειώδης, ορθολογισμός και συναίσθημα , χαμόγελα και εφιάλτες, ο κόσμος να ταρακουνιέται συθέμελα, να σερνεται σιγά, να ορθώνεται άλλοτε με μανία, και λίγο-λίγο να ξεπαγώνει από το λήθαργο των προαιώνιων φετίχ.

Και πρώτο απ όλα το μεγαλύτερο φετίχ απ τα φετίχ,όπως έγραψε ο (ο μεγάλος κρατιστής) Τρότσκυ, το κράτος. Το κράτος ως εξουσία, ως δύναμη και κατάρα, ένα μονοπώλιο φυσικής βίας με τη διαρκή απληστία της επέκτασης και της αναπαραγωγής. Ο έλεγχος είχε γράψει ο Μπάροουζ εθίζει . Ειναι το μέσο για περισσότερο έλεγχο. Και ενας παντεπόπτης θεσμός , εξουσιαστικός και βίαιος, έχει μονάχος την εξουσία και ταυτοχρονα το οπλο για να την επεκτείνει.Και το κάνει.Και το κάνει.Και το κάνει...

Κι όμως η πορεία δεν ειναι δεδομένη. Οι παραγωγικές δυνάμεις της ανθρωπότητας φαίνονται να συνομωτούν υπέρ της ελευθερίας. Ο κρατισμός τσακίζεται στις εσωτερικές του συγκρούσεις καθώς οι ποικιλόχρωμες εκδοχές του χώνουν τις πυρωμένες λόγχες τους στις αντίπαλες κοινωνίες. Με τίμημα βαρύ..Το κράτος εξοντώνει, περνάει σαν οδοστρωτήρας πάνω από έθνη και άτομα. Παγκόσμιοι πόλεμοι και καταστροφές. Κι από κάτω μια κοινωνία που προσπαθεί να ζήσει. Ανθρωποι που συνεχίζουν να δρουν. Να δημιουργούν , να ελπίζουν , να ονειρεύονται...Άνθρωποι που χτίζουν δίκτυα ανταλλαγών, που μοιράζονται και ερωτεύονται, που παλεύουν να «πιάσουν την καλή». κάτω απ τη σκιά του στρατού , της κυβέρνησης , των αμορφων γραφειοκρατών με τη σουφρωμένη μούρη... Ο άνθρωπος κόντρα στην μονολιθική κολλεκτίβα, το άτομο ενάντια στην αποχαυνωμένη μάζα, η ζωή κόντρα στο θάνατο, δηλαδή τελικά η ελευθερία κόντρα στην εξουσία.

Ο Friedman διερωτάται, κατανοεί και γράφει. Αναλύει την πραγματικότητα με την κρυστάλλινη ματιά του οικονομολόγου, αντί να την ωραιοποιεί με τον παραμορφωτικό φακό του πολιτικού. Συχνά πυκνά στα γραφτά του η αισθητική της ελευθερίας ξεφεύγει απ τα νουμερα και τις οικονομικές αναλύσεις, απλώνεται στα μηκη και τα πλάτη του πολιτισμού, γίνεται στάση ζωής.

"The preservation of freedom is the protective reason for limiting and decentralizing governmental power. But there is also a constructive reason. The great advances of civilization, whether in architecture or painting, in science or in literature, in industry or agriculture, have never come from centralized government."

"Selfishness is not myopic selfishness. It is whatever it is that interests the participants, whatever they value, whatever goals they pursue. The scientist seeking to advance the frontiers of his discipline, the philantrophist seeking to bring comfort to the needy, the missionary seeking to convert infidels to the true faith - all are pursuing their interests, as they see them, as they judge them by their own values

Και μέσα στο σκοτάδι της παγκόσμιας εξουσίας, η μάχη συνεχίζεται. Το σύστημα οδηγείται στα ακραία όρια του. Μετά την ήττα του φασισμού η πίστη στο κράτος ανασταίνεται, γιγαντώνεται, αγκαλιάζει το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου: σοσιαλδημοκρατία και κομμουνισμός ...

Governments never learn. Only people learn

Η λύση του γόρδιου δεσμού, του αινίγματος της εξουσίας είναι για τον Friedman απλή στην σύλληψη, αντιεξουσιαστική, «φυσική».Ενα πλέγμα συνεργασίας μεταξύ ατόμων, αμοιβαίων συναλλαγών, παραγωγής πλούτου. Ένα δίχτυ να συνδέει εκατομμύρια πλάσματα χωρίς να τα εξουσίαζει,χαρη στη δυναμη της αμοιβαίας συναίνεσης
Η ελευθερη αγορά.

The only way that has ever been discovered to have a lot of people cooperate together voluntarily is through the free market. And that's why it's so essential to preserving individual freedom.

The great virtue of a free market system is that it does not care what color people are; it does not care what their religion is; it only cares whether they can produce something you want to buy. It is the most effective system we have discovered to enable people who hate one another to deal with one another and help one another


Το έργο του Friedman αφοπλίζει , ακόμα και τους κριτικούς του. Μια τέτοια προσήλωση στην ιδέα της ελευθερίας αναγκάζει τον αντίπαλο να ρίξει τα προσωπεία..Ο εξισωτισμός απογυμνώνεται από το ελευθεριακό επίχρισμα του και αποκαλύπτει τον ολοκληρωτικό του χαρακτήρα. Στα βιβλία του, οι φιλελεύθεροι βρήκαν ένα μοναδικό όπλο πάλης απέναντι στους ιδεολογικούς τους εχθρούς. Ακόμα όμως και στη μέση της σύγκρουσης, κανείς τους δεν αντιστάθηκε στον πειρασμό να ψηλαφίσει το καυτό μέταλλο με τα χέρια του, να θαυμάσει την΄τεχνοτροπία των επιχειρημάτων, την απλότητα της έκφρασης, την δύναμη της λογικής.

Τι απομένει από τον άνθρωπο όταν τελειώσει; Ενας μικρός λεκές στο χωροχρόνο, μια θολή φωτογραφία, ένα χαμόγελο που εξαυλώνεται στη θύμηση των πολλών; Τιποτα απ αυτά. Η σκέψη , η σκέψη , η σκέψη είναι αθάνατη. Κι ο Φριντμαν άφησε ατελείωτες παρακαταθήκες σκέψεων, αποθέματα σε χιλιάδες σελίδες,τομους ολόκληρους, σωρευμένη σοφία, πορίσματα και κριτικές , στόχους και προτάσεις.. Ολόκληρη η ζωή του κρυβεται εκει μέσα: ένας αγώνας σκληρός,κοπιώδης, πεισματικός, ταγμένος στην υπεράσπιση της Ελευθερίας..

Εχθροι και φίλοι δεν θα αρνηθούν να υποκλιθούν στη σκιά του....